Η Υγεία χρειάζεται νέες πολιτικές πρακτικές

Γράφει η Γεωργία Οικονομοπούλου

Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Management Υπηρεσιών Υγείας (ΕΕΜΥΥ), Board Member of the European Association of Hospital Managers (EAHM)

Ο τομέας της υγείας κυριάρχησε στην προεκλογική πολιτική ατζέντα των μεγάλων κομμάτων, που υπόσχονταν τις αναγκαίες, γνωστές εδώ και δεκαετίες, μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Η υπόσχεση των πολιτικών αρχηγών προς τους πολίτες επικεντρώθηκε στη βελτίωση της πρόσβασης και της ποιότητας στη φροντίδα υγείας, ενώ στις εξαγγελίες προς τους επαγγελματίες των δομών υγείας κυριάρχησαν οι καλύτερες συνθήκες εργασίας (προσλήψεις, επενδύσεις, εκσυγχρονισμός υποδομών, ενίσχυση προϋπολογισμών) και οι αυξήσεις των απολαβών. Ο σκεπτικισμός και ο βαθύς προβληματισμός, που έχει ιστορικές ρίζες, των επαγγελματιών υγείας για τα πρόσωπα που θα διαχειριστούν τον σχεδιασμό αυτό, είναι απόλυτα δικαιολογημένος.

Η ιστορική αναδρομή στην επιλογή νοσοκομειακών διοικήσεων αποδεικνύει ότι όλες οι κυβερνήσεις της τελευταίας 20ετίας προσποιήθηκαν πως εγκαθίδρυσαν αδιάβλητο νομοθετικό πλαίσιο για την αξιοκρατική επιλογή. Συνήθως, ήταν όντως πιο αυστηρό σε κριτήρια από αυτό που είχε ψηφίσει η προηγούμενη κυβερνητική παράταξη. Η συνέχεια είναι γνωστή και εύκολο να αναζητηθεί στα δημοσιεύματα του Τύπου, σε κάθε αντίστοιχη κυβερνητική περίοδο διορισμού διοικητών νοσοκομείων με... κομματικά κριτήρια. Έτσι, αναπαράγεται η φαντασίωση της αξιοκρατικής επιλογής στελεχών και το έλλειμμα της επιστημονικής δημόσιας διοίκησης.

Η εισαγωγή του θεσμού του διοικητή στα κρατικά νοσοκομεία, από τον Υπουργό Υγείας Αλ. Παπαδόπουλο, αναγνώρισε την ανάγκη εφαρμογής τεχνοκρατικής διοίκησης (Ν. 2889/2001), όμως δεν εισήγαγε παράλληλα τα κατάλληλα επιχειρησιακά εργαλεία (νομική μορφή νοσοκομείων, αυτονομία στη διοίκηση, μισθολόγιο βάσει αποτελεσμάτων). Στη διαδικασία επιλογής το κομματικό κριτήριο δεν εξέλιπε, αλλά ούτε κυριάρχησε πλήρως. Το 2004, επί υπουργίας Ν. Κακλαμάνη, η επαναφορά της απροσχημάτιστης κομματικής διακυβέρνησης των νοσοκομείων χαρακτηρίστηκε από το Ινστιτούτο Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος ως επιθυμία «πολιτικής χειραγώγησης» και ενίσχυσης των «πελατειακών σχέσεων».

Το 2007, επί υπουργίας Δ. Αβραμόπουλου, η ανορθολογική διαχείριση των κρατικών νοσοκομείων προκάλεσε εκ νέου τη συζήτηση για αλλαγή του νομικού καθεστώτος με διακομματική συναίνεση, αλλά το ιδιαίτερο βάρος του πολιτικού κόστους ανέστειλε την αλλαγή. Ο διορισμός ως διοικητή ενός... κομμωτή, με πλαστό πτυχίο νοσηλευτή, αποκαλύφθηκε μετά τη λήξη της θητείας του. Το «παράθυρο ευκαιρίας», που ανοίγει μια σοβαρή κρίση, δεν άνοιξε για τη νοσοκομειακή διακυβέρνηση ούτε μετά τις εκλογές του 2009 και την είσοδο της χώρας στα μνημόνια και στην αυστηρή δημοσιονομική προσαρμογή. Η «Ανοιχτή Διακυβέρνηση» (opengov) του ΠΑΣΟΚ χρειάστηκε περίπου 6 μήνες για την ολοκλήρωση των διορισμών διοικητών στα κρατικά νοσοκομεία και η δημοσιογραφική έρευνα ανακάλυψε μεταξύ τους τις εξειδικεύσεις… θεολόγου, κτηνιάτρου, ηθοποιού, γεωλόγου, εκπαιδευτικού, ελεγκτή εναέριας κυκλοφορίας, γεωπόνου κ.ά.

Οι διακομματικές κυβερνήσεις του 2012, Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ αρχικά και Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ στη συνέχεια, επανέφεραν τη διαδικασία κρίσης και επιλογής (Ν. 4052/2012, άρθ. 2), την οποία -μετά από σειρά τροπολογιών- δεν εφάρμοσαν και οι θέσεις μοιράστηκαν στα κόμματα με αναλογία 8-4-2 αρχικά και 70%-30% στη συνέχεια. Το 2014 το Υπουργείο Υγείας υποχρεώθηκε να απολύσει δύο διοικητές λόγω πλαστών πτυχίων.

Το 2015 (κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) οι διορισμένοι από την προηγούμενη διακομματική κυβέρνηση διοικητές... αξιολογήθηκαν και απολύθηκαν στην πλειονότητά τους (παρέμειναν μόλις 16 από τους 127). Η διαδικασία επιλογής των νέων διοικητών καθυστέρησε σημαντικά, φέρνοντας τους ακέφαλους οργανισμούς στα όριά τους. Δεν παρατηρήθηκε μαζική αναξιοκρατική επιλογή, αλλά οι ακατανόητες επαγγελματικές ιδιότητες στην επιλογή παρέμειναν (μηχανικοί, συνδικαλιστές, γιατροί, χημικός, φυσικός, βιολόγος κ.ά.). Μετά τον διορισμό τους, υπήρξε και νομοθετική παραγωγή για την αξιοκρατική επιλογή διοικήσεων (Ν. 4369/2016, Εθνικό Μητρώο Επιτελικών Στελεχών Δημόσιας Διοίκησης), που φυσικά δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Ένας διοικητής αναγκάστηκε σε παραίτηση μετά την αποκάλυψη ότι είχε καταθέσει πλαστά πτυχία.

Σε πρόσφατη θεματική εκδήλωση για την υγεία, ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης δήλωσε σχετικά με τις διοικήσεις νοσοκομείων πως «τα πρόσωπα μετράνε» και στην επόμενη τετραετία, εάν επανεκλεγεί, θα εφαρμοστούν αυστηρά κριτήρια επιλογής και αξιολόγησης. Όμως, η επιλογή διοικητών, τέλη 2019-αρχές 2020, είχε προκαλέσει πλήθος δημοσιευμάτων με αναφορά στις «γαλάζιες» ταυτότητες των διορισμένων, που οδήγησαν στην αλλαγή 13 ονομάτων και στην παραίτηση ενός... 80χρονου. Η νομοθετική παραγωγή αυστηροποίησης των κριτηρίων επιλογής διοικήσεων στον δημόσιο τομέα και αυτή τη φορά ολοκληρώθηκε μετά την επιλογή (Ν. 4735/2020), αλλά και πάλι δεν εφαρμόστηκε. Αντιθέτως, με σχετική προσθήκη-τροπολογία του άρθ. 22 δόθηκε η δυνατότητα για παράταση ή κάλυψη της θέσης «μεταβατικά» (Ν. 4772/2021, άρθ. 48).

Έτσι, ο σκεπτικισμός για τη δυνατότητά μας να συνθέσουμε το αναβαθμισμένο μέλλον του Εθνικού Συστήματος Υγείας θα παραμένει ισχυρός, για όσο θα κατισχύει η ασυνέχεια λόγου-πράξης της πολιτικής μας ζωής και για όσο οι ανάγκες ανταπόκρισης και βιωσιμότητας των κρατικών νοσοκομείων στο σύγχρονο περιβάλλον θα υποκύπτουν στην πολιτική δειλία.