Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης και Αντιμετώπισης της σωματικής κακοποίησης παιδιών με αφετηρία το Νοσοκομείο

Περισσότεροι από 1.220 επαγγελματίες υγείας εκπαιδεύθηκαν σε όλη την Ελλάδα στο πλαίσιο του 1ου Εθνικού Προγράμματος Επιμόρφωσης Ιατρών για τη Διαχείριση Περιστατικών Σωματικά Κακοποιημένων Παιδιών, μια πρωτοβουλία και σύμπραξη της  Εταιρίας κατά της Κακοποίησης του Παιδιού - ΕΛΙΖΑ και της Β’ Παιδιατρικής  Κλινικής Ε.Κ.Π.Α., Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού».  Η υλοποίηση του προγράμματος ξεκίνησε το Μάιο του 2016, πραγματοποιείται υπό την επιστημονική καθοδήγηση των Ιατρικών σχολών των Πανεπιστημίων YALE και IOWA και σε αυτό συμμετέχουν όλες οι Πανεπιστημιακές Παιδιατρικές Κλινικές της χώρας.

Το φαινόμενο της σωματικής κακοποίησης παιδιών και οι διαστάσεις που έχει λάβει έκαναν  πιο επιτακτική από ποτέ την ανάγκη ενός προγράμματος με εθνικό αποτύπωμα. Σύμφωνα με έρευνες:

• 1 στα 2 παιδιά ηλικίας 11-16 ετών έχει πέσει θύμα τουλάχιστον μιας εμπειρίας σωματικής βίας (1)
• Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σώσει τη ζωή ενός παιδιού, ιδιαίτερα των παιδιών κάτω των 4 ετών που διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου ή αναπηρίας από σωματική κακοποίηση (2)
• Εκτιμάται ότι 9 στις 10 περιπτώσεις δεν αναφέρονται ποτέ και παραμένουν χωρίς διάγνωση και αντιμετώπιση (3)

Η πολυδιάστατη ομάδα του επιστημονικού έργου που απαρτίζεται από  9 Έλληνες και Αμερικανούς  επιστήμονες,  σχεδίασε και υλοποιεί το Πρόγραμμα μέσα  από 4 στρατηγικούς πυλώνες:

Α. Δημιουργία δικτύου εξειδικευμένων ιατρών σε όλη την Ελλάδα

Αξιοποιώντας τη μέθοδο «Εκπαιδεύω τον εκπαιδευτή», δημιουργήθηκε ένα δίκτυο 20 παιδιάτρων - επιμορφωτών σε όλη την Ελλάδα που συμμετείχαν σε ένα εντατικό σεμινάριο στην Αθήνα. Η εκπαίδευση έγινε από τους εξειδικευμένους στην πρόληψη και αντιμετώπιση της κακοποίησης, Αμερικανούς καθηγητές παιδιατρικής, Dr. John Leventhal και Dr. Resmiye Oral, σε συνεργασία με την Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Ε.Κ.Π.Α., Αλεξάνδρα Σολδάτου και τη Διοικητική Διευθύντρια του ΕΛΙΖΑ, Αφροδίτη Στάθη.

Β. Εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας πρώτης γραμμής

Στη συνέχεια, σε διάστημα 7 μηνών με την πλήρη υποστήριξη των χορηγών, υλοποιήθηκαν 8 ημερίδες επιμόρφωσης σε Αθήνα (2), Θεσσαλονίκη,  Αλεξανδρούπολη, Ιωάννινα, Λάρισα, Πάτρα και Ηράκλειο τις οποίες παρακολούθησαν περισσότεροι από 1.220 επαγγελματίες υγείας, κυρίως ιατροί - φοιτητές, ειδικευόμενοι και ειδικευμένοι - όλων των ειδικοτήτων που φροντίζουν παιδιά.

Προκειμένου να αξιολογηθεί αντικειμενικά η αποτελεσματικότητα των ημερίδων στη βελτίωση των γνώσεων όσων παρακολούθησαν, δημιουργήθηκε ένα σύντομο σταθμισμένο ερωτηματολόγιο. Η  εφαρμογή του πριν και μετά την παρακολούθηση  έδειξε ότι η ημερίδα επιμόρφωσης ενίσχυσε σημαντικά τις γνώσεις σε όλες τις κατηγορίες επαγγελματιών υγείας και εξίσου σε όλες τις πόλεις.

Γ. Αναδρομική έρευνα για το φαινόμενο της σωματικής κακοποίησης παιδιών

Κομβικό σημείο της πρωτοβουλίας αποτελεί η διενέργεια αναδρομικής έρευνας για τα έτη 2014 – 2015, που πραγματοποιήθηκε στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού».  Από το σύνολο των 35.273 παιδιών που νοσηλεύθηκαν κατά τη διετία αυτή, μελετήθηκαν 161 φάκελοι παιδιών με επιβαρυμένο κοινωνικό ιστορικό ή/και σοβαρό τραυματισμό. 

Κύρια ευρήματα

• Από τη μελέτη των φακέλων παιδιών με πιθανή σωματική κακοποίηση προέκυψε ότι η μέση ηλικία των παιδιών αυτών ήταν 7.7 έτη, σε αντίθεση με επιδημιολογικά δεδομένα των ΗΠΑ, όπου η πλειονότητα των περιστατικών σωματικής κακοποίησης αφορά παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών.   Επιπλέον, ο μέσος χρόνος παραμονής των παιδιών αυτών στο νοσοκομείο ήταν 26 ημέρες. Αξίζει όμως να τονιστεί ότι για τα 6 στα 10 παιδιά επιτεύχθηκε η ένταξη σε συγγενικό περιβάλλον ή πλαίσιο φιλοξενίας.
• Παρατηρήθηκε ότι τα βρέφη είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα σωματικής κακοποίησης, στοιχείο σύμφωνο με τα διεθνή βιβλιογραφικά δεδομένα για την ευαλωτότητα των βρεφών στη σωματική κακοποίηση
• Σχεδόν στο 20% των παιδιών που νοσηλεύθηκαν με έγκαυμα και 35% των παιδιών που νοσηλεύθηκαν με κάταγμα,  το ιστορικό που δόθηκε από τους γονείς ή φροντιστές δεν ήταν συμβατό με τα ιατρικά ευρήματα ή/ και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, ευρήματα σύμφωνα με τα διεθνή στατιστικά στοιχεία
• 1 στα 3 εγκαύματα θα μπορούσε να είχε προληφθεί με καλύτερη εκπαίδευση των γονέων/φροντιστών για την αποφυγή ατυχημάτων λόγω αμέλειας

Δ. Πρωτόκολλο αναγνώρισης και διαχείρισης παιδιών με υποψία σωματικής κακοποίησης

Στο πλαίσιο του προγράμματος αναπτύχθηκε ένα Πρωτόκολλο, δηλαδή μία εύχρηστη τυποποιημένη διαδικασία που προτείνεται να εφαρμοστεί στα Νοσοκομεία για την αξιολόγηση της πιθανότητας  σωματικής κακοποίησης. Το Πρωτόκολλο συμβάλλει στην:

• αυξημένη εγρήγορση των επαγγελματιών υγείας, άρα και έγκαιρη ανίχνευση παιδιών με υποψία σωματικής κακοποίησης
• κατάλληλο εργαστηριακό έλεγχο και διαχείριση του ύποπτου περιστατικού με άμεση ενεργοποίηση του μηχανισμού προστασίας του παιδιού
• δυνατότητα ανίχνευσης της κακοποίησης πριν υποστεί το παιδί μη αναστρέψιμη σωματική και ψυχική βλάβη
• δυνατότητα ενίσχυσης της οικογένειας και διατήρηση της δομής της, αποφεύγοντας την ιδρυματοποίηση του παιδιού

Στο πλαίσιο του προγράμματος, επετεύχθη η έγκριση από την Ιατρική Σχολή Ε.Κ.Π.Α και το Νοσοκομείο Παίδων «Π. και Α. Κυριακού» της δημιουργίας της 1η Πρότυπης Μονάδας Φροντίδας για την Ασφάλεια του Παιδιού, εντός του Νοσοκομείου.

Παράλληλα, σχεδιάζεται η ψηφιακή διασύνδεση του 1ου Πανελλήνιου Δικτύου Εκπαιδευμένων Ιατρών για τη Διαχείριση Περιστατικών Σωματικά Κακοποιημένων Παιδιών, με στόχο τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση, προκειμένου να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η βέλτιστη διαχείριση των περιστατικών.

Το Εθνικό Πρόγραμμα αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για ένα ασφαλέστερο αύριο για τα παιδιά. Ωστόσο, για να ενισχυθεί η αλυσίδα προστασίας των παιδιών σε εθνικό επίπεδο, χρειάζεται να:

• Υιοθετηθεί το Πρωτόκολλο/Εύχρηστη Τυποποιημένη Διαδικασία για τη διερεύνηση και αντιμετώπιση της  σωματικής κακοποίησης παιδιών από όλα τα Νοσοκομεία της χώρας
• Εφαρμοσθεί το εθνικό σύστημα αναφοράς κακοποίησης και παραμέλησης παιδιού που έχει ήδη δημιουργήσει το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού
• Εφαρμοσθεί η διεπιστημονική προσέγγιση στη διαχείριση περιστατικών κακοποίησης παιδιών μέσω εξειδικευμένων μονάδων εντός των Νοσοκομείων
• Πραγματοποιείται από τους ιατρούς παρακολούθηση των περιστατικών σωματικής κακοποίησης  και μετά την ολοκλήρωση της νοσηλείας
• Δημιουργηθούν κατάλληλες ενδιάμεσες δομές φιλοξενίας για την αρτιότερη ψυχοσυναισθηματική φροντίδα και την ασφάλεια των παιδιών μέχρι την οριστική απόφαση της εισαγγελίας
• Δημιουργηθούν εξειδικευμένα προγράμματα εκπαίδευσης σε εθνικό επίπεδο για κάθε κατηγορία  επαγγελματιών που έρχονται σε επαφή με παιδιά, όπως διασώστες ΕΚΑΒ, νοσηλευτές, ψυχολόγοι, αστυνομικοί, κοινωνικοί λειτουργοί κλπ.
• Εισαχθεί μάθημα για την πρόληψη, αναγνώριση και διαχείριση όλων των μορφών της κακοποίησης σε όλες τις Ιατρικές σχολές και να εξασφαλισθεί η συνεχιζόμενη ιατρική κατάρτιση μέσα από δομημένο πρόγραμμα δια βίου εκπαίδευσης. 

Πηγές:
(1) Becan Study, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, 2013 (2) Christian & ΑAP, 2015, (3) Αγάθωνος - Γεωργοπούλου