Πρωινή κόπωση: Πού μπορεί να οφείλεται;

Ο κύκλος ύπνου εγρήγορσης είναι από τους πιο σημαντικούς βιολογικούς κύκλους στον άνθρωπο. Toυγιές σώμα επανορθώνει φθορές και ανακτά την ενεργειακή του εφεδρεία μετά από επαρκή ξεκούραση κατά τη διάρκεια του σωστού ύπνου με αποτέλεσμα οι περισσότεροι άνθρωποι μετά την αφύπνιση κατά το πρωί, να νιώθουν τη μέγιστη δυνατή ευεξία του 24ώρου ώστε να διεκπεραιώσουν με επάρκεια τα καθήκοντα της καθημερινότητας. Το ιατρικό αυτό δεδομένο εγκολπώθηκε στα εργασιακά ήθη με εμπειρική γνώση: Οι περισσότερες εργασίες αρχίζουν το πρωί και τελειώνουν νωρίς το απόγευμα. Σπανίως ορισμένοι άνθρωποι διαφοροποιούνται από την τυπική αυτή κατάσταση λόγω ιδιοσυστασίας.

Με τον όρο πρωινή κόπωση, ονομάζουμε την παθολογική κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από έντονη καινοφανή κόπωση κατά τη διάρκεια του πρωινού. Διακρίνουμε την αμιγή πρωινή κόπωση, όταν η κόπωση εμφανίζεται μόνο το πρωί και την πρωινή κόπωση που εμφανίζεται στo πλαίσιo γενικευμένης κόπωσης που προσβάλλει τον ασθενή οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας.

Οι αιτίες που πυροδοτούν τις δύο αυτές καταστάσεις αλληλεπικαλύπτονται. Παρά ταύτα, στην αμιγή πρωινή κόπωση, υπάρχουν ή συνυπάρχουν, περισσότερο ή λιγότερο, προβλήματα που διαταράσσουν ποσοτικά ή ποιοτικά το σωστό ύπνο.Εκτός από τα οργανικά σύνδρομα, η πρωινή κόπωση ενδέχεται να έχει ως αίτια το άγχος, την κατάθλιψη, τα ψυχιατρικά σύνδρομα, την κύηση, την εμμηνόπαυση, φάρμακα και παράγοντες καθημερινότητας (π.χ. αλλαγή εργασιακού περιβάλλοντος). Τα οργανικά νοσήματα που προκαλούν πρωινή χρόνια κόπωση είναι πολλά και περιλαμβάνουν τις ορμονικές ανωμαλίες, τις παθήσεις θυρεοειδούς,την αναιμία, τη χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, τα καρκινώματα, ορισμένες βιοχημικές διαταραχές, τις χρόνιες φλεγμονές, ορισμένες λοιμώξεις, το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, αυτοάνοσα νοσήματα.

Κοινές οργανικές παθήσεις που ευρίσκονται στην  ρίζα του προβλήματος:

Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης

Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης (CFS) ή μυαλγικής εγκεφαλομυελίτιδας [ME]), είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ανεξήγητη βαθιά κόπωση που επιδεινώνεται από την άσκηση. Η κόπωση συνοδεύεται από γνωστική δυσλειτουργία και έκπτωση της καθημερινής λειτουργίας που επιμένει για περισσότερο από 6 μήνες. Το CFS είναι μια βιολογική ασθένεια, όχι μια ψυχολογική διαταραχή. Έχουν εμπλακεί πολυάριθμοι μηχανισμοί και μόρια που οδηγούν σε ανωμαλίες του ανοσοποιητικού συστήματος, διαταραχές στην ορμονική ρύθμιση, στο μεταβολισμό, στην απόκριση στο οξειδωτικό στρες, στη λειτουργία των φυσικών φονικών κυττάρων ή/και της λειτουργίας Τ-κυττάρων, ενώ έχουν εντοπιστεί αυξημένες κυτοκίνες και αυτοαντισώματα (ρευματικός παράγοντας, αντιθυρεοειδικά αντισώματα , αντιγλιαδίνη, αντισώματα κατά των λείων μυών και ψυχρές συγκολλητίνες). Το σύνδρομο μπορεί να πυροδοτηθεί από το νέο κορονοϊό covid 19. Για τη διάγνωσή του ωστόσο απαιτείται η παρουσία των ακόλουθων 3 συμπτωμάτων για περισσότερο από 6 μήνες και η ένταση των συμπτωμάτων θα πρέπει να είναι μέτρια ή σοβαρή για τουλάχιστον το 50% του χρόνου:

• Κόπωση: Μια αξιοσημείωτη μείωση ή εξασθένηση της ικανότητας ενός ασθενούς να συμμετέχει σε δραστηριότητες που απολάμβανε πριν από την έναρξη της ασθένειας.
• Αδιαθεσία μετά την άσκηση (PEM): Οι ασθενείς εμφανίζουν επιδείνωση των συμπτωμάτων και της λειτουργίας μετά από έκθεση σε φυσικούς ή γνωστικούς στρεσογόνους παράγοντες που προηγουμένως ήταν καλά ανεκτοί.
• Μη αναζωογονητικός ύπνος: Οι ασθενείς αισθάνονται ότι είναι κουρασμένοι μετά τον ύπνο.

Η εκπλήρωση του κριτηρίου για τη διάγνωση απαιτεί και τα 3 από τα παραπάνω συμπτώματα, μαζί με ένα από   τα παρακάτω συμπτώματα:

• Γνωστική εξασθένηση – Πνευματικά προβλήματα που επιδεινώνονται από την προσπάθεια, το άγχος ή την πίεση χρόνου.
• Ορθοστατική δυσανεξία - Επιδείνωση των συμπτωμάτων κατά τη λήψη και τη διατήρηση όρθιας στάσης.

Αναιμία

Στην αναιμία μειώνεται η συγκέντρωση της αιμοσφαιρίνης του αίματος και ο αιματοκρίτης.

Τα άτομα που εμφανίζουν αναιμία παρουσιάζουν κακή αιμάτωση, φαινόμενο που μπορεί να εκδηλώνεται με συμπτώματα όπως κόπωση, ζάλη, ταχυκαρδία, ατονία, διαταραχές αναπνοής. Η αναιμία μπορεί να συνδέεται με έλλειψη θρεπτικών αιμοποιητικών ουσιών όπως σιδήρου, βιταμίνης Β12 φυλλικούοξέως ή με υποκείμενα νοσήματα όπως καρκινώματα, ηπατικά νοσήματα, νοσήματα μυελού των οστών.

Λοιμώξεις

Ένα ευρύ φάσμα λοιμογόνων παραγόντων έχει περιγραφεί, όπως: 

• Η ηπατίτιδα
• Η λοιμώδης μονοπυρήνωση
• Η λοίμωξη από borrelia
• H λοίμωξη από HIV
• Η λοίμωξη από κορωνοιό.

Οι ιοί και τα μικρόβια χρησιμοποιούν τις ενεργειακές πηγές του σώματος για δική τους χρήση και το φαινόμενο ευθύνεται τόσο για τα παροδικά σύνδρομα κόπωσης που εμφανίζονται ακόμα και μετά από απλές ιώσεις, όσο και για τα πιο μόνιμα σύνδρομα κόπωσης που χαρακτηρίζουν ισχυρότερα λοιμογόνα αίτια. Ωστόσο στην πυροδότηση των συνδρόμων κόπωσης από λοιμώξεις δεν έχουν ενοχοποιηθεί μόνο οι ιοί και τα μικρόβια αυτά καθαυτά αλλά και ανώμαλες αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος που εμφανίζονται ως απάντηση στην επίθεση των λοιμογόνων παραγόντων.

• Οργανικές παθήσεις ύπνου: Οι συνηθέστερες παθήσεις ύπνου που προκαλούν πρωινή κόπωση είναι η αυπνία, το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών και τα σύνδρομα άπνοιας κατά τον ύπνο. Η αϋπνία είναι μια επίμονη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από δυσχέρεια επέλευσης ύπνου, εύκολη αφύπνιση, εξαιρετικά βραχύ ύπνο ή ύπνο που δεν ξεκουράζει.Το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (Restless legs syndrome- RLS) χαρακτηρίζεται από ακούσιες κινήσεις ποδιών. Νοσήματα όπωςοι υπερτροφικές αμυγδαλές,  η παχυσαρκία, καταστάσεις με αυξημένες εκκρίσεις και παρεμπόδιση διερχόμενου αέρα, ανατομικές βλάβες του σκελετού, εγκεφαλικά νοσήματα, ορμονικές διαταραχές, καρδιοαναπνευστικά νοσήματα) φάρμακα και τοξικές ουσίες  προκαλούν απόφραξη αναπνευστικών οδών και διαταραχή ύπνου με επεισόδια άπνοιας κατά τον ύπνο.