Η επίδραση της αέριας ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία

Τρία δραματικά επεισόδια αστικής ρύπανσης, στην κοιλάδα Mause του Βελγίου (1930), στην Donora της Πενσυλβανίας (1948) και στο Λονδίνο (1952) καθώς επίσης και ατυχήματα σε βιομηχανικά συγκροτήματα όπως του Seveso (1976) και της Μπόπαλ της Ινδίας (1984), έδειξαν ότι σε ακραίες περιπτώσεις η αέρια ρύπανση μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ασθένειες ή ακόμη και απώλεια της ανθρώπινης ζωής. Παρ' όλα αυτά, η ακριβής σχέση της φύσης και της έκτασης των αερίων ρυπαντών με την ανθρώπινη υγεία δεν έχει καθορισθεί πλήρως. Οι μέχρι στιγμής γνώσεις δεν είναι επαρκείς ώστε να ρίξουν φως στο πρόβλημα αυτό. Σ' αυτό το άρθρο θα δώσουμε ορισμένα στοιχεία μόνον τα οποία θεωρούμε χρήσιμα και πολύ απαραίτητα για τον άνθρωπο που ζει σε σύγχρονες κοινωνίες.

Ένας ώριμος άνδρας μέσου μεγέθους αναπνέει περίπου 15 κιλά αέρα, ενώ παίρνει λιγότερα από 1,5 κιλά τροφής και περίπου 2,5 κιλά νερό την ημέρα. Ο ατμοσφαιρικός αέρας είναι ένα μίγμα αερίων που αποτελείται από άζωτο κατά κύριο λόγο, οξυγόνο και άλλα στοιχεία. Ο πίνακας 2.1 μας δίνει τις ατμοσφαιρικές συνιστώσες των οποίων τα ποσοστά είναι σταθερά.

Ο ατμοσφαιρικός αέρας πέρα από το μίγμα των αερίων του πίνακα περιέχει υδρατμούς και σωματίδια που προέρχονται από φυσικές πηγές όπως τα ηφαίστεια, ή από ανθρώπινες δραστηριότητες. Μερικά από τα σωματίδια είναι σπόροι, γύρης που βέβαια δεν είναι ρυπαντές, αλλά συχνά προκαλούν σε ορισμένους ανθρώπους αλλεργικές καταστάσεις άσθματος ή πυρετού.
Οι επιπτώσεις στην υγεία από την αέρια ρύπανση βασίζονται σε στοιχεία που προκύπτουν από δύο ειδών έρευνες: τις επιδημιολογικές μελέτες και τις τοξικολογικές μελέτες. Οι επιδημιολογικές μελέτες ασχολούνται με τα αποτελέσματα της ρύπανσης πάνω στον ανθρώπινο πληθυσμό καθώς και στην υγεία του. Οι τοξικολογικές μελέτες είναι συμπληρωματικές με την έννοια ότι διερευνούν τοξικολογικά τις ουσίες κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, δίδοντας έτσι τη δυνατότητα να έχουμε γρήγορα και θετικά συμπεράσματα ως προς την αιτία της ρύπανσης. Επί πλέον οι τοξικολογικές μελέτες βοηθούν τον καλύτερο σχεδιασμό των επιδημιολογικών μελετών. Οι δύο αυτοί τύποι έρευνας δίδουν στοιχεία ώστε να σχηματίσουμε μία σωστή γνώμη για τις επιδράσεις των διαφόρων ρύπων πάνω στην ανθρώπινη υγεία.
Εκτός όμως από τους γνωστούς ρυπαντές υπάρχουν και πρόσθετες πηγές ρύπανσης, ο αέρας από χώρο εργασίας, η θέρμανση των σπιτιών ή οι ατμοί του μαγειρέματος και κυρίως ο καπνός του τσιγάρου παρεμποδίζουν σημαντικά τις επιδημιολογικές μελέτες που γίνονται για την αέρια ρύπανση. Οι πηγές αυτές δίνουν μία "προσωπική" ρύπανση του εισπνεόμενου αέρα που περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα και πολυκυκλικών αρωματικών ενώσεων όπως π.χ. τα βενζοπυρένια.
Ειδικότερα για το κάπνισμα έχει αποδειχθεί ότι εκτός από τους καπνιστές και οι μη καπνιστές εκτίθενται σε υψηλά ποσοστά ρύπανσης από τον καπνό του τσιγάρου των καπνιστών, ιδίως σε κλειστούς χώρους. Είναι γνωστό ότι οι υψηλές συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα που βρέθηκαν σε δωμάτια γεμάτα από καπνό τσιγάρου υπερβαίνουν τα επιτρεπτά όρια για το μονοξείδιο του άνθρακα προκαλώντας ισχυρούς πονοκεφάλους. Όπως επίσης σε άτομα που εκτίθενται μακροχρόνια στον κίνδυνο του καπνού του τσιγάρου είναι δυνατόν να προκληθούν χρόνιες βρογχοπνευμονικές παθήσεις ή καρδιοπάθειες.

Είναι πολλοί οι παράγοντες που καθορίζουν την ευαισθησία του πληθυσμού όταν αυτός είναι εκτεθειμένος στην ρύπανση. Μερικοί από αυτούς είναι η ηλικία, το φύλλο, η γενική κατάσταση της υγείας, η διατροφή, οι προϋπάρχουσες ασθένειες και η θερμοκρασία και υγρασία που επικρατεί κατά τις ημέρες της έκθεσης. Γενικά, οι ηλικιωμένοι, τα πολύ νεαρά άτομα, οι ασθενικοί, οι καπνιστές, αυτοί που εκτίθενται σε ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, εκείνοι στους οποίους προϋπάρχει χρονιά βρογχίτιδα, καρδιοπάθειες ή άσθμα είναι πιο ευάλωτοι στην αέρια ρύπανση. Ορισμένες ασθένειες όπως η χρόνια βρογχίτης, το άσθμα, το εμφύσημα και ο καρκίνος των πνευμόνων οφείλονται σε πολλούς παράγοντες. Γι' αυτό όταν χρησιμοποιούνται σαν δείκτης στις επιδημιολογικές μελέτες, σε συνδυασμό και με τις διαφορετικές μεθόδους μετρήσεως, δυσκολεύουν την ερμηνεία των διαφορών στα στοιχεία που εμφανίζονται κατά περιοχή ή χώρα.
Παρ' όλα αυτά, η συνεχής συσσώρευση των δεδομένων βοηθά στην πληρέστερη ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ της επίδρασης της αέριας ρύπανσης και της ανθρώπινης υγείας. Τέτοιες σχέσεις έχουν βρεθεί μεταξύ:

• των σοβαρών περιπτώσεων ρύπανσης και της νοσηρότητας ή θνησιμότητας του πληθυσμού,
• των χρόνιων εκθέσεων σε χαμηλές συγκεντρώσεις και της νοσηρότητας ή θνησιμότητας,
• των εκθέσεων και της χειροτέρευσης της απόδοσης και της λειτουργικότητας,
• των εκθέσεων και των συμπτωμάτων των επιπτώσεων στα αισθητήρια όργανα,
• των εκθέσεων και άλλων επιδράσεων στην καλή φυσική και πνευματική υγεία των ανθρώπων.