Μαστοροχώρια: Η Ήπειρος της πέτρας

Κείμενο - Φωτογραφίες: Ηρώ Κουνάδη

«Από εδώ ξεκίνησαν οι μαστόροι που έχτισαν όλον τον κόσμο. Όταν σου λέω όλο τον κόσμο, το εννοώ. Από την Ρωσία ως την Αμερική κι από την Αυστραλία μέχρι την Αφρική». Ο κύριος Γιώργος Φούρκιας τσουγκρίζει μαζί μου ένα ποτήρι κατακόκκινο κρασί από το ξύλινο βαρέλι που φυλάει στο υπόγειο, στο ταβερνάκι του στη Βούρμπιανη, και ρίχνει ένα ακόμη ξύλο στο τζάκι.

«Εγώ δούλευα είκοσι χρόνια στην Κόνιτσα. Είχα νοικιάσει ένα σπίτι εκεί, στο οποίο κοιμηθήκαμε με τη γυναίκα μου μία μέρα. Μία μέρα στα είκοσι χρόνια. Κάθε βράδυ οδηγούσα μία-δύο ώρες μες στο χιόνι για να γυρίσω πίσω στο χωριό.

Την αφήνεις τέτοια ομορφιά;».

Οι Ηπειρώτες μαστόροι την άφηναν –αλλά μόνο για λίγο. Έφευγαν σε «μπουλούκια» κι έλειπαν μήνες στο εξωτερικό όπου… έχτιζαν τον κόσμο, όπως λένε σήμερα οι απόγονοί τους, αλλά πάντα επέστρεφαν εδώ. Μιλούσαν μια δική τους διάλεκτο, τα κουδαρίτικα, με λέξεις της οποίας βάφτιζαν τα όμορφα χωριά τους.

Αργότερα, αυτά πήραν το όνομά τους. Κι έγιναν Μαστοροχώρια.
Χωριά αυθεντικά, χωρίς την ανάπτυξη των γειτονικών Ζαγοροχωρίων, με ένα ταβερνάκι, ένα καφενεδάκι κι έναν ξενώνα το πολύ το καθένα –κάποια και χωρίς τίποτα από όλα αυτά, απλά με μια όμορφη πλατεία και υπέροχους κατοίκους πρόθυμους να διηγηθούν ιστορίες στο πεζούλι κάτω από το πλατάνι της.

Χωριά με πέτρινα καλντερίμια, τοξωτά γεφύρια, λαξευμένες στον βράχο πέτρινες κρήνες, κουκλίστικα αρχοντικά και καμινάδες που αχνίζουν. Χωριά κτισμένα στις πλαγιές του Γράμμου και του Σμόλικα, φωλιασμένα μέσα σε δάση οξιάς, σημύδας, πεύκου και έλατου, που αγναντεύουν από ψηλά τα διάφανα νερά του Σαραντάπορου.

Χωριά μαγικά. 

Καστανέα και τα πέτρινα γεφύρια της

«Καστάνιανη» την έλεγαν παλιά, πριν αντικατασταθούν τα κουδαρίτικα (όπως ονομαζόταν η διάλεκτος των μαστόρων) ονόματα με άλλα που ακούγονταν ελληνικότερα, και γίνει το Τούρνοβο Γοργοπόταμος, η Ζέρμα Πλαγιά και η Μπλίζδγιανη Λαγκάδα.

Το Καστάνιανη της ταίριαζε περισσότερο –γι’ αυτό και οι ντόπιοι εξακολουθούν να την αποκαλούν έτσι. Το όνομα, όμως, έχει μικρή σημασία μπροστά σε τόση ομορφιά. Το αμφιθεατρικά κτισμένο, πέτρινο (φυσικά) χωριό σε γοητεύει με την πρώτη ματιά.

Τα λιθόκτιστα δρομάκια του ανηφορίζουν –απότομα, είναι η αλήθεια– οδηγώντας τα βήματά σου, που αντηχούν μέσα στην ησυχία, σε μια νέα έκπληξη κάθε λίγα μέτρα: σε μια γραφική πλατεΐτσα, σε ένα ακόμη τοξωτό γεφύρι, από τα τέσσερα συνολικά του χωριού, που πλαισιώνει ένα ακόμη διάφανο ρυάκι, σε μια όμορφη εκκλησία.

Δύο από αυτές αξίζουν λίγο παραπάνω από τον χρόνο σας: ο Άγιος Νικόλαος για το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο του, έργο ντόπιου μαστόρου, και ο Άγιος Δημήτριος του 17ου αιώνα, στη συνοικία της Μεσαριάς, ο οποίος είναι από τις τελευταίες εναπομείνασες εκκλησίες με πολεμίστρες.

Η Πυρσόγιαννη, οι μαστόροι της και το Μουσείο τους

Η Γέφυρα του Λοχαγού Σπηλιωτόπουλου περνά πάνω από τα κρυστάλλινα νερά του Σαραντάπορου και οδηγεί στο δρομάκι που ανηφορίζει προς τα ψηλότερα Μαστοροχώρια. Το πρώτο από αυτά, η Πυρσόγιαννη, εμφανίζεται μετά από λίγα λεπτά πίσω από μια στροφή του δρόμου, φωλιασμένη μέσα σε ένα χρωματιστό δάσος από έλατα, πεύκα και οξιές.

Έδρα του Δήμου των Μαστοροχωρίων και ένα από τα ομορφότερα χωριά του, η Πυρσόγιαννη είναι η πατρίδα της πλειοψηφίας των μαστόρων της Ηπείρου. Δεν είναι, λοιπόν, να απορεί κανείς για το γεγονός πως εδώ βρίσκεται το Μουσείο των Ηπειρωτών Μαστόρων.

Στεγασμένο στο όμορφο κτίριο του σχολείου του χωριού, που κτίστηκε το 1926, το Μουσείο φιλοξενεί εκθέματα και αρχεία από την ζωή και την δουλειά των μαστόρων, μεταξύ των οποίων εργαλεία, σιδηροκατασκευές, σχέδια και φωτογραφίες.

Χωριό πραγματικό κομψοτέχνημα, η Πυρσόγιαννη αξίζει όσο χρόνο μπορείτε να της αφιερώσετε, για να περπατήσετε τα πέτρινα καλντερίμια της, να θαυμάσετε τα αρχοντικά της και να πιάσετε τραπεζάκι για ντόπιο τσίπουρο με μεζέ στον Τότο, στην πλατεία, αφήνοντας το βλέμμα να περιπλανηθεί στις δασοσκέπαστες πλαγιές απέναντι της.

Λίγο πιο πάνω, μία ακόμη στάση επιβάλλεται στο ταβερνάκι του ξενώνα Αρμολόι, που, καιρού επιτρέποντος, βγάζει τραπεζάκια έξω και σερβίρει τις σπεσιαλιτέ του στην όμορφη αυλίτσα του. Τοπικά εδέσματα όπως το τσιριβίρι, κουνέλι με καρύδια και σκόρδο, αγριογούρουνα και βέβαια ηπειρώτικες πίττες έχουν την τιμητική τους.

Η Βούρμπιανη και το υπέροχο ταβερνάκι της

Σκαφαλωμένη σε υψόμετρο 900 μέτρων, λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω από την Πυρσόγιαννη στην ίδια καταπράσινη πλαγιά του Γράμμου, η Βούρμπιανη είναι ένα ακόμη πανέμορφο πέτρινο χωριό, με λιθόστρωτα καλντερίμια και παραδοσιακά σπιτάκια με καμινάδες που αχνίζουν.

Στα αξιοθέατά της περιλαμβάνονται δώδεκα γραφικά εκκλησάκια, και το εντυπωσιακά μεγάλο για τα δεδομένα της περιοχής κτίριο του παλιού σχολαρχείου, με τις γαλάζιες ξύλινες πόρτες, στο τέλος του δρόμου. Στο κέντρο της πλατείας με τις πέτρινες κρήνες δεσπόζει ένας γιγάντιος, αιωνόβιος πλάτανος που ρίχνει τα καλοκαίρια τη σκιά του στα περίτεχνα παγκάκια της.

Εκείνο, όμως, που κλέβει την παράσταση από τις ομορφιές της Βούρμπιανης είναι το ομώνυμο ταβερνάκι της, όπου η κυρία Βιολέτα μαγειρεύει, χωρίς υπερβολές, το καλύτερο φαγητό της περιοχής. Αυθεντικά σμυρναίικα σουτζουκάκια, υπέροχη χορτόπιττα και άλλες ηπειρώτικες πίττες, γίγαντες γιαχνί και συγκλονιστικό αγριογούρουνο στιφάδο πρωταγωνιστούν, μεταξύ πολλών άλλων παραδοσιακών σπεσιαλιτέ, στο μενού.

Τα πάντα είναι σπιτικά, παρασκευασμένα με υλικά της περιοχής, και απίστευτα νόστιμα. Ακόμη και το κόκκινο κρασί είναι παραγωγής του ιδιοκτήτη, κ. Γιώργου Σκούφια, και (εννοείται πως) είναι απλά υπέροχο.

Ο Γοργοπόταμος και τα ξυλόγλυπτά του

Λιγότερο γνωστή από εκείνη της πέτρας, η έτερη τέχνη των μαστόρων της Ηπείρου, αυτή της ξυλογλυπτικής είναι εξίσου εντυπωσιακή. Οι Τουρνοβίτες του Γοργοπόταμου - που, είπαμε, δεν λεγόταν πάντα Γοργοπόταμος- άφησαν ένα εξαίσιο δείγμα της μαεστρίας τους στο περίφημο τέμπλο του Αγίου Αθανασίου των Ιωαννίνων.

Το όμορφο χωριό τους είναι κτισμένο σε υψόμετρο 940 μέτρων, κι είναι ένα από τα τρία πιο απομακρυσμένα Μαστοροχώρια. Οι κόκκινες κεραμιδοσκεπές του κάνουν όμορφη αντίθεση με το πράσινο του δάσους που το αγκαλιάζει, κι οι βόλτες στα δρομάκια του θα σας αποζημιώσουν για την φιδίσια διαδρομή που ακολουθήσατε ως εδώ.

Κι άλλα τόσα Μαστοροχώρια να (τρι)γυρίσεις…

Το πανέμορφο Πληκάτι, το πιο απομακρυσμένο Μαστοροχώρι, κτισμένο σε υψόμετρο 1.240 μέτρων, με τα παραδοσιακά καφενεδάκια του. Η γραφική Οξυά ή Σέλτση, με την υπέροχη θέα στις πλαγιές του Γράμμου (στο site του χωριού θα βρείτε ένα ενδιαφέρον λεξικό της γλώσσας των μαστόρων της Ηπείρου).

Η αρχόντισσα Δροσοπηγή, με τα επιβλητικά αρχοντικά, τις ολάνθιστες αυλές με τις κληματαριές και τα δύο εξαιρετικά ταβερνάκια του που κερνούν ντόπιο τσίπουρο και σερβίρουν τοπικές σπεσιαλιτέ. Οι Χιονιάδες με τους ξακουστούς ζωγράφους τους.

Και πολλά ακόμη, μικρά και μεγαλύτερα χωριουδάκια, που ενώ για να τα αγαπήσεις αρκεί ένα βλέμμα, για να τα γυρίσεις δεν φτάνει ποτέ ο χρόνος που έχεις αποφασίσει να τους αφιερώσεις.

Μικρή παράκαμψη: Τα χωριά της Κόνιτσας

Μπορεί τεχνικά να μην ανήκουν στον Δήμο των Μαστοροχωρίων, αλλά ποιος νοιάζεται; Δύο κουκλίστικα χωριά, η Μόλιστα και το Γαναδιό, μαζί με έναν μικρό οικισμό, το Μοναστήρι, αποτελούν την «πύλη» προς τα Μαστοροχώρια, σε μια παράκαμψη της διαδρομής ελάχιστα χιλιόμετρα από την Κόνιτσα.

Ο δρόμος ανηφορίζει κάνοντας ζιγκ-ζαγκ ανάμεσα σε πυκνά πευκοδάση για τέσσερα περίπου χιλιόμετρα, μέχρι να φτάσει στην πέτρινη βρύση της Μόλιστας –το νερό που αναβλύζει είναι εφάμιλλο του εμφιαλωμένου Ζαγορίου. Από εκεί, το λιθόκτιστο δρομάκι οδηγεί στην καρδιά του χωριού, σε μια μικρή πλατεΐτσα όπου βρίσκεται και ο ξενώνας του χωριού, το Αρχοντικό του Σερίφη με το ταβερνάκι του.

Ο δρόμος συνεχίζει για ένα-δυο χιλιόμετρα, στο ίδιο πράσινο μοτίβο διαδρομής, μέχρι το Γαναδιό, ένα πανέμορφο χωριό με πέτρινα σπιτάκια, εξαιρετικά δείγματα παραδοσιακής ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής, λιθόκτιστα καλντερίμια και επιβλητικές, καταπράσινες βουνοπλαγιές να το αγκαλιάζουν.

Στο καφενεδάκι του χωριού, που γέρνει σαν τον Πύργο της Πίζας, η κυρία Βάσω ψήνει με την ίδια ευκολία ελληνικό καφέ στη χόβολη και αγριογούρουνα –αναλόγως την ημέρα και τα κέφια. Στην είσοδο του χωριού, το εντυπωσιακό κτίριο του παλιού Σχολαρχείου μετατρέπεται αργά αλλά σταθερά σε ξενώνα.

Δύο ακόμη όμορφα χωριά στον δρόμο από την Κόνιτσα προς τα Μαστοροχώρια είναι το Κεράσοβο και η Φούρκα.

Μαστορο…μονοπάτια

Μοναδικά φυσικά τοπία, νερόμυλοι βγαλμένοι από την εικονογράφηση παιδικού παραμυθιού, αναπάντεχα ξωκλήσια, μοναστήρια και –φυσικά– πέτρινα τοξωτά γεφύρια. Η ομορφιά της περιοχής δεν εξαντλείται στα χωριά της. Από αυτά ξεκινά, για να καταλήξει σε μαγευτικά μονοπάτια και δασικούς δρόμους που ενώνουν μεταξύ τους τα χωριά και ενδείκνυνται για φυσιολατρικές πεζοπορίες αλλά και εκτός δρόμου οδήγηση –μόνο με τα κατάλληλα οχήματα και καιρικές συνθήκες.

Στο site του Δήμου Μαστοροχωρίων θα βρείτε αναλυτικές οδηγίες για έξι διαφορετικές, εντυπωσιακές διαδρομές.