Ο ΕΟΔΥ για την παγκόσμια απειλή από τη γρίπη των πτηνών

Τα τελευταία δύο χρόνια, παρουσιάζεται ανησυχητική αύξηση των κρουσμάτων γρίπης των πτηνών (avian influenza), γεγονός που εντείνει τις ανησυχίες για πιθανή μετάδοση στους ανθρώπους.

Από το 2022, έχουν καταγραφεί εστίες γρίπης H5N1 σε πτηνά στις πέντε ηπείρους, προκαλώντας τον θάνατο ή την υγειονομική καταστροφή περισσότερων από 131 εκατομμυρίων οικόσιτων πτηνών. Το 2023, οι εστίες επεκτάθηκαν σε άλλες 14 χώρες, κυρίως στην Αμερικάνικη ήπειρο. Πιθανολογείται ότι η Αμερική πλήττεται πιο έντονα κατά το τελευταίο διάστημα (2023-2024) επειδή τα άγρια πτηνά εκεί δεν είχαν προηγούμενη επαφή με τον ιό και επομένως δεν έχουν αναπτύξει οποιαδήποτε ανοσία σε αντίθεση με την Ευρώπη όπου κατά τα προηγούμενα έτη (2021-2022) σημειώθηκαν εκτεταμένες επιδημικές εξάρσεις​.

Επιπλέον, κατά τα τελευταία έτη, παρατηρείται αύξηση των κρουσμάτων σε θηλαστικά, όπως εκτρεφόμενα γουνοφόρα θηλαστικά (ικτίδες, «μινκς»), αλεπούδες, γάτες, σκύλους, φώκιες και θαλάσσια λιοντάρια. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε ανησυχίες ότι τα θηλαστικά μπορεί να λειτουργήσουν ως “δοχεία ανάμιξης” για τους ιούς, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης νέων στελεχών που θα μπορούσαν να είναι πιο επικίνδυνα για τα ζώα και τους ανθρώπους​​.

Γεγονός ενδεικτικό της ικανότητας του ιού να υπερπηδά το φράγμα των ειδών είναι η πρόσφατη εντόπιση του H5N1 σε μεγάλο αριθμό (92) μονάδων εκτροφής γαλακτοπαραγωγών αγελάδων, σε 12 πολιτείες των Η.Π.Α. Ο ιός εντοπίστηκε επίσης και στο γάλα από τις μολυσμένες αγελάδες, ωστόσο επιβεβαιώθηκε ότι εξουδετερώνεται από τη συνήθη διαδικασία της παστερίωσης. Στις προσβεβλημένες εκτροφές εντοπίστηκαν νεκρές γάτες με H5N1 που πιθανολογείται ότι μολύνθηκαν μέσω κατανάλωσης ωμού αγελαδινού γάλακτος. Μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί τρία περιστατικά εργαστηριακά επιβεβαιωμένης λοίμωξης με A(Η5Ν1) σε ανθρώπους επαγγελματικά απασχολούμενους με προσβεβλημένες αγελάδες. Τα κρούσματα αυτά εμφάνισαν ήπια κλινική εικόνα: τα δύο εκδήλωσαν μόνο επιπεφυκίτιδα, ενώ το τρίτο εμφάνισε συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό.

Οι ανθρώπινες λοιμώξεις παραμένουν σπάνιες και τα κρούσματα σχεδόν ανεξαιρέτως έχουν ιστορικό απροστάτευτης επαφής με μολυσμένα πτηνά ή έκθεσης στο περιβάλλον όπου αυτά εκτρέφονται. Μέχρι τώρα (Μάϊος 2024), έχουν καταγραφεί 887 κρούσματα γρίπης H5N1 σε ανθρώπους με 462 θανάτους (52% θνητότητα), στην συντριπτική πλειοψηφία τους σε χώρες της Νότιο-Ανατολικής Ασίας. Ο κίνδυνος για το γενικό κοινό παραμένει χαμηλός, επειδή ο ιός δεν μεταδίδεται εύκολα από τα πτηνά ή ζώα στον άνθρωπο, δεν υπάρχει συνεχιζόμενη μετάδοση μεταξύ ανθρώπων, τα υφιστάμενα αντιϊκά είναι αποτελεσματικά και τα διαθέσιμα εμβόλια, τόσο αυτά που προορίζονται για το διάστημα πριν μια ενδεχόμενη πανδημία (προ-πανδημικά) όσο και αυτά για  την περίπτωση πανδημίας (πανδημικά), φαίνεται ότι προσφέρουν επαρκή ανοσία από τα κυκλοφορούντα στελέχη του ιού. Ωστόσο, η συνεχής γενετική εξέλιξη του ιού εγκυμονεί διαρκή κίνδυνο και απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση.

Στην Ευρώπη κυριαρχεί ο υπότυπος Η5Ν1 και συγκεκριμένα ο κλάδος (clade) 2.3.4.4b. Το τετράμηνο από Δεκέμβριο 2023 έως Μάρτιο 2024 εστίες γρίπης τύπου Α(H5Νx) εντοπίστηκαν σε 227 οικόσιτες εκτροφές και σε 414 περιπτώσεις άγριων πτηνών σε 26 χώρες της Ευρώπης.

Από το 2020, υπήρξαν λίγες περιπτώσεις μόλυνσης ανθρώπων με τον ιό της γρίπης των πτηνών H5N1 στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν πέντε περιπτώσεις λοίμωξης με τον ιό κλάδου 2.3.4.4b, οι οποίες αφορούσαν σε εργαζόμενους σε πτηνοτροφεία στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2023. Και οι πέντε αυτές περιπτώσεις ήταν είτε ασυμπτωματικές είτε παρουσίαζαν ήπια συμπτώματα. Επιπλέον, δύο περιπτώσεις ανίχνευσης ιικού RNA του H5N1 στην Ισπανία, σε δείγματα από εργαζόμενους που συμμετείχαν σε δραστηριότητες αντιμετώπισης εστίας γρίπης πτηνών θεωρήθηκαν ως αποτέλεσμα απλής επιμόλυνσης και όχι ως παραγωγικές λοιμώξεις.

Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί κατά το πρόσφατο παρελθόν εστίες γρίπης των πτηνών, οι οποίες εν συντομία αναφέρονται παρακάτω:

• 2006: Εντοπίστηκαν κρούσματα H5N1 σε άγρια πτηνά, κυρίως σε κύκνους, σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης.
• 2016-2017: Καταγράφηκαν κρούσματα Η5Ν8, Η5Ν6, Η5Ν5 σε εκτρεφόμενα και άγρια πτηνά, σε Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα και Ήπειρο.
• 2021: Κρούσματα H5N8 σε άγρια πτηνά σε Κεντρική και Δυτική Μακεδονία.
• 2022: Κρούσματα H5N1 κυρίως σε άγρια πτηνά σε Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία.

Οι περισσότερες καταγεγραμμένες εστίες στη χώρα μας οφείλονται στον υπότυπο H5N8 και αφορούν άγρια υδρόβια πτηνά σε υδροβιότοπους, όπως οι λίμνες Πρεσπών, Κερκίνη, Βόλβη, Καστοριάς, το Δέλτα του Έβρου κλπ. Η προσβολή εκτρεφόμενων πουλερικών εγκυμονεί μεγαλύτερο κίνδυνο έκθεσης ανθρώπων λόγω του μεγάλου αριθμού συγκεντρωμένων πτηνών, της παραμονής των πτηνοτρόφων στους χώρους του πτηνοτροφείου και των απαιτούμενων δράσεων θανάτωσης των πτηνών και απολύμανσης της εστίας.

Οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας της χώρας προετοιμάζονται με τους εξής τρόπους:

Ενίσχυση της επιτήρησης στα νοσοκομεία και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.

Οι ασθενείς με εικόνα γριπώδους συνδρομής ή πνευμονίας από άγνωστο αίτιο διερευνώνται για ιστορικό επαφής με πτηνά ή συγκεκριμένα είδη ζώων. Επιπλέον, δίδεται προσοχή σε ανεξήγητες νευρολογικές εκδηλώσεις ή και επιπεφυκίτιδα, συμπτώματα που έχουν παρατηρηθεί στις τελευταίες ανθρώπινες μολύνσεις ή θεωρείται ότι είναι πιθανές επειδή έχουν παρατηρηθεί σε θηλαστικά. Τα ύποπτα περιστατικά διερευνώνται πλήρως ως προς τον υπότυπο του ιού στα Εθνικά Εργαστήρια Αναφοράς Γρίπης.

Διατήρηση της στενής συνεργασίας μεταξύ των κτηνιατρικών και ιατρικών υπηρεσιών.

Επιδιώκεται η άμεση ροή της πληροφορίας σε ενδεχόμενη εστία σε πτηνά ή ζώα, η συνεργασία στην καταγραφή των εκτεθέντων ατόμων, η ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ ανθρώπινων και κτηνιατρικών εργαστηρίων για τα χαρακτηριστικά του ιού και την υποβοήθηση της επιδημιολογικής διερεύνησης σε περίπτωση μολύνσεων ανθρώπων.

Εκπόνηση λεπτομερούς επιχειρησιακού σχεδίου δράσης με σαφή περιγραφή του ρόλου του κάθε εμπλεκόμενου.

Ο ΕΟΔΥ εκπόνησε πρωτόκολλο πρόληψης-απόκρισης-επιτήρησης για την γρίπη των πτηνών λαμβάνοντας υπόψη όλα τα νεώτερα δεδομένα. Κατά το  προσεχές διάστημα (Ιούλιος), πρόκειται να διεξαχθεί διατομεακή άσκηση επί χάρτου με τη συμμετοχή πολλών φορέων προκειμένου να ενισχυθεί η αποτελεσματική συνεργασία και η ετοιμότητα των υπηρεσιών σε περίπτωση ενδεχόμενου κρούσματος Α(H5N1) σε πτηνά, ζώα ή ανθρώπους.

Ενημέρωση για τα μέτρα πρόληψης των ατόμων με εργασία σε χώρους υψηλού κινδύνου.

Ο ΕΟΔΥ διατηρεί ενημερωτικό υλικό στη σελίδα για τη γρίπη των πτηνών που απευθύνεται σε εργαζόμενους στην πτηνοτροφία, σφαγείς, εργάτες, μεταφορείς, καθαριστές, ιδιοκτήτες οικόσιτων πουλερικών, κτηνιάτρους και κυνηγούς https://eody.gov.gr/disease/gripi-ton-ptinon/.

Στις συστάσεις προς άτομα που έρχονται σε επαφή με πτηνά ή θηλαστικά που διατρέχουν κίνδυνο μόλυνσης, περιλαμβάνεται και ο εμβολιασμός κατά της κοινής γρίπης. Σε ασθενή προσβεβλημένο ταυτόχρονα από κοινή γρίπη και γρίπη των πτηνών υπάρχει κίνδυνος ανάμιξης του γενετικού υλικού των δύο ιών, από την οποία μπορεί να προκύψει ένας νέος ιός που δυνητικά θα μπορούσε να προσβάλει τον άνθρωπο και να έχει πανδημικά χαρακτηριστικά με κυριότερο, τη συνεχιζόμενη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Εξάλλου, αποτελεί σταθερή σύσταση στις ετήσιες εγκυκλίους του Υπουργείου Υγείας, ανάμεσα στις ομάδες που πρέπει να λαμβάνουν αντιγριπικό εμβολιασμό, κατά προτεραιότητα, να περιλαμβάνονται οι κτηνίατροι, πτηνοτρόφοι, χοιροτρόφοι, εκτροφείς, σφαγείς και γενικά άτομα που έρχονται σε συστηματική επαφή με πτηνά ή χοίρους.

Οι διεθνείς οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) και η Παγκόσμια Οργάνωση για την Υγεία των Ζώων (WOAH) καλούν τις χώρες να ενισχύσουν τα κτηνιατρικά μέτρα βιοασφάλειας, να παρακολουθούν και να αναφέρουν έγκαιρα τις λοιμώξεις σε ζώα και ανθρώπους και να ενισχύσουν την εργαστηριακή διερεύνηση ώστε να εντοπιστεί έγκαιρα στέλεχος του ιού της γρίπης των πτηνών που τυχόν κυκλοφορεί στην κοινότητα​​.

Η επόμενη περίοδος θα είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση της γρίπης των πτηνών και την προστασία της ανθρώπινης υγείας, καθώς οι μεταλλάξεις του ιού και η εξάπλωσή του σε νέα είδη και γεωγραφικές περιοχές συνεχίζουν να αποτελούν σημαντική πρόκληση.