Γενετική προδιάθεση για αγχώδεις διαταραχές - Ελληνίδα ερευνήτρια εξηγεί στο iatronet.gr

Οι αγχώδεις διαταραχές απασχολούν εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα ζωής και την καθημερινότητά τους σε επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο. Μεγάλη μελέτη του Τμήματος Ψυχιατρικής του Yale διερεύνησε τη γενετική προδιάθεση για την ανάπτυξη αγχωδών διαταραχών σε βάσεις δεδομένων 1,2 εκατομμυρίων ανθρώπων διαφορετικής γενετικής καταγωγής σε όλο τον κόσμο και ανέδειξε 39 νέους συνδεόμενους γενετικούς τόπους, τετραπλασιάζοντας τη γνώση στο συγκεκριμένο αντικείμενο.

Οι ερευνητές κατέδειξαν, επίσης, πώς ορισμένα γονίδια σχετιζόμενα με τις αγχώδεις διαταραχές θα μπορούσαν να συνδέονται και με άλλες ψυχικές νόσους όπως η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή, ενώ μελέτησαν και τη γενετική συσχέτιση των αγχωδών διαταραχών με τον χρόνιο πόνο, τα γαστρεντερικά και τα καρδιολογικά προβλήματα.

Πρώτη ερευνήτρια του άρθρου, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Nature Genetics, είναι η μεταδιδακτορική ερευνήτρια και ειδικευόμενη ψυχιατρικής στο YALE, Ελένη Φριλίγκου (φωτογραφία), απόφοιτη του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ. Η ίδια μιλά στο iatronet.gr για τα ευρήματα της μελέτης και τον τρόπο με τον οποίο η διεύρυνση της γνώσης μπορεί να οδηγήσει μελλοντικά και στην ανάπτυξη καλύτερων θεραπειών του άγχους και των αγχωδών διαταραχών. 

39 νέοι γονιδιακοί τόποι

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν συνολικά έξι βάσεις δεδομένων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, μελετώντας ολόκληρο το γονιδίωμα ανθρώπων που έχουν κάποια αγχώδη διαταραχή, καθώς και μαρτύρων, δηλαδή ατόμων που δεν έχουν. Συνολικά μελέτησαν το γονιδίωμα 1,2 εκατομμυρίων ανθρώπων, αναζητώντας τους γονιδιακούς τόπους που σχετίζονται με αυξημένο ρίσκο για κάποια αγχώδη διαταραχή. Για πρώτη φορά στη μελέτη περιλήφθηκαν και πληθυσμιακές ομάδες με γενετική καταγωγή διάφορες περιοχές της Ασίας, εκτός από άτομα με ευρωπαϊκή και αφρικανική γενετική καταγωγή. Τα ευρήματα πολλαπλασίασαν τη γνώση αναφορικά το γενετικό υπόβαθρο του άγχους.

"Βρήκαμε 51 γονιδιακούς τόπους που σχετίζονται με αγχώδεις διαταραχές, εκ των οποίων οι 39 είναι καινούργιοι, που δεν ήταν γνωστοί πριν από τη δική μας μελέτη. Δηλαδή τετραπλασιάσαμε τον αριθμό των σχετιζόμενων γονιδιακών τόπων", επισημαίνει η κ. Φριλίγκου.

Στη συνέχεια, οι επιστήμονες στόχευσαν στην έκφραση των γονιδίων. Η κληρονομησιμότητα των αγχωδών διαταραχών εστιάστηκε σε γονίδια που εκφράζονται σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, όπως τον εγκεφαλικό φλοιό, την παρεγκεφαλίδα, τον μετεγκέφαλο, τον ενδορρινικό φλοιό και το εγκεφαλικό στέλεχος. Οι αναλύσεις σε επίπεδο μεταγραφώματος και σε επίπεδο πρωτεώματος βρήκαν 115 γονίδια που σχετίζονται με το άγχος.

Συσχέτιση αγχωδών διαταραχών και άλλων παθήσεων

Διερευνώντας τη συσχέτιση των αγχωδών διαταραχών με άλλες διαταραχές, οι μελετητές εξέτασαν 11.000 άλλους φαινοτύπους για τους οποίους υπάρχουν γενετικά δεδομένα. Ενδιαφέρον έχει, μεταξύ άλλων, ο εντοπισμός του DRD2, πολύ γνωστού στην ψυχιατρική ως του γονιδίου που παράγει τον υποδοχέα ντοπαμίνης 2 - στόχο πολλών αντιψυχωσικών φαρμάκων. "Εδώ βλέπουμε ένα σημαντικό κομμάτι της ψυχοπαθολογίας της ψύχωσης να εμφανίζεται στις αγχώδεις διαταραχές", παρατηρεί η Ελληνίδα ερευνήτρια, προσθέτοντας πως "οι ψυχιατρικές διαταραχές έχουν μια σύνδεση η μία με την άλλη, με τρόπους που άλλους μπορούμε να τους καταλάβουμε και άλλους όχι".

Σε ό,τι αφορά τη σύνδεση με μη ψυχιατρικές νόσους ή συμπτώματα, διαπιστώθηκε από τη μελέτη ότι:

• Η μεγάλη πλειοψηφία των παθήσεων που συνδέονται με τον χρόνιο πόνο είναι γενικά συσχετισμένες με τις αγχώδεις διαταραχές.
• Αντίστοιχα πολύ ισχυρή γενετική συσχέτιση με τις αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζουν τα γαστρεντερικά προβλήματα.
• Σε ό,τι αφορά τα καρδιαγγειακά βρέθηκε μικρότερη συσχέτιση από την αναμενόμενη. "Ως τώρα, γνωρίζουμε ότι οι αγχώδεις άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο ρίσκο να αναπτύξουν καρδιαγγειακά νοσήματα. Η μελέτη μας αναδεικνύει και τον αιτιώδη ρόλο των καρδιολογικών συμπτωμάτων - του πόνου, της δύσπνοιας κτλ - στην ανάπτυξη αγχωδών διαταραχών", εξηγεί η κ. Φριλίγκου.

Κληρονομείται το άγχος;

Συμπερασματικά, η μελέτη διευρύνει την επιστημονική γνώση σχετικά με τον γενετικό κίνδυνο και την παθογένεια των αγχωδών διαταραχών, υπογραμμίζοντας παράλληλα τη σημασία της διερεύνησης πληθυσμών διαφορετικής γενετικής καταγωγής, και αναδεικνύοντας τη σύνδεσή τους με άλλες, ψυχιατρικές και μη, διαταραχές.

"Οι αγχώδεις διαταραχές, όπως και ουσιαστικά όλες οι ψυχιατρικές διαταραχές, είναι πολυγονιδιακές. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πάρα πολλά γονίδια και πάρα πολλοί γονιδιακοί τόποι - πολλά γράμματα σε αυτό το κείμενο του γενετικού μας υλικού - τα οποία πρέπει να αλλάξουν με ένα συγκεκριμένο τρόπο για να αυξήσουν το γενετικό μας ρίσκο στις ψυχιατρικές διαταραχές", υπογραμμίζει η ερευνήτρια και προσθέτει: "Ακόμα και αν το γενετικό μας ρίσκο είναι πάρα - πάρα πολύ υψηλό, αυτό στην πραγματικότητα δεν αυξάνει πολύ την πιθανότητα να αναπτύξουμε κάποια διαταραχή, επειδή υπάρχουν και πάρα πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες οι οποίοι πρέπει με εξίσου πολύπλοκο τρόπο να συνδυαστούν για να συμβεί κάτι τέτοιο".

Σε ό,τι αφορά την συμβολή της νέας γνώσης στην μελλοντική ανάπτυξη πιο αποτελεσματικών θεραπειών, οι μελετητές προτείνουν και κάποια φάρμακα που, θεωρητικά, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, καθώς στοχεύουν στα ίδια γενετικά μονοπάτια που έχουν μεταβολές στους ανθρώπους με γενετικές διαταραχές. "Κάτι τέτοιο προϋποθέτει, φυσικά, πως θα πρέπει να προηγηθούν πολλές κλινικές μελέτες", διευκρινίζει η κ. Φριλίγκου.