Μπούκωμα: Ενα συχνό πρόβλημα

Το μπούκωμα χαρακτηρίζεται από ρινική απόφραξη, φτέρνισμα, ή ρινική έκκριση. Η μύτη έχει χαρακτηριστεί ως το ‘φυσικό air condition’ του ανθρώπινου σώματος. Συντελεί στην ύγρανση του εισπνεόμενου αέρα, ενώ κατακρατά άχρηστα στοιχεία, μικροοργανισμούς και ρύπους που θα δρούσαν διαφορετικά, βλαπτικά στους βρόγχους.

Η μύτη έχει πλούσια συμπαθητική και παρασυμπαθητική νεύρωση. Οι συμπαθητικές ίνες κυριαρχούν σταθεροποιώντας έτσι την υγιή μύτη.

Αδένες και εκκριτικά κύτταρα εκκρίνουν τη ζωτική για την απομάκρυνση των άχρηστων σωματιδίων βλέννα. Οι παραρρίνιοι κόλποι συντελούν στην παραγωγή υψηλών ποσοτήτων τοξικών ουσιών για μία πλειάδα ιών, βακτηρίων, μυκήτων και καρκινικών κυττάρων.

Κάθε κατάσταση που προκαλεί σοβαρή διαταραχή της αρχιτεκτονικής της μύτης, υπερέκκριση βλέννας, απώλεια της υπάρχουσας ισορροπίας του ρινικού συμπαθητικού παρασυμπαθητικού συστήματος προκαλεί τα τόσο συνήθη συμπτώματα της ρινικής απόφραξης, του φταρνίσματος, ή της ρινικής έκκρισης.

Τα παθολογικά προβλήματα και τα νοσήματα που υποκρύπτονται πίσω από το μπούκωμα είναι πολλά και περιλαμβάνουν τα μικρόβια, τους ιούς, τους μύκητες, την αλλεργία, την ηωσινοφιλική μη αλλεργική ρινίτιδα, τη μη αλλεργική μη ηωσινοφιλική ρινίτιδα, τις ανατομικές ανωμαλίες, τους πολύποδες της μύτης, ορισμένα αυτοάνοσα νοσήματα, ορισμένα καρκινώματα και όγκους, ενδοκρινολογικές διαταραχές, παρενέργειες φαρμάκων.

Ορισμένα από τα αίτια του ‘μπουκώματος’ έχουν συχνά ή κυρίως εποχικό εαρινό χαρακτήρα και αποτελούν την αιτία που το μπούκωμα αποτελεί ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα, που φέρνει τους ασθενείς στο ιατρείο κατά τη διάρκεια της άνοιξης.

Πολλές φορές όταν μέσα από τη σωστή ιατρική εξέταση και αξιολόγηση αναδύεται μία σαφής εποχική αιτία του προβλήματος, είναι απαραίτητο να γίνει μία σωστή εποχική διερεύνηση και να ληφθούν ορισμένα εποχικά προληπτικά μέτρα.

Το σύνηθες μπούκωμα της άνοιξης οφείλεται κυρίως στα παρακάτω αίτια:

Συνήθεις λοιμώξεις του αναπνευστικού και ιογενείς λοιμώξεις

Σύμφωνα με μελέτες, οι ιοί είναι το πιο κοινό αίτιο ρινικής συμφόρησης. Έχουν περιγραφεί ήδη πάνω από διακόσιοι αντιγονικά διαφορετικά ιοί ικανοί να προκαλέσουν ‘μπούκωμα’ στον άνθρωπο και καθημερινώς καινούργιοι ιοί ανακαλύπτονται συνεχώς.

Οι ιοί αυτοί δύνανται να προκαλέσουν απλά μπούκωμα, αλλά και μία ευρεία γκάμα συνδρόμων όπως φαρυγγίτιδα, απλό κρυολόγημα, τραχειίτιδα, βρογχιολίτιδα, λαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα, πνευμονία, μυοκαρδίτιδα.

Άτομα με πτώση του ανοσοποιητικού αναπτύσσουν σοβαρότερα σύνδρομα ή μπορεί να αναπτύξουν μικροβιακές επιμολύνσεις και σοβαρή εξασθένηση στην πορεία μιας ιογενούς λοίμωξης που μπορεί να οδηγήσει ενίοτε στο θάνατο. Έτσι το ιογενές μπούκωμα που δεν λύεται μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή των παραρρινίων κόλπων (παραρρινοκολπίτιδα), ωτίτιδα, μηνιγγίτιδα, μικροβιακή πνευμονία, καρδιακή ανεπάρκεια κ.λπ.

Οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού ενδημούν κυρίως τον χειμώνα, αρκετοί από αυτούς ωστόσο παρουσιάζουν σημαντικότατες εξάρσεις κατά την άνοιξη.

Οι ρινοιοί, αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά αίτια ρινικής συμφόρησης ιογενούς αιτιολογίας, παρουσιάζουν σημαντική έξαρση κατά την άνοιξη, με μπούκωμα που διαρκεί γενικώς σε μη επιπεπλεγμένες περιπτώσεις τέσσερις με εννέα ημέρες.

Οι κορονοιοί, ορισμένοι από τους οποίους εμφανίζουν σημαντική έξαρση κατά την άνοιξη εμφανίζουν μπούκωμα που διαρκεί κατά μέσο όρο σε μη επιπεπλεγμένες περιπτώσεις έξι έως επτά ημέρες. Στην κατηγορία των κορονοιών ανήκε και ένας θανατηφόρος κορονοιός, ο ιός SARS, ο οποίος προκάλεσε θανατηφόρες επιδημίες το 2003-2004 κυρίως στην Κίνα και το Χονγκ Κογκ και είχε θέσει σε συναγερμό την παγκόσμια κοινότητα.

Ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός, επίσης εμφανίζει εξάρσεις την άνοιξη και στα μεν παιδιά προκαλεί συχνά νόσο της κατώτερης αναπνευστικής οδού στους δε ενηλίκους μπούκωμα και κοινό κρυολόγημα σε μη επιπεπλεγμένες περιπτώσεις.

Οι αδενοιοί επίσης εμφανίζουν εξάρσεις την άνοιξη και μπορεί να προκαλέσουν σε μη επιπεπλεγμένες περιπτώσεις, μπούκωμα, διαρροϊκά σύνδρομα, επιπεφυκίτιδα.

Ο επικίνδυνος ιός της γρίπης τύπου Α έχει έξαρση κυρίως κατά τον χειμώνα. Ωστόσο στους τροπικούς παρουσιάζει έξαρση όλο το χρόνο. Οι μεγάλες μετακινήσεις των ταξιδιωτών που κλασσικά αρχίζουν κατά την άνοιξη σε πολλές χώρες, οδηγούν αρκετές φορές σε μία αυξημένη μέσω των ταξιδιωτών διασπορά του ιού της γρίπης και ορισμένων ιών κατά την άνοιξη, από ενδημικές περιοχές του πλανήτη σε μη ενδημικές.

Τα διεθνή ταξίδια αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα διακίνησης θανατηφόρων ιών, όπως ανέδειξε η παγκόσμια εμπειρία με τον SARS το 2003, τον ιό της γρίπης των πουλερικών και της γρίπης των χοίρων.

Η πρόληψη των λοιμώδους ρινίτιδας της άνοιξης επιτυγχάνεται με γενικά και ειδικά μέτρα αποφυγής των λοιμώξεων. Συνιστάται:

• Ενίσχυση του ανοσοποιητικού με αποφυγή καπνού και καλή διατροφή που να περιλαμβάνει σε σωστή περιεκτικότητα υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη, ζωτικές βιταμίνες, άλατα, αντιοξειδωτικά, αποφυγή κατάχρησης τοξικών ουσιών όπως καφέ και αλκοόλ
• Αποφυγή χώρων με συνωστισμό και καλό αερισμό τους
• Καλό πλύσιμο χεριών
• Άριστη αποκατάσταση νοσημάτων που προκαλούν αυξημένη ευπάθεια όπως είναι ο διαβήτης, αιματολογικά νοσήματα
• Εμβολιασμός ομάδων υψηλού κινδύνου με ειδικά εμβόλια
• Αποφυγή λήψης άσκοπης αντιβίωσης η οποία αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικών μικροβίων και σοβαρών επιπλοκών.

Η θεραπεία ποικίλλει ανάλογα με το αίτιο και το κλινικό σύνδρομο.

Αλλεργική ρινίτιδα

To μπούκωμα στην αλλεργική ρινίτιδα οφείλεται στην υπερβολική ανοσολογική απάντηση του οργανισμού σε ουσίες του περιβάλλοντος που καλούνται αλλεργιογόνα.

Τα αλλεργιογόνα που προκαλούν αλλεργική ρινίτιδα, μπορεί να είναι μη εποχικά ή εποχικά. Τα μη εποχικά αλλεργιογόνα επιδρούν όλο τον χρόνο και προκαλούν κλασσικά χρόνια ή υποτροπιάζουσα αλλεργική ρινίτιδα ή οξεία μη εποχική αλλεργική ρινίτιδα.

Τέτοια αλλεργιογόνα είναι χαρακτηριστικά η μούχλα, τα επαγγελματικά αλλεργιογόνα (π.χ. κόλλα, isocyanates), τα τροφικά αλλεργιογόνα, το latex. Τα εποχικά αλλεργιογόνα προκαλούν αλλεργική ρινίτιδα εποχικού χαρακτήρα και είναι πολύ συνήθη την άνοιξη.

Χαρακτηριστικό είναι το εποχικό μπούκωμα από αλλεργία στη γύρη, λόγω της σχετικής ανθοφορίας των φυτών.

Ο οργανισμός κατά την αλλεργία παράγει υψηλή αναλογικά ποσότητα μιας ειδικής ανοσοσφαιρίνης, της IgE. Η μελέτη των αλλεργιών γίνεται με ειδικές αιματολογικές εξετάσεις και μελέτες των εκκρίσεων της μύτης. Η πρόληψη επιτυγχάνεται με την εφαρμογή γενικών και ειδικών μέτρων πρόληψης.

Έτσι στην περίπτωση της ρινίτιδας της άνοιξης λόγω γύρης:

• Συνιστάται αποφυγή καπνού και έκθεσης στη γύρη
• Τα παράθυρα στο αυτοκίνητο και στο σπίτι πρέπει να διατηρούνται κλειστά
• Τα διπλά τζάμια συχνά βοηθούν
• Τα κλιματιστικά πρέπει να συντηρούνται επαρκώς
• Ειδικά κλιματιστικά συστήματα για αλλεργικούς διασφαλίζουν επαρκή αερισμό του χώρου κατακρατώντας τη γύρη
• Η γούνα των κατοικίδιων ζώων όταν εκτίθενται στο εξωτερικό περιβάλλον πρέπει να πλένεται και να καθαρίζεται
• Αρκετές περιπτώσεις χρειάζονται ιατρική προφυλακτική αγωγή, πριν την έναρξη της ανθοφορίας από τον Φεβρουάριο.

Η θεραπεία ποικίλλει ανάλογα με το αίτιο και το κλινικό σύνδρομο, ενώ ορισμένες ανθεκτικές περιπτώσεις αντιμετωπίζονται με ειδικά ‘εμβόλια’ απευαισθητοποίησης (ανοσοθεραπεία).

Μη αλλεργική μη λοιμώδης αυτόνομη ρινίτιδα

Η μη αλλεργική μη λοιμώδης αυτόνομη ρινίτιδα χαρακτηρίζεται από ρινική συμφόρηση (μπούκωμα) που δεν οφείλεται σε λοιμώδη ή αλλεργικά αίτια που προκαλούν την ανοσολογική απάντηση που αναφέρθηκε παραπάνω.

Η ρινική συμφόρηση στην περίπτωση αυτή είναι πολλές φορές το αποτέλεσμα απώλειας της υπάρχουσας ισορροπίας του ρινικού συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού αυτόνομου συστήματος. Τα συμπτώματα αρκετές φορές πυροδοτούνται από μη αλλεργικούς παράγοντες που προκαλούν τη ρήξη σε αυτή την ισορροπία.

Τέτοιοι παράγοντες είναι οι μεταβολές θερμοκρασίας, οι ρύποι, τα αρώματα, το stress, τα λευκαντικά.

Οι απότομες διαταραχές της θερμοκρασίας που παρατηρούνται την άνοιξη έχουν ως αποτέλεσμα αυτή η μορφή της ρινίτιδας να επιδεινώνεται πολλές φορές επίσης κατά την εποχή αυτή. Η μελέτη της ρινίτιδας αυτής περιλαμβάνει τη μελέτη των εκκρίσεων και η θεραπεία γίνεται με ειδικά spray.

Ρινίτιδα από κατάχρηση τοπικών αποσυμφορητικών

Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες, η κατάχρηση τοπικών ρινικών αποσυμφορητικών από τον πληθυσμό αυξάνει κατά την άνοιξη. Η κατάχρησή τους οδηγεί σε φαρμακογενή ρινίτιδα, λόγω αγγειδιαστολής του ρινικού βλεννογόνου.

Αρκετές φορές η ρινική συμφόρηση της άνοιξης έχει μεικτή αιτιολογία. Το μπούκωμα λόγω μικροβιακής παραρρινοκολπίτιδας για παράδειγμα, πολλές φορές είναι αποτέλεσμα εξασθένησης της λειτουργικότητας του βλεννογόνου, λόγω αλλεργικής ή ιογενούς ρινίτιδας.