Ανδρική υπογονιμότητα: Έγκαιρη διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία

Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες καταγράφουν ανησυχητικά σημάδια που φαίνεται ότι επιδρούν στην ήδη επιβαρυμένη ανδρική υπογονιμότητα, όπως ότι οι άνδρες έχουν μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα σε σύγκριση με το παρελθόν και πως τεκνοποιούν σε μεγαλύτερη ηλικία ακολουθώντας το παράδειγμα των γυναικών.

Η αναπαραγωγική υγεία των ανδρών, αν και είναι γνωστό ότι βάλλεται από πολλούς ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες, μέχρι τώρα έχει παραμεληθεί ή δεν έχει την ίδια προσοχή όσο η γυναικεία υπογονιμότητα.

Οι δύο παράγοντες που διαμορφώνουν μία νέα αναδυόμενη απειλή για τη γονιμότητα, συζητήθηκαν εκτενώς στο 3ο Επιστημονικό Συμπόσιο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που διοργανώθηκε πρόσφατα από την Επιστημονική Εταιρεία “Conception of Life” σε συνεργασία με τη Β’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό τη χορηγία και την υποστήριξη της Institute of Life - ΙΑΣΩ.

«Πλέον ήρθε ο καιρός το αόρατο πρόβλημα του ανδρικού παράγοντα να γίνει ορατό, διότι υπάρχουν λύσεις που προσφέρουν αυτό που επιθυμεί το κάθε υπογόνιμο ζευγάρι», επισημαίνει ο δρ Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, ιδρυτικό μέλος του Institute of Life και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Συμποσίου, αναλύοντας τα συμπεράσματα της επιστημονικής συνάντησης 600 και πλέον ειδικών.

«Αν και η επιστημονική ατζέντα περιλαμβάνει στο εξής ενδελεχή έρευνα για τις επιπτώσεις στο σπέρμα του άνδρα από το περιβάλλον, τον τρόπο ζωής, τα φάρμακα, τις μολύνσεις, τις χρόνιες ασθένειες και τα γενετικά προβλήματα, η επιστήμη της αναπαραγωγής είναι σήμερα σε θέση να αντιμετωπίσει ακόμα και τα πιο δυσεπίλυτα προβλήματα», λέει ο κ. Ι. Βασιλόπουλος.

Νέες τεχνολογίες με τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης και εξατομικευμένες θεραπείες για την αντιμετώπιση των περισσότερων προβλημάτων του σπέρματος, αποτελούν την απάντηση της επιστήμης στην ανδρική υπογονιμότητα, ενώ η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ή η έγκαιρη κρυοσυντήρηση του σπέρματος εξασφαλίζουν τη γονιμοποιητική ικανότητα του άνδρα.

Υπογονιμότητα και ανδρικός παράγοντας

Περίπου στο 30%-35% των υπογόνιμων ζευγαριών το πρόβλημα εντοπίζεται στον άνδρα, σε ένα αντίστοιχο ποσοστό στη γυναίκα και στο υπόλοιπο 30% ευθύνονται και οι δύο.

Ωστόσο, το ενδιαφέρον ήταν περισσότερο εστιασμένο στις γυναίκες καθώς με την  άνοδο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής τα τελευταία χρόνια, τα γυναικολογικά προβλήματα έχουν μελετηθεί σχολαστικά από τους επιστήμονες.

Αλλά σύλληψη, χωρίς σπέρμα δεν μπορεί να υπάρξει. Ακόμα και στις περιπτώσεις εκείνες που υπάρχει παντελής έλλειψη σπερματοζωαρίων.

Διαταραχές του σπέρματος

Τα προβλήματα στην παραγωγή υγιούς σπέρματος είναι τα πιο συχνά αίτια ανδρικής υπογονιμότητας: το σπέρμα μπορεί να είναι ανώριμο, ανώμαλου σχήματος ή ανίκανο να ταξιδέψει. Μπορεί τα σπερματοζωάρια να είναι λίγα ή και καθόλου.

Αυτά τα προβλήματα μπορεί να προκληθούν από πολλές και διαφορετικές καταστάσεις, όπως:

• Λοιμώξεις και φλεγμονές: π.χ. μόλυνση με τον ιό της παρωτίτιδας μετά την εφηβεία, φλεγμονή του προστάτη ή παλαιότερες λοιμώξεις των γεννητικών οργάνων
• Προβλήματα ορμονών ή υπόφυσης, π.χ πρώιμη εφηβεία, κρυψορχία, ανεπάρκεια τεστοστερόνης
• Ανοσοποιητικά προβλήματα όπου ο οργανισμός παράγει αντισώματα που καταστρέφουν το σπέρμα
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες και τρόπος ζωής, όπως κάπνισμα, υψηλή κατανάλωση αλκοόλ, ναρκωτικών ή στεροειδών, έκθεση σε τοξίνες
• Γενετικές ασθένειες, όπως η κυστική ίνωση ή η αιμοχρωμάτωση
• Χρόνια νοσήματα, όπως διαβήτης και παχυσαρκία
• Στυτική δυσλειτουργία ή πρόωρη εκσπερμάτιση
• Κιρσοκήλη
• Τραυματισμός ή συστροφή των όρχεων
• Έκθεση των γεννητικών οργάνων σε υψηλές θερμοκρασίες.

Διάγνωση της ανδρικής υπογονιμότητας

Ο αριθμός και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων εντοπίζονται με το σπερμοδιάγραμμα, για τον προσδιορισμό της αιτίας της υπογονιμότητας σε ένα ζευγάρι.

Αλλά, ο αριθμός των σπερματοζωαρίων δεν είναι ο απόλυτος δείκτης γονιμότητας.

Μία πολύ σημαντική εξέταση που μπορεί να διενεργηθεί για τον έλεγχο του σπέρματος και τη βιωσιμότητα των σπερματοζωαρίων, είναι ο κατακερματισμός του DNA.

Η εξέταση αυτή είναι ο δείκτης ακεραιότητας του μορίου του DNA, υψηλές τιμές του οποίου οφείλονται μεταξύ άλλων στην ηλικία (>40), στον ανθυγιεινό τρόπο ζωής (κάπνισμα, αλκοόλ κ.λπ.) και στο αυξημένο οξειδωτικό στρες, το οποίο αποτελεί κύρια αιτία ανδρικής υπογονιμότητας και οφείλεται στις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου.

Ο μικροβιολογικός έλεγχος για τον εντοπισμό φλεγμονής και ο ορμονικός έλεγχος για τα επίπεδα τεστοστερόνης έχουν επίσης ιδιαίτερη σημασία στη διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας, ενώ ανάλογα με τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων συστήνεται και ο γενετικός έλεγχος.

Αντιμετώπιση

Η αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας εξαρτάται από το τι προκαλεί τη στειρότητα και πώς μπορεί να επιτευχθεί μία εγκυμοσύνη.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής με απώλεια βάρους, περιορισμό του καπνίσματος ή της κατανάλωσης αλκοόλ, υιοθέτηση υγιεινής διατροφής, αυξημένη άσκηση και γενικά πιο ασφαλείς επιλογές και συμπεριφορές, έχουν θετική επίδραση στο σπέρμα.

Αν ωστόσο, έχουν εντοπιστεί ιατρικά και γενετικά προβλήματα, υπάρχουν οι αντίστοιχες θεραπευτικές παρεμβάσεις ακόμα και για τις πιο δύσκολες περιπτώσεις.

Η τεχνητή γονιμοποίηση είναι η θεραπεία επιλογής για την υπογονιμότητα του ζεύγους, ανεξάρτητα από το αν εμπλέκεται ο γυναικείος ή ο ανδρικός παράγοντας. Ειδικά όμως σε περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας, οι ειδικοί γονιμότητας επιλέγουν την εξωσωματική γονιμοποίηση με ενδοκυτταρική έγχυση σπέρματος  (ICSI), όπου σε συνθήκες εργαστηρίου εγχέεται ένα μόνο σπέρμα απευθείας στο ωάριο. Το γονιμοποιημένο ωάριο που θα προκύψει εμφυτεύεται στη συνέχεια στη μήτρα της γυναίκας.

Η μέθοδος αυτή εξασφαλίζει μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας, ειδικά αν η επιλογή του κατάλληλου σπέρματος έχει επιτευχθεί με τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης.

«Οι άνδρες που νιώθουν ότι χάνουν τη γονιμότητά τους, δεν είναι μόνοι στον αγώνα που δίνουν. Λόγω των νέων τεχνολογιών, σχεδόν όλοι οι υπογόνιμοι άνδρες έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν το δικό τους βιολογικό παιδί. Και αν ακόμα ο ανδρικός παράγοντας είχε παραγκωνιστεί λόγω των εντυπωσιακών εξελίξεων στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας των ζευγαριών τα τελευταία χρόνια, είμαστε βέβαιοι ότι τα μελλοντικά επιτεύγματα στον τομέα της αναπαραγωγικής επιστήμης θα είναι γένους αρσενικού», καταλήγει ο κ. Ι. Βασιλόπουλος.