Μόνο 199 φάρμακα με παιδιατρικές ενδείξεις αναπτύχθηκαν σε 22 χρόνια

Στη δεκαετία του 1980, κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της επιδημίας του AIDS, ο καθηγητής Carlo Giaquinto ξεκινούσε ως παιδίατρος στην Ιταλία και παρατήρησε ότι το κυνήγι για θεραπείες παρέβλεπε ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού: τα παιδιά. Ενώ αναπτύχθηκαν διάφορα φάρμακα για τον HIV, τα παιδιά απουσίαζαν από τις κλινικές δοκιμές και – ως αποτέλεσμα – δεν είχαν πρόσβαση σε φάρμακα που έσωζαν ζωές εκείνη την εποχή.

«Τα παιδιά αξίζουν τα ίδια φάρμακα και τη φροντίδα που έχουν οι ενήλικες», είχε πει ο  Giaquinto , ο οποίος είναι πρόεδρος του Ιδρύματος Penta, ενός επιστημονικού οργανισμού στην Πάντοβα της Ιταλίας που είναι αφιερωμένος στην προώθηση της έρευνας σε παιδιατρικές λοιμώδεις νόσους.

Το έλλειμμα που υπάρχει στα παιδιατρικά φάρμακα φιλοδοξεί να καλύψει το c4c που είναι συντομογραφία του connect4children. Πρόκειται για ένα επταετές έργο που διαρκεί έως τον Απρίλιο του 2025 και έχει συγκεντρώσει κλινικές, εταιρείες, ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια από όλη την Ευρώπη για τον εξορθολογισμό των κλινικών δοκιμών σε παιδιά, δημιουργώντας με επιτυχία ένα δίκτυο με πάνω από 400 ειδικούς και 250 τοποθεσίες για κλινικές μελέτες. Συμμετέχουν δε περισσότεροι από 60 οργανισμοί, οι οποίοι προέρχονται από 20 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Τσεχίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ουγγαρίας, της Ιρλανδίας, της Ιταλίας, της Πολωνίας, της Σουηδίας, της Ελβετίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ως έργο που υποστηρίζεται στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Καινοτόμων Φαρμάκων, το c4c λαμβάνει επίσης χρηματοδότηση από τη βιομηχανία όπως η Bayer, η Janssen και η Novartis.

Στόχος είναι η δημιουργία ενός αποκλειστικού ευρωπαϊκού δικτύου για παιδιατρικές κλινικές δοκιμές. Με αυτόν τον τρόπο, οι επαγγελματίες υγείας θα είναι καλύτερα σε θέση να διεξάγουν μελέτες για παιδιά και να προσαρμόζουν θεραπείες για αυτά. «Αποστολή μας είναι να κάνουμε περισσότερα φάρμακα διαθέσιμα στα παιδιά», είπε ο Giaquinto, ο οποίος είναι ο επιστημονικός συντονιστής του έργου c4c.
Για αυτόν, η επιδημία του HIV πριν από τέσσερις δεκαετίες τόνισε πως η αποτυχία να συμπεριληφθούν διαφορετικά τμήματα του πληθυσμού στις κλινικές δοκιμές συχνά οδηγεί σε έλλειψη φαρμάκων που είναι ασφαλή και αποτελεσματικά για όλους, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών. 

Σύμφωνα με στοιχεία, λιγότερο από το 50% των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται συνήθως σε παιδιά σε όλο τον κόσμο έχουν μελετηθεί σε αυτόν τον πληθυσμό. Μεταξύ 1996 και 2018 στην Ευρώπη, η έρευνα οδήγησε στην έγκριση για ενήλικες 563 νέων δραστικών ουσιών – συστατικών σε φάρμακα που τις καθιστούν αποτελεσματικές. Αντίθετα, κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκαν 199 φάρμακα με παιδιατρικές ενδείξεις.

Τα προβλήματα στη διεξαγωγή κλινικών μελετών για παιδιά

Ένας λόγος που λιγότερα φάρμακα είναι διαθέσιμα για παιδιά είναι ότι μια τυπική κλινική δοκιμή σε αυτά είναι πιο περίπλοκη από μια σε ενήλικες. Για παράδειγμα, επειδή ο μεταβολισμός ενός μικρού παιδιού δεν είναι ο ίδιος με του 10χρονου, διαφορετικές ηλικιακές ομάδες πρέπει να ελέγχονται σε ξεχωριστές περιπτώσεις. Επιπλέον, τα σκευάσματα πρέπει να είναι ειδικά προσαρμοσμένα για να μη βλάπτουν το σώμα ενός παιδιού, το οποίο, σε αντίθεση με τον ενήλικα, αλλάζει σημαντικά καθώς μεγαλώνει. Η ομάδα c4c επιδιώκει να διασφαλίσει ότι οι γιατροί και οι νοσηλευτές είναι σε θέση να διεξάγουν κλινικές δοκιμές με παιδιά και να προσφέρουν συναισθηματική και ψυχολογική υποστήριξη στις οικογένειές τους.

Επιπλέον, παράγει ένα κοινό σύνολο εγγράφων με τη μορφή τεκμηρίωσης και προτύπων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διεξαγωγή παραδοσιακών δοκιμών και δοκιμών «πλατφόρμας», οι οποίες είναι πιο αποτελεσματικές επειδή επιτρέπουν τον έλεγχο πολλών φαρμάκων ταυτόχρονα. Για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού δικτύου που δημιουργείται στο πλαίσιο του έργου, η ομάδα c4c πραγματοποιεί επίσης παραδοσιακές δοκιμές με ακαδημαϊκούς και επιστήμονες από φαρμακευτικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των Janssen και Roche.

Για παράδειγμα, οι επιστήμονες διεξάγουν μια παραδοσιακή μελέτη για παιδιά και νέους με σκλήρυνση κατά πλάκας. Η μελέτη αξιολογεί τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις ενός φαρμάκου που θα μπορούσε να βοηθήσει παιδιά και νέους με τη νόσο. Σε μια άλλη μελέτη, οι κλινικοί γιατροί αξιολογούν την αποτελεσματικότητα της παρακεταμόλης σε εξαιρετικά πρόωρα βρέφη. Η μελέτη στρατολογεί περίπου 800 μωρά σε 16 ευρωπαϊκές χώρες.

Η κοινοπραξία c4c έχει επίσης δημιουργήσει ένα ολλανδικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα – το  connect4children Stichting – το οποίο θα συνεχίσει να παρέχει εξειδικευμένες υπηρεσίες στη διεξαγωγή κλινικών δοκιμών για παιδιά μετά το τέλος του έργου. Το ίδρυμα, που ιδρύθηκε τον Μάιο του 2023, συνδέει οργανισμούς που επιδιώκουν να πραγματοποιήσουν κλινικές δοκιμές σε παιδιά με σχετικούς χώρους δοκιμών και εμπειρογνώμονες, επιταχύνοντας τη δημιουργία των δοκιμών, εξαλείφοντας έτσι μεγάλο μέρος του αρχικού υλικοτεχνικού έργου και διασφαλίζοντας ότι οι κλινικές δοκιμές για παιδιά ευθυγραμμίζονται με τις μεθοδολογίες και τα πρότυπα που επικυρώθηκαν από το έργο.

Δοκιμές σε πλατφόρμες

Το ίδρυμα Bakker συμμετείχε σε ένα χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο με στόχο την ανάπτυξη δοκιμών πλατφόρμας στην Ευρώπη.  Ονομάστηκε  EU-PEARL, διήρκεσε για τρεισήμισι χρόνια έως τον Απρίλιο του 2023 και –όπως και η c4c– ήταν μια συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Καινοτόμων Φαρμάκων στην οποία συμμετείχαν δεκάδες συμμετέχοντες από πολλές χώρες. Οι δοκιμές πλατφόρμας είναι πιο ευέλικτες για δύο αξιοσημείωτους λόγους. Πρώτον, εάν ένα φάρμακο είναι αναποτελεσματικό, η δοκιμή μπορεί να συνεχιστεί με τα άλλα φάρμακα και οι ασθενείς που προσφέρθηκαν εθελοντικά μπορούν να στραφούν σε άλλη θεραπεία μετά από ένα κατάλληλο χρονικό διάστημα που θα επιτρέψει στο σώμα τους να μεταβολίσει τυχόν υπολείμματα φαρμάκου. Δεύτερον, καθώς ανακαλύπτονται νέα φάρμακα, μπορούν να προστεθούν στη δοκιμή χωρίς να χρειάζεται να ξεκινήσει ένα νέο από την αρχή. Καμία από αυτές τις επιλογές δεν είναι δυνατή στις παραδοσιακές κλινικές δοκιμές.

Το EU-PEARL ανέπτυξε ένα ενιαίο πλαίσιο για δοκιμές πλατφόρμας, πράγμα που σημαίνει ότι η ομάδα δημιούργησε πρότυπα, οδηγίες και άλλους κοινούς πόρους που μπορούν να βοηθήσουν τους επιστήμονες και τις φαρμακευτικές εταιρείες να εκτελούν εύκολα τέτοιες δοκιμές.

Κοινόχρηστοι πόροι

Ειδικότερα, οι ερευνητές της EU-PEARL σχεδίασαν πρότυπα για δοκιμές σε τέσσερις τομείς ασθενειών: μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, φυματίωση, μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα –που τώρα ονομάζεται στεατοηπατίτιδα που σχετίζεται με μεταβολική δυσλειτουργία– και νευροϊνωμάτωση, μια σπάνια γενετική ασθένεια.

Μία δοκιμή πλατφόρμας, για τη νευροϊνωμάτωση τύπου 1 και τη σβαννωμάτωση – και οι δύο τύποι μιας σπάνιας γενετικής διαταραχής που προκαλεί την ανάπτυξη όγκων κατά μήκος των νεύρων – έχει δημιουργηθεί επί του παρόντος από το Ίδρυμα όγκων παιδιών και τον Παγκόσμιο Συνασπισμό για την Προσαρμοστική Έρευνα, με βάση το πρότυπο που καθιερώθηκε από την EU-PEARL.
Περίπου το 30% των δοκιμών για σπάνιες νόσους αποτυγχάνουν, επειδή οι ερευνητές δεν μπορούν να στρατολογήσουν ασθενείς εγκαίρως.

Το πρότυπο EU-PEARL για δοκιμές πλατφόρμας φυματίωσης χρησιμοποιείται επίσης από μια κλινική δοκιμή που διεξάγεται από ένα άλλο έργο Innovative Medicines Initiative – Unite4TB. Χάρη στο πλαίσιο που αναπτύχθηκε, η δοκιμή θα μπορεί να δοκιμάσει 14 συνδυασμούς 9 υπαρχόντων φαρμάκων, καθώς και 2 υποψήφιων φαρμάκων που αναπτύχθηκαν πρόσφατα. Αυτό θα επιταχύνει σημαντικά την ανάπτυξη των νέων φαρμάκων που χρειάζονται απεγνωσμένα για τη θεραπεία των  1,1 εκατομμυρίων παιδιών που προσβάλλονται από τη νόσο κάθε χρόνο.

Πηγές:
https://projects.research-and-innovation.ec.europa.eu/en/horizon-magazine/medicines-momentum-europe-sets-stage-improved-clinical-trials