Τα σκληρά διδάγματα της πανδημίας Covid-19

Γράφουν oι
Θεοκλής Ζαούτης, Πρόεδρος του ΕΟΔΥ
Δημήτρης Παρασκευής, Αντιπρόεδρος ΕΟΔΥ για τα Μεταδοτικά

Ο ιός SARS-CoV-2 έκανε την αρχική του εμφάνιση στα τέλη 2019 στην Κίνα και στη συνέχεια προκάλεσε εκτενή διασπορά σε όλη την υφήλιο. Η πανδημία Covid-19 είχε μακροχρόνια διάρκεια με σημαντικές επιπτώσεις στην κοινότητα, πέραν της υγειονομικής κρίσης, όπως στην οικονομία, στον τρόπο συμπεριφοράς και στην ψυχολογία της κοινότητας. Παράλληλα, τα προληπτικά μέτρα που εφαρμόστηκαν, καθώς και η ανάγκη για σχεδόν καθολικό εμβολιασμό των ενηλίκων, έγιναν αιτία να προκληθεί κατά καιρούς έντονη αντιπαράθεση μεταξύ ατόμων με διαφορετικές πεποιθήσεις, ενώ τονώθηκε η διασπορά ψευδών ειδήσεων σε πολλά θέματα που αφορούσαν την πανδημία και τον εμβολιασμό.

Σε κάθε περίπτωση, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πανδημίας που, παρότι η επίδρασή της στην υγεία του πληθυσμού είναι πολύ πιο ήπια σε σχέση με την πρώτη περίοδο, ο κίνδυνος δεν έχει ακόμα εξαλειφθεί, βιώσαμε εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις. Αυτή η εμπειρία καθιστά επιτακτικά ορισμένα ερωτήματα: Πόσο κινδυνεύουμε για μια παρόμοια πανδημία στο προσεχές μέλλον; Πόσο υπαρκτός είναι ο κίνδυνος για μια μελλοντική πανδημία; Πόσο μπορούμε να αποτρέψουμε ή να περιορίσουμε τους κινδύνους για μια πανδημία; Πόσο καλά προετοιμασμένοι είμαστε για να αντιμετωπίσουμε μια μελλοντική πανδημία; Ή, ακόμα, ποια διδάγματα λάβαμε από την πρόσφατη πανδημία, πόσο τα λάβαμε υπόψη μας και ποιο είναι το επίπεδο ετοιμότητας της χώρας μας για μια πιθανή μελλοντική απειλή;

Ο κίνδυνος για μελλοντικές απειλές είναι πάντα υπαρκτός, αλλά ας εξηγήσουμε τι καθιστά ένα παθογόνο πιθανή απειλή για μια μελλοντική πανδημία. Για να προκαλέσει μια πανδημία, ένα παθογόνο θα πρέπει κατά κανόνα να μην έχει προσβάλει πρόσφατα τον άνθρωπο ή, με άλλα λόγια, ο άνθρωπος δεν θα πρέπει να διαθέτει ανοσία έναντι αυτού. Συνήθως ο άνθρωπος κινδυνεύει από παθογόνα που προσβάλλουν άλλα ζώα με τα οποία είναι σε στενή επαφή λόγω των δραστηριοτήτων του. Το παθογόνο θα πρέπει να μεταδίδεται εύκολα, κατά κανόνα μέσω σταγονιδίων του αναπνευστικού, όπως ο κορωνοϊός ή άλλοι ιοί του αναπνευστικού, ενώ μια άλλη καθοριστική παράμετρος που κατέστησε τον SARS-CoV-2 πανδημική απειλή σε αντίθεση με τον SARS-CoV που εμφανίστηκε το 2003, είναι η δυνατότητα να μεταδίδεται κατά την ασυμπτωματική περίοδο. Αυτή η ιδιότητα είναι μεγάλης σημασίας, γιατί καθιστά δύσκολο τον περιορισμό της διασποράς από άτομα που δεν έχουν ακόμα αναπτύξει συμπτώματα και, συνεπώς, δεν μπορούν να αυτοπεριοριστούν. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για τον SARS-CoV-2 έχει εκτιμηθεί ότι περίπου οι μισές μολύνσεις έχουν προέλθει από άτομα που ήταν σε ασυμπτωματική φάση.

Βάσει αυτών αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε σε διαρκή κίνδυνο λόγω της πληθώρας των παθογόνων σε ζώα και της στενής μας επαφής με αυτά. Ο κίνδυνος μεταδόσεων δεν μπορεί να μηδενιστεί, αλλά μπορεί να περιοριστεί με συνεχή ενημέρωση της κοινότητας. Επίσης, για να επιτευχθεί έγκαιρη διάγνωση, διενεργούνται προγράμματα επιτήρησης για νέα παθογόνα, ειδικά σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί «υψηλού κινδύνου» για μεταδόσεις νέων παθογόνων από ζώα σε ανθρώπους.

Η κλιματική αλλαγή λόγω των νέων συνθηκών σε ό,τι αφορά την περιοχή κατοικίας των ζώων, του κλίματος, των μετακινήσεων πληθυσμού, των συνθηκών υγιεινής, αλλά και των περιοχών όπου κινούνται έντομα και πτηνά, καθιστούν το πεδίο διαρκώς μεταβαλλόμενο και αυξάνουν σημαντικά τις πιθανότητες έκθεσης του ανθρώπου σε «νέα» παθογόνα.

Αναφορικά με το πόσο καλά προετοιμασμένοι είμαστε για μια ενδεχόμενη πανδημία, η απάντηση δεν μπορεί να είναι απόλυτα σαφής, δεδομένου ότι δεν γνωρίζουμε το πώς και το πότε θα συμβεί. Σε κάθε περίπτωση, διαθέτουμε δυνατότητες για να εντοπίζουμε πιθανές νέες απειλές, αλλά κανένα σύστημα υγείας ή καμία κεντρική διοίκηση δεν διαθέτει τα μέσα εξ αρχής για να μπορεί να αντιμετωπίσει μια υγειονομική κρίση του μεγέθους της πανδημίας Covid-19, όπου σε περίοδο έξαρσης οι ανάγκες για νοσηλεία αυξάνονται εκθετικά ανά εβδομάδα.

Οι δυνατότητες αντιμετώπισης, όμως, περιλαμβάνουν πλάνο για τις ανάγκες, που μπορούν να προσαρμόζονται ανάλογα με τις συνθήκες, καθώς και τον κατάλληλο σχεδιασμό για δημιουργία αποθεμάτων εξοπλισμού και μέσων, αλλά και «δίκαιης» κατανομής σε περίοδο κρίσης. Το πλάνο αυτό υφίσταται σε επίπεδο διακρατικό, ενώ και η Ε.Ε. διαθέτει ανάλογο μηχανισμό.

Ένα από τα σημαντικά διδάγματα της πρόσφατης πανδημίας ήταν η ανάγκη συνέργειας, συνεννόησης, επικοινωνίας και επένδυσης σε μέσα που θα μας προφυλάξουν από την κρίση. Η ανάγκη συνέργειας είναι καθοριστικής σημασίας και αφορά τόσο τις υπηρεσίες των επιμέρους κρατών όσο και τα κράτη μεταξύ τους, ενώ είναι επίσης σημαντικό να επιτευχθεί η συνέργεια των πολιτών μέσα από έγκυρη και διαρκή ενημέρωση, καθώς και στήριξη των αναγκών τους καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης. Η πανδημία ανέδειξε για άλλη μια φορά ότι τα όπλα μας είμαστε όλοι εμείς που, όταν σταθούμε ο ένας δίπλα στον άλλο, αλληλοβασταζόμενοι σαν μια γροθιά, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά οποιαδήποτε κρίση.

Παράλληλα, η επένδυση στην επιστήμη έδειξε επίσης ότι η μάχη θα κερδηθεί με τα μέσα που θα μας παρέχει αυτή, όπως συνέβη καθοριστικά και στην περίοδο της πανδημίας. Παραδείγματα αποτελούν η ανάπτυξη διαγνωστικών μέσων (μοριακά, αντιγονικά και αυτοδιαγνωστικά τεστ), η ανάπτυξη αποτελεσματικών και ασφαλών εμβολίων σε διάστημα μερικών μηνών, η ανάπτυξη θεραπείας, η έρευνα σε όλους τους κρίσιμους τομείς αναφορικά με την πανδημία, αλλά και τα δεδομένα επιτήρησης. Όλα αυτά αποτελούν επιτεύγματα που έπαιξαν καίριο ρόλο στον αγώνα μας ενάντια στον ιό.

Συμπερασματικά, οι πιθανές απειλές στον κόσμο μας, που μεταβάλλεται συνεχώς, καθίστανται όλο και πιο σύνθετες και πολύπλοκες. Το όπλο μας είναι ο ίδιος άνθρωπος, η δυνατότητα να προβλέπει, να μελετά να βρίσκει λύσεις και να αναπτύσσει μέσα έναντι κάθε δυνατής απειλής. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που στην ανθρώπινη ιστορία καμία απειλή δεν κατέστη δυνατή να τον αφανίσει…