Ιός Δυτικού Νείλου: Τα κουνούπια επανέρχονται, η Κεντρική Μακεδονία θωρακίζεται

Ήταν Αύγουστος του 2010 όταν μια παθολόγος από το νοσοκομείο Λοιμωδών της Θεσσαλονίκης, που λειτουργούσε τότε, τηλεφώνησε στην διευθύντρια του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας του ΑΠΘ, καθηγήτρια Άννα Παππά, για να της πει ότι υπήρχε μια συρροή κρουσμάτων εγκεφαλίτιδας από ασθενείς, όλοι κάτοικοι της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Το Εργαστήριο αποτελεί Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Αρμποϊών (ιών που μεταδίδονται σε άνθρωπο με αρθρόποδα, δηλαδή κουνούπια, σκνίπες, κρότωνες) και ανέλαβε να εξετάσει τα δείγματα. Πολύ γρήγορα διαπιστώθηκε πως επρόκειτο για λοίμωξη με τον ιό του Δυτικού Νείλου.

"Ήταν η πρώτη φορά που εντοπίζαμε τον ιό και η αρχή μιας μεγάλης επιδημίας", είπε η κ. Παππά, στο πλαίσιο συνέντευξης τύπου για το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για ασθένειες μεταδιδόμενες με κουνούπια EYWA (EarlY WArning System for Mosquito-borne Diseases), που αναπτύχθηκε μερικά χρόνια αργότερα και βρίσκεται σε εξέλιξη μέχρι σήμερα, ενώ πρόσφατα βραβεύτηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας. Σύμφωνα με την ευρωπαία Επίτροπο Έρευνας, Μαρία Γκαμπριέλ, η χρήση του ΕΥWA στην Κεντρική Μακεδονία κατά τα έτη 2020-21 οδήγησε στην μείωση κατά 50% των πληθυσμών των κουνουπιών και στην αποτροπή κρουσμάτων Ιού του Δυτικού Νείλου σε 65 οικισμούς.

Ενδημικός, αλλά απρόβλεπτος ιός

Σε συνεργασία με την εταιρία "Οικοανάπτυξη", είπε η κ. Παππά, επιστρέφοντας στο 2010, εντοπίστηκαν και μεταφέρθηκαν για ανάλυση στο εργαστήριο κουνούπια που συλλέχθηκαν από τις αυλές των ίδιων των ασθενών, ώστε να βρεθεί ο ιός. Αυτό επιτεύχθηκε και οδήγησε στον πλήρη γενετικό χαρακτηρισμό του στελέχους (Ομάδα 2) το οποίο ήταν η πρώτη φορά που προκάλεσε τόσο μεγάλη επιδημία σε ανθρώπους. Έκτοτε ελέγχονται για τον ιό πάνω από 50.000 κουνούπια ετησίως σε 60 σταθερές θέσεις της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Στα χρόνια που ακολούθησαν ο ιός έγινε ενδημικός, δίνοντας κάθε χρόνο κρούσματα και θανάτους, με εξαίρεση το 2015 και το 2016, όταν δεν εμφανίστηκε κανένα περιστατικό. Η πλειονότητα των περιστατικών είναι ασυμπτωματικά, με αποτέλεσμα τα εντοπισμένα κρούσματα να αφορούν κυρίως ανθρώπους που χρειάστηκαν ιατρική βοήθεια. "Ειδικά στους ηλικιωμένους προκαλεί εγκεφαλίτιδα και εκεί η θνητότητα είναι γύρω στο 10%. Χρειάζεται προσπάθεια να αποφύγουμε το τσίμπημα των κουνουπιών με εντομοαπωθητικά", τόνισε η κ. Παππά.

Ενόψει της έναρξης της περιόδου ανάπτυξης και κυκλοφορίας των κουνουπιών, η ίδια διευκρίνισε πως δεν μπορεί από σήμερα να προβλεφθεί αν θα έχουμε και φέτος επιδημία και σε ποια έκταση, καθώς αυτό εξαρτάται από πολλούς κλιματολογικούς, περιβαλλοντικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες. Ωστόσο, η περιοχή θωρακίζεται.

Η αρμόδια αντιπεριφερειάρχης Υγείας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, Μελίνα Δερμεντζοπούλου, έκανε γνωστό πως έχει ξεκινήσει από την περασμένη εβδομάδα το φετινό πρόγραμμα καταπολέμησης, ένα από τα πιο ευρείας κλίμακας προγράμματα στην Ευρώπη, που εφαρμόζεται από το 1997. Με την έναρξη της επιδημίας του ιού του Δυτικού Νείλου το 2010 το πρόγραμμα κουνουπιών εξελίχθηκε από ένα έργο με αποκλειστικό στόχο τη μείωση της όχλησης σε ένα έργο πιο απαιτητικό, προσανατολισμένο πλέον στην προστασία της Δημόσιας Υγείας και με ετήσιο προϋπολογισμό που ανέρχεται περίπου στα 5 εκατομμύρια ευρώ.

Ένας μικρός στρατός κατά κουνουπιών

Ο πρόεδρος της "Οικοανάπτυξη", δρ Σπύρος Μουρελάτος, έδωσε με νούμερα μια χαρακτηριστική εικόνα του μηχανισμού που έχει στηθεί: "Είμαστε έξω 60 άνθρωποι με tablets, οι οποίοι επισκέπτονται περιοδικά 20.000 εστίες αναπαραγωγής κουνουπιών, συλλέγουν δεδομένα από ακμαία σε 60 θέσεις και πηγαίνουν σε 50 χωριά, σε κοτέτσια για να πάρουν αίμα πουλερικών και να τα στείλουν στο εργαστήριο της Κτηνιατρικής του ΑΠΘ και από εκεί στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας – Κέντρο Αναφοράς Αρμποϊών για να διαπιστώσει την κυκλοφορία του ιού Δυτικού Νείλου", είπε,

Στην Κεντρική Μακεδονία υπάρχουν χίλιοι οικισμοί, εκ των οποίων οι δράσεις του προγράμματος επικεντρώνονται κυρίως σε 100 – 120 οικισμούς υψηλού κινδύνου. Σε αυτά, μεταξύ άλλων γίνεται παρέμβαση σε 30.000 – 40.000 βόθρους, σε ένα σύνολο 300.000 σε όλη την Περιφέρεια.

Η συμβολή του ΑΠΘ

Από την πρώτη εμφάνιση του ιού, το 2010, μέχρι σήμερα που έχει γίνει ενδημικός, κατέστη εφικτή η μείωση της επίπτωσής του μέσα από την διεπιστημονική συνεργασία μεταξύ των Τμημάτων Ιατρικής, Κτηνιατρικής και Γεωλογίας του ΑΠΘ, επεσήμανε ο πρύτανης του ιδρύματος, Νικόλαος Παπαϊωάννου, μιλώντας για την συνεισφορά του πανεπιστημίου στην ταυτοποίηση, τον έλεγχο, την αντιμετώπιση του ιού και την ενημέρωση για τη διασπορά του.

Ενδεικτικά, ο αναπληρωτής καθηγητής Μοριακής Μικροβιολογίας του Διαγνωστικού Εργαστηρίου του Τμήματος Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, Χρυσόστομος Δόβας, ανέφερε το εμβόλιο για την προστασία των ίππων από τον ιό, τα συστήματα επιτήρησης με  βάση περιστέρια και όρνιθες, αλλά και την χαρτογράφηση των διαδρομών διασποράς του στην Ευρώπη και της εισβολής του στην Ελλάδα, με επίκεντρο την Ουγγαρία και διαμέσου των Βαλκανίων.

Τέλος, η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τομέα Μετεωρολογίας Κλιματολογίας του Τμήματος Γεωλογίας, Ελένη Κατράγκου, σημείωσε πως το μοντέλο αριθμητικής πρόγνωσης καιρού ενημερώνει σε καθημερινή βάση τον αλγόριθμο πρόγνωσης αφθονίας κουνουπιών της συνεργαζόμενης εταιρείας, σε επίπεδο οικισμού, το οποίο στη συνέχεια μεταφράζει την αφθονία κουνουπιών σε όχληση.