Πώς θα προλάβουμε τον καρκίνο

Η Ιατρική Επιστήμη έχει αποδείξει σήμερα, τον ζωτικό ρόλο που έχει η σφαιρική, εξατομικευμένη και σε βάθος μελέτη και αντιμετώπιση του ανθρώπινου σώματος, η οποία δεν αποσκοπεί μόνο στη θεραπεία αλλά και στην πρόληψη σοβαρών νοσημάτων, με δεδομένο ότι πάνω από το 80% των πρώιμων θανάτων ή της αναπηρίας που εμφανίζονται σε ένα πληθυσμό ενηλίκων θα αποφεύγονταν, εάν οι άνθρωποι δεν αμελούσαν τη σωστή περιοδική ιατρική εξέταση και συμμορφώνονταν με τις σχετικές οδηγίες.

Σήμερα η πρόληψη είναι μια από τις πιο σημαντικές μάχες που δίνει ο ενεργός παθολόγος.
Ο καρκίνος αποτελεί σήμερα τη δεύτερη αιτία θανάτου, στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες και στην Ευρώπη. Οι άντρες κινδυνεύουν κυρίως, από καρκίνο πνεύμονα, προστάτη και παχέος εντέρου, ενώ οι γυναίκες από καρκίνο πνεύμονα, μαστού και παχέος εντέρου.

Ο στόχος της παγκόσμιας εβδομάδας είναι εκτός των άλλων η ενημέρωση του κοινού αναφορικά με τους παράγοντες που προκαλούν τον καρκίνο και τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης.

Στον καρκίνο, αναπτύσσεται ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός κυττάρων στο σημείο που δημιουργείται.
Το κακόηθες κύτταρο αναπτύσσει βλάβες που το εφοδιάζουν με εξαιρετικές ικανότητες, την ικανότητα να πολλαπλασιάζεται χωρίς έλεγχο, την ικανότητα να πραγματοποιεί μεταστάσεις (να σπάει δηλαδή τις κυτταρικές μεμβράνες και να μεταναστεύει μέσω της μεσοκυττάριας ουσίας και εντός του αγγειακού δέντρου), την ικανότητα να δημιουργεί νέα αιμοφόρα αγγεία για να υποστηρίξει την αποικιοποίηση σε απομακρυσμένες θέσεις σε βάρος των φυσιολογικών κυττάρων.

Η καρκινογένεση είναι ένα φαινόμενο που απαιτεί χρόνο για να πραγματοποιηθεί.
Συχνά απαιτείται η συσσώρευση τουλάχιστον πέντε αθροιστικών μεταλλάξεων για να δημιουργηθεί το κακόηθες κύτταρο.

Παρά την ανάπτυξη σημαντικών βλαβών πολλές φορές η καρκινογένεση γίνεται σιωπηλά, δηλαδή δεν έχει συμπτώματα επί μακρόν, ενώ οι αλλοιώσεις που προηγούνται ανιχνεύονται με τη μορφή τοπικού αδενώματος, δυσπλασίας, προκαρκινικής βλάβης.

Για τα περισσότερα είδη καρκίνου η αποτελεσματική θεραπεία έχει άμεση σχέση με το στάδιο της νόσου τη στιγμή της διάγνωσης ή την αντιμετώπιση της βλάβης του κυττάρου σε προκαρκινικό στάδιο. Υπάρχουν καρκίνοι, ωστόσο, στους οποίους οι μεταστάσεις και η κακοηθέστατη συμπεριφορά του κυττάρου γίνονται πολύ πρώιμα στην πορεία της καρκινογένεσης, όπως για παράδειγμα παρατηρείται σε ορισμένα καρκινώματα του πνεύμονα και των ωοθηκών.

Ο έγκαιρος προληπτικός έλεγχος στις περιπτώσεις αυτές δεν έχει νόημα, διότι η πρώιμη ανίχνευση δεν βελτιώνει την πρόγνωση της νόσου και την επιβίωση. Υπάρχουν επίσης κακοήθη νεοπλάσματα τα οποία δεν δύνανται να εντοπιστούν πρώιμα με τις εξετάσεις που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας.

Η έρευνα όμως εξελίσσεται και είναι πολλά υποσχόμενη στον τομέα αυτόν.

O ρόλος της κληρονομικότητας στον καρκίνο είναι σημαντικός. Ορισμένοι καρκίνοι είναι οικογενειακοί, οικογενείς όπως αποκαλούνται στην ιατρική και χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη γενετικής προδιάθεσης για την ευκολότερη εμφάνιση καρκινικών μεταλλάξεων.

Οι οικογενειακοί καρκίνοι αναπτύσσονται συχνά σε νέα άτομα, όπως συμβαίνει σε κληρονομικούς καρκίνους του εντέρου, του μαστού και των ωοθηκών.

Σήμερα με την πρόοδο της γενετικής, ορισμένα κληρονομικά γονίδια που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη καρκίνου, έχουν ανακαλυφθεί και ανιχνεύονται με ειδικές εξετάσεις σε άτομα υψηλού κινδύνου. Από τα πιο χαρακτηριστικά γονίδια είναι το ογκοκατασταλτικό γονίδιο brca1 του χρωμοσώματος 17, το οποίο είναι παθολογικό σε ορισμένες οικογένειες με καρκίνο μαστού και ωοθηκών πρώιμης έναρξης και υψηλής συχνότητας.

Ένα άλλο γονίδιο υψηλής ευπάθειας είναι το BRCA2, που έχει συνδεθεί με τον καρκίνο του μαστού, κακοήθους μελανώματος και άλλων καρκίνων. Σωματικές μεταλλάξεις στο γονίδιο APC, συνδέονται με καρκίνο του παχέως εντέρου. Αρκετά άτομα με κολοορθικό καρκίνο παρουσιάζουν κληρονομική μετάλλαξη της βλαστικής σειράς στο DNA των γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την ακατάλληλη επιδιόρθωση των κυτταρικών βλαβών.

Από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που συνδέονται με την ανάπτυξη του καρκίνου, πολύ σημαντικά είναι τα καρκινογόνα, καθώς και η επαφή με ορισμένους ιούς και μικρόβια.

Τα καρκινογόνα είναι παράγοντες που έχουν συνδεθεί με αύξηση του κινδύνου κυτταρικών βλαβών και καρκινικών μεταλλάξεων. Δρουν ύπουλα σε βάθος χρόνου. Καρκινογόνα είναι ο καπνός, η ακτινοβολία, χημικά καρκινογόνα όπως αμίαντος και βενζόλιο, ορισμένες ουσίες όπως ορμονικά σκευάσματα και το αλκοόλ σε μεγάλες δόσεις.

Ιοί που σχετίζονται με ογκογένεση είναι η χρόνια φορεία από ηπατίτιδα Β και C, η λοίμωξη από AIDS, o σεξουαλικώς μεταδιδόμενος ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV, o ιός Epstein Barr. Συγκεκριμένα, η χρόνια φορεία από τους ιούς ηπατίτιδας Β και C αυξάνει την πιθανότητα προσβολής από το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα.

Η λοίμωξη από AIDS, έχει συσχετιστεί με λέμφωμα , σάρκωμα Κaposi και με καρκίνους της μήτρας και του πρωκτού.
Αντισώματα έναντι του ερπητοιού HHV8, έχουν συσχετιστεί με ορισμένα καρκινώματα όπως το σάρκωμα Kaposi.

O ιός Epstein Barr, έχει σαφή παθογενετικό ρόλο στο ενδημικό λέμφωμα Burkitt.
O ιός HPV είναι βασικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου μήτρας και ορθού.
Το ελικοβακτηρίδιο έχει συνδεθεί με γαστρικούς καρκίνους.

Σύμφωνα με μελέτες, η πλειοψηφία των πρόωρων θανάτων από καρκίνο θα είχε αποφευχθεί με απλά μέτρα πρόληψης που έχουν σήμερα τέσσερις στόχους:

• Την αποφυγή έκθεσης σε καρκινογόνα
• Την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος με αλλαγές στον τρόπο ζωής και την διατροφή
• Την πρώιμη εντόπιση των κυττάρων που οδεύουν προς καρκινοποίηση ή αρχόμενων καρκινικών βλαβών και την έγκαιρη απομάκρυνσή τους
• Τον εντοπισμό ομάδων υψηλού κινδύνου με κληρονομικές καρκινικές προδιαθέσεις ή ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανάπτυξη καρκίνου και την ένταξή τους σε εντατικοποιημένα προγράμματα πρόληψης ή και εάν χρειαστεί σε χημειοπροφύλαξη με ειδικά φάρμακα και επιθετικές προληπτικές χειρουργικές επεμβάσεις.

Η Επιστήμη της Ιατρικής συστήνει τα ακόλουθα απλά μέτρα:

Διακόψτε το κάπνισμα

Η αποχή από το ενεργητικό και παθητικό κάπνισμα είναι σημαντική για την πρόληψη του καρκίνου του πνεύμονα, της κεφαλής και του τραχήλου, του ανώτερου πεπτικού συστήματος, του λάρυγγα, των νεφρών, του παγκρέατος, της ουροδόχου κύστεως.

Ο καπνός είναι σήμερα το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο καρκινογόνο. Η μείωση του καπνίσματος κατά τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ συνδέθηκε με μείωση της συχνότητας του καρκίνου του πνεύμονα.

Αποφύγετε την κατάχρηση αλκοόλ

Το αλκοόλ είναι η δεύτερη μετά τον καπνό ευρέως χρησιμοποιούμενη καρκινογόνος ουσία και συνδέεται με την ανάπτυξη καρκίνων του γαστρεντερικού συστήματος, της κεφαλής και του τραχήλου. Εάν σας αρέσει το αλκοόλ μην πίνετε πάνω από τρεις φορές την εβδομάδα και πάνω από δύο μερίδες ποτού την φορά, χαμηλής σχετικά περιεκτικότητας σε αλκοόλη, όπως η μπύρα ή κρασί.

Μην υπερβαίνετε ποτέ τις παραπάνω ποσότητες και μην καταναλώνετε ποτέ ποτά με περιεκτικότητα άνω του 10% σε οινόπνευμα. Ορισμένες ομάδες υψηλού κινδύνου για καρκίνο (π.χ. ορισμένα κληρονομικά καρκινώματα μαστού) πρέπει να περιορίσουν δραστικότερα την κατανάλωση αλκοόλ.

Υιοθετείστε μία διατροφή χαμηλή σε λίπος, πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, διατηρείτε φυσιολογικό βάρος

Μελέτες έχουν αναδείξει αντίστροφη συσχέτιση μεταξύ της λήψης φρούτων και λαχανικών και του κινδύνου ανάπτυξης συνήθων μορφών καρκίνου. Η αυξημένη πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών και κόκκινου κρέατος έχει συνδεθεί με ορισμένα καρκινώματα όπως καρκίνωμα μαστού, παγκρέατος, προστάτη.

Η παχυσαρκία και η αυξημένη μάζα σώματος έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη καρκίνου μαστού, κόλου, ορθού πνεύμονα, νεφρού και άλλων ειδών καρκίνου. Η κατανάλωση φυτικών ινών, όπως αυτές που περιέχονται στο μαύρο ψωμί, έχει συνδεθεί με μείωση της επίπτωσης ορισμένων καρκινωμάτων όπως του εντέρου.

Μην χρησιμοποιείτε ορμόνες ή φάρμακα χωρίς σαφή ιατρική ένδειξη και άριστη ιατρική παρακολούθηση.

Υιοθετείστε προγράμματα άσκησης

Μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα που βαδίζουν ζωηρά σε καθημερινή βάση επί μισή ώρα, έχουν μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης ορισμένων καρκίνων.

Εμβολιαστείτε

Εμβολιαστείτε με τo εμβόλιo της ηπατίτιδας Β εφόσον δεν υπάρχουν σχετικές αντενδείξεις. Εάν έχετε συμπτώματα όπως φούσκωμα ή κοιλιακό άλγος να ελεγχθείτε για ελικοβακτηρίδιο. Εμβολιαστείτε έναντι του ιού ΗΡV εφόσον δεν υπάρχουν σχετικές αντενδείξεις.

Θηλάστε

Εάν είστε γυναίκα προγραμματίστε έγκαιρα τεκνοποίηση και θηλάστε τα παιδιά σας. Μελέτες έχουν δείξει ότι η αυξημένη διάρκεια γαλουχίας για τουλάχιστον ένα έτος και σε περισσότερες από μία εγκυμοσύνες μειώνει την επίπτωση του καρκίνου του μαστού.

Ακτινοβολία

Αποφύγετε την έκθεση σε ασύρματα δίκτυα και ακτινοβολία κινητών τηλεφώνων έως ότου ολοκληρωθούν μεγάλες μελέτες που ευρίσκονται σε εξέλιξη.

Ηλιακή ακτινοβολία

Aποφύγετε όσο μπορείτε την υπεριώδη ακτινοβολία.
Το ηλιακό φως αποτελεί καρκινογόνο παράγοντα που συνδέεται με την ανάπτυξη μελανώματος. Ιδιαίτερα τα ηλιακά εγκαύματα κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία, η διαλείπουσα οξεία έκθεση και η ηλιακή βλάβη, έχουν συνδεθεί με το μελάνωμα.

Η χρήση αντηλιακών δεν είναι επαρκές μέτρο.

Χημικές ουσίες

Μην εκτίθεστε σε χημικές ουσίες και εάν έχετε επαγγελματική έκθεση να λαμβάνετε πάντα ειδικά προστατευτικά μέτρα.

Προληπτικές εξετάσεις

Μην αμελείτε την ετήσια ιατρική τακτική προληπτική εξέταση. Σήμερα η σωστή ετήσια ιατρική προληπτική εξέταση δεν περιλαμβάνει μία απλή αναγραφή γενικού προληπτικού εργαστηριακού ελέγχου για τους καρκίνους εκείνους που η έγκαιρη ανίχνευση οδηγεί σε ίαση.

Σήμερα η ολοκληρωμένη ετήσια ιατρική εξέταση από τον έμπειρο κλινικό ιατρό περιλαμβάνει λεπτομερή εξέταση που αποκαλύπτει έκθεση σε καρκινογόνα, ανίχνευση πρώιμων κλινικών σημείων καρκινωμάτων, διερεύνηση οικογενειακών προδιαθέσεων.

Τα δεδομένα αυτά είναι σημαντικά για τον εξατομικευμένο καθορισμό του πακέτου των εξετάσεων που απαιτούνται για την προσυμπτωματική διάγνωση του καρκίνου και τον εντοπισμό ομάδων υψηλού κινδύνου, οι οποίες σήμερα δύνανται να επωφεληθούν από εντατικοποιημένους προσυμπτωματικούς ελέγχους, προφυλακτική χρήση αντικαρκινικών ουσιών και επεμβατικών χειρουργικών μεθόδων.

Οι συνήθεις ανιχνευτικοί πάντως έλεγχοι, είναι οι εξής:

• Εξέταση κοπράνων κάθε έτος για αίμα και σιγμοειδοσκόπηση κάθε πέντε χρόνια από την ηλικία των πενήντα ετών.
• ΠΑΠ ΤΕST κάθε έτος από την ηλικία των δεκαοκτώ ετών στις γυναίκες.
• Μαστογραφία κάθε χρόνο με μαστογράφους τελευταίας τεχνολογίας χαμηλής δόσεως σε ακτινοβολία κάθε χρόνο σε γυναίκες άνω των σαράντα ετών.
• Περιοδικές μετρήσεις ειδικού προστατικού αντιγόνου PSA σε άντρες άνω των πενήντα ετών.
  Κάθε σύμπτωμα που παρατείνεται (π.χ. απώλεια βάρους, ατονία, βήχας) πρέπει να αξιολογείται σωστά ιατρικώς άμεσα.