Φάρμακα στην εγκυμοσύνη: Τι είναι ασφαλές και τι δεν είναι;

Δημήτρης Α. Μπιλάλης MBBCH MMEDSC CCST FRCOG, Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος , Εξειδικευμένος στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή & Κυήσεις Υψηλού Κινδύνου

Κάθε έγκυος σίγουρα προτιμά να διανύσει την εγκυμοσύνη της χωρίς τη λήψη κάποιου φαρμάκου. Όμως, υπάρχουν κάποια συμπτώματα της εγκυμοσύνης ή παθήσεις που καθιστούν κάτι τέτοιο αδύνατο. 

Κανένα φάρμακο ή ουσία – ακόμα και εάν είναι “φυτικής προέλευσης” – δεν μπορεί να θεωρηθεί πως είναι 100% ασφαλές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ευτυχώς, τα φάρμακα που είναι γνωστό ότι είναι επιβλαβή για ένα αναπτυσσόμενο έμβρυο είναι λίγα, και αρκετά φάρμακα, χημικά ή φυτικά καθώς και βιταμίνες και συμπληρώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μερικά, όπως στην περἰπτωση θυρεοειδοπάθειας, διαβήτη, θρομβοφιλίας, σκλήρυνσης κατά πλάκας κ.α, είναι ακόμα απαραίτητα. Ανεξάρτητα όμως από το εάν ένα φάρμακο αναφέρεται ως ασφαλές ή όχι, είναι βασική αρχή η έγκυος να επικοινωνεί με το γιατρό ή τη μαία της πριν το χρησιμοποιήσει.

Τι πρέπει λοιπόν κάθε έγκυος να γνωρίζει για την λήψη φαρμάκων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης;

Κατηγορίες Φαρμάκων

Κάθε φάρμακο ανήκει σε κάποια κατηγορία ανάλογα με την ασφάλειά του για χρήση κατά τη διάρκεια της κύησης. Οι περισσότερες επιτροπές φαρμάκων, όπως ο ΕΟΦ και η FDA, έχουν καθιερώσει ένα σύστημα 5 κατηγοριών που μπορεί να χρησιμοποιήσουν οι γιατροί προκειμένου να καθορίσουν αν ένα φάρμακο ενέχει κίνδυνο για το έμβρυο. Οι κατηγορίες A και B, περιλαμβάνουν τα φάρμακα εκείνα που θεωρούνται σε γενικές γραμμές ασφαλή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ενώ οι κατηγορίες D και Χ περιλαμβάνουν όσα έχουν αποδειχθεί ότι προκαλούν βλάβες στο έμβρυο. Ωστόσο, είναι πολλά τα φάρμακα τα οποία δεν έχουν ελεγχθεί για την ασφάλειά τους ώστε να περιλαμβάνονται σε κάποια από τις κατηγορίες αυτές, για το λόγο αυτό καμία έγκυος δεν πρέπει να λαμβάνει κάποιο φάρμακο, όσο “αθώο” και αν φαίνεται, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού της.

Πιο συγκεκριμένα:

Κατηγορία Α: Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται τα φάρμακα που έχουν μελετηθεί σε έγκυες γυναίκες και δεν έχουν δείξει αυξημένο κίνδυνο συγγενών ανωμαλιών. Σε αυτή τη κατηγορία ανήκουν αρκετές βιταμίνες, όπως το φυλλικό οξύ και κάποια φάρμακα για τις ασθένειες του θυρεοειδή αδένα.

Κατηγορία Β: Τα φάρμακα που κατατάσσονται σε αυτή την κατηγορία είναι α) εκείνα που ενώ δεν υπάρχουν πολλές μελέτες σε ανθρώπους, μελέτες σε ζώα που κυοφορούν έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος για το έμβρυο και β) εκείνα στα οποία έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει κάποιος πολύ μικρός κίνδυνος για τα μωρά των ζώων αλλά αντίστοιχες μελέτες σε ανθρώπους δεν έχουν δείξει κάτι τέτοιο. Η αμοξικιλλίνη και κάποια άλλα αντιβιοτικά είναι φάρμακα της κατηγορίας Β.

Κατηγορία C: Πρόκειται για μια σχετικά δύσκολη κατηγορία. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν επαρκείς μελέτες σε ζώα ή ανθρώπους (το οποίο σημαίνει ότι ο κίνδυνος είναι άγνωστος), ή μελέτες σε ζώα έδειξαν κάποια προβλήματα με τα μωρά, όμως για την έγκυο, τα οφέλη από την ορθή χρήση, μπορεί να υπερτερούν των κινδύνων της χρήσης τους. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει φάρμακα όπως η φλουκοναζόλη (αντιμυκητιασικό) και η σερτραλίνη, που συχνά χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Κατηγορία D: Τα φάρμακα σε αυτή την κατηγορία είναι εκείνα στα οποία έχει αποδειχτεί ότι έχουν γεννηθεί κάποια μωρά με γενετικές ανωμαλίες από έγκυες που τα χρησιμοποιήσαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, σε μια σοβαρή ή απειλητική για τη ζωή κατάσταση, τα οφέλη του φαρμάκου μπορεί να εξακολουθούν να υπερτερούν του κινδύνου για βλάβες στο έμβρυο. Για παράδειγμα, το λίθιο (για τη διπολική διαταραχή) και ορισμένα φάρμακα χημειοθεραπείας που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του καρκίνου εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία.

Κατηγορία Χ: Αυτά τα φάρμακα είναι γνωστό ότι προκαλούν συγγενείς ανωμαλίες στα μωρά και δεν πρέπει ΠΟΤΕ να χρησιμοποιούνται από έγκυες γυναίκες. Ένα πολύ γνωστό φάρμακο σε αυτή την κατηγορία είναι η ισοτρετινοΐνη για την κυστική ακμή.

Τα φάρμακα που γενικά θεωρούνται ασφαλή κατά την εγκυμοσύνη:

• Προγεννητικές βιταμίνες και ιχνοστοιχεία που χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν στην πρόληψη συγγενών ανωμαλιών, όπως η δισχιδής ράχη, και καλύπτουν τυχόν διατροφικές ελλείψεις (πχ Φυλλικό Οξύ, Σίδηρος, Μαγνήσιο, Ασβέστιο, Ω3, Βιταμίνη D κα).
• Παρακεταμόλη και Ακεταμινοφαίνη, για τον πόνο και τον πυρετό.
• Αντιισταμινικά όπως λοραταδίνη, σετιριζίνη και χλωρφαινιραμίνη.
• Δεξτρομεθορφάνη για τον βήχα.
• Αντιόξινα που περιέχουν ανθρακικό ασβέστιο ή αναστολείς αντλίας πρωτονίων για τις ενοχλητικές καούρες κατά τη διάρκεια της κύησης.
• Καθαρτικά που περιέχουν μεγάλη συγκέντρωση φυτικών ινών, και ανακουφίζουν από τη δυσκοιλιότητα. Προσοχή στην ταυτόχρονη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής καθώς μπορεί να μην υπάρξει μέγιστη απορρόφηση των σημαντικών ιχνοστοιχείων.
• Προϊόντα γλυκερίνης ή Witch Ηazel για τις αιμορροΐδες.
• Τοπικές κρέμες για εξανθήματα ή δερματικές παθήσεις, όπως διφαινυδραμίνη και υδροκορτιζόνη θεωρούνται ασφαλείς σε μικρές ποσότητες, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
• Η πιο γνωστή αντιδιαρροϊκή ουσία, η λοπεραμίδη θεωρείται ασφαλής σε περιορισμένες ποσότητες και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, αλλά ρωτήστε τον γιατρό σας πρώτα πριν κάνετε χρήση.
• Άλλα φάρμακα για τη διαχείριση χρόνιων ασθενειών, όπως το άσθμα ή ο διαβήτης είναι συχνά ασφαλή για να συνεχιστούν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης - αλλά αυτό εξαρτάται από τη φαρμακευτική αγωγή και την κατάστασή σας, για αυτό πάντα να είστε σε συχνή επαφή με το θεράποντα ιατρό σας.

Αντιβιοτικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης

Τα αντιβιοτικά δυστυχώς συνταγογραφούνται αρκετά συχνά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, και ακόμα και σήμερα, παρά την επαρκή πληροφόρηση, υπάρχουν γυναίκες που παίρνουν από μόνες τους αποφάσεις για τη λήψη τους.

Η χρήση τους όμως πρέπει να αποφασίζεται μονάχα από το θεράποντα γιατρό, ο οποίος θα δώσει τα σωστά φάρμακα σε μία έγκυο μονάχα μετά από συγκεκριμένες ενδείξεις. Η ασφάλεια της θεραπείας εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως τον τύπο του αντιβιοτικού και τη χρονική διάρκεια της θεραπείας.

Τα παρακάτω αντιβιοτικά είναι συνήθως ασφαλή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, σε κάθε όμως περίπτωση η ασθενής είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τις οδηγίες του θεράποντα ιατρού που είναι υπεύθυνος για την υγεία τη δική της και του μωρού της.

• Αμοξικιλλίνη
• Αμπικιλλίνη
• Κλινδαμυκίνη
• Ερυθρομυκίνη
• Πενικιλίνη

Τα παρακάτω αντιβιοτικά πρέπει να αποφεύγονται κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης:

• Τετρακυκλίνες (Δοξυκυκλίνη και Μινοκυκλίνη): μπορεί να καταστρέψουν το συκώτι της εγκύου και να προκαλέσουν αποχρωματισμό στην αναπτυσσόμενη οδοντοφυία του βρέφους.
• Τριμεθοπρίμη και σουλφαμεθοξαζόλη: συνδυασμός που χρησιμοποιείται συχνά για λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος. Η χρήση τους όμως πρέπει να αποφεύγεται γιατί έχει συσχετισθεί με γενετικές ανωμαλίες στο έμβρυο.

Φάρμακα που υπό συνθήκες μπορεί ο θεράπων ιατρός να επιτρέψει τη λήψη τους

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ιατρός σας μπορεί να επιτρέψει ορισμένα φάρμακα για συγκεκριμένες παθήσεις υγείας με στενή όμως επίβλεψη:

Ασπιρίνη: Θέλει προσοχή, ειδικά κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου, δεδομένου ότι αυξάνει τον κίνδυνο για πιθανά προβλήματα σε νεογνά, καθώς και επιπλοκές, όπως αιμορραγία κατά τον τοκετό. Ορισμένες μελέτες, ωστόσο, δείχνουν ότι οι πολύ χαμηλές δόσεις μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη της προεκλαμψίας, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι χαμηλή δόση ασπιρίνης σε συνδυασμό με αντιπηκτική αγωγή ηπαρίνης μπορεί να μειώσει τη συχνότητα των επαναλαμβανόμενων αποβολών σε ορισμένες γυναίκες. Αλλά και στις δύο περιπτώσεις, μόνο ο γιατρός σας μπορεί υπεύθυνα να αποφασίσει εάν η λήψη ασπιρίνης είναι ασφαλής για εσάς και υπό ποιες συνθήκες.

Ιβουπροφαίνη: θα πρέπει να χρησιμοποιείται με ιδιαίτερη προσοχή κατά την εγκυμοσύνη - ειδικά κατά τη διάρκεια του πρώτου και του τρίτου τριμήνου της κύησης, γιατί μπορεί να έχει τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα, όπως η ασπιρίνη. Χρησιμοποιήστε το ΜΟΝΟ με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού σας.

Αντικαταθλιπτικά φάρμακα: σε γενικές γραμμές, όσον αφορά τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα, φαίνεται να είναι ασφαλής η χρήση τους, αν και υπάρχουν και άλλα που πρέπει να αποφεύγονται εντελώς, και άλλα που πρέπει να εξεταστούν για κάθε περίπτωση χωριστά - η έρευνα για αυτή την κατηγορία φαρμάκων βρίσκεται σε εξέλιξη και οι οδηγίες συνεχώς αλλάζουν . Ο γιατρός σας θα σταθμίσει τα ωφέλη από την ορθή χρήση τους, καθώς η κατάθλιψη είναι μία σοβαρή ασθένεια που εάν δεν αντιμετωπιστεί σωστά μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τόσο την έγκυο όσο και το έμβρυο που κυοφορεί.

Φάρμακα που σίγουρα θα πρέπει να αποφύγετε

Αν και πολλά φάρμακα εμπίπτουν σε μια γκρίζα ζώνη, φροντίστε να αποφύγετε αυτά:
Η ισοτρετινοΐνη για την κυστική ακμή αυξάνει τον κίνδυνο αποβολής, καθώς επίσης μπορεί να προκαλέσει σοβαρές σωματικές και αναπτυξιακές διαταραχές στο έμβρυο.

Η ναπροξένη, ένα μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο, απαγορεύεται για χρήση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Κατά τη διάρκεια του πρώτου και του δευτέρου τριμήνου της εγκυμοσύνης, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αποβολής και γέννησης ενός μωρού με ανωμαλίες. Κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου, μπορεί να μειώσει την ποσότητα του αμνιακού υγρού ή να προκαλέσει πνευμονική υπέρταση (υψηλή πίεση του αίματος στους πνεύμονες του μωρού).

Η μεθοτρεξάτη, που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ψωρίασης και της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, απαγορεύεται γιατί αυξάνει τον κίνδυνο αποβολής και γενετικών ανωμαλιών.

Το λίθιο, για τη διπολική διαταραχή, μπορεί να αυξήσει ελαφρώς τον κίνδυνο των καρδιακών βλαβών στα μωρά.
Το βαλπροϊκό οξύ, που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της επιληψίας, της διπολικής διαταραχής και μερικές φορές τις ημικρανίες, μπορεί να προκαλέσει σημαντικές γενετικές ανωμαλίες, όπως καρδιακή ανωμαλία ή λαγόχειλο, προβλήματα συμπεριφοράς και μαθησιακά προβλήματα.

Το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης (ΜΕΑ), που προβλέπεται για την υπέρταση ή καρδιακή ανεπάρκεια, μπορεί να προκαλέσει αποβολή ή παραμορφώσεις στο μωρό.

Τα αποσυμφορητικά ψευδοεφεδρίνη και φαινυλεφρίνη, ειδικά αν λαμβάνονται κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου, μπορεί να προκαλέσουν ανωμαλίες στο αναπτυσσόμενο στομάχι του εμβρύου ή να επηρεάσουν την ομαλή ροή αίματος προς τον πλακούντα.

Πώς να πάρετε με ασφάλεια το φάρμακό σας

Η γενική οδηγία είναι μία: Ποτέ μην παίρνετε οποιοδήποτε φάρμακο, συμπλήρωμα ή φυτικό φάρμακο χωρίς πρώτα να έχετε συμβουλευθεί το γιατρό σας. Να θυμάστε ότι κάθε φαρμακευτική αγωγή, εφόσον κριθεί απαραίτητη, αφορά μονάχα εσάς, τα δικά σας δεδομένα και τη δική σας κύηση. Μπορεί κάτι που είναι ασφαλές για μία φίλη ή συγγενή σας για εσάς να είναι επικίνδυνο. Πείτε όχι στην άσκοπη λήψη αντιβιοτικών και φαρμάκων, χωρίς ένδειξη ή συμβουλή γιατρού. Από την άλλη, να είστε συνεπείς στην όποια φαρμακευτική αγωγή σας έχει υποδείξει ο γιατρός σας με ασφάλεια και εξατομίκευση της θεραπείας, για μέγιστο όφελος της υγείας σας και της υγείας του μωρού σας.

Συγκεντρώστε όσες περισσότερες πληροφορίες μπορείτε σχετικά με την αγωγή σας. Μάθετε πόσο συχνά πρέπει να παίρνετε το φάρμακο/ συμπλήρωμα, πώς να το αποθηκεύσετε σωστά και αν θα πρέπει να αποφύγετε τυχόν άλλα φάρμακα, τρόφιμα ή ποτά κατά τη λήψη του. Ο φαρμακοποιός σας είναι το ιδανικό πρόσωπο για να σας δώσει αυτές τις πληροφορίες.

Διαβάστε προσεχτικά το φύλλο πληροφοριών ασθενούς. Αυτό σας βοηθά να κατανοήσετε πώς το φάρμακο λειτουργεί μαζί με τυχόν κινδύνους και πιθανές παρενέργειες. Μην τρομάξετε εάν στα περισσότερα φάρμακα αναφέρεται το “Προσοχή στην εγκυμοσύνη”- Είναι για μέγιστη ασφάλεια, δική σας και του μωρού σας. Ρωτήστε το γιατρό σας και εμπιστευτείτε τις οδηγίες του.

Ποτέ μην αλλάζετε τη δόση, παραλείψετε δόσεις ή σταματήσετε να παίρνετε ένα φάρμακο, πριν μιλήσετε με τον γιατρό σας. Επίσης, μην μοιράζεστε τα φάρμακα σας και ποτέ μη χρησιμοποιείτε φάρμακα που δεν ανήκουν σε σας.

Μπορεί να φαίνεται δύσκολο να γνωρίζει η έγκυος ποιο φάρμακο είναι ασφαλές και ποιο δεν είναι ασφαλές να παίρνει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ο γιατρός της είναι όμως εκείνος που με μεγάλη ευθύνη θα κρίνει εάν και εφόσον η χρήση κάποιου φαρμάκου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι απαραίτητη ή όχι, σε ποια δοσολογία και για πόσο χρονικό διάστημα.

Τα φάρμακα, τα αντιβιοτικά, τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι πανάκεια. Σίγουρα απαιτείται η ορθή χρήση τους εφόσον υπάρχουν ενδείξεις. Σε κάθε όμως περίπτωση η έγκυος πρέπει να ακολουθεί έναν υγιεινό τρόπο ζωής, να τρέφεται και να ενυδατώνεται σωστά, να ασκείται και να αναπαύεται με μέτρο, ώστε το ανοσοποιητικό της σύστημα να λειτουργεί σωστά, προστατεύοντας την ίδια και το μωράκι της με τον καλύτερο τρόπο.