H ψυχολογική αντιμετώπιση του πόνου

Ο κύριος στόχος της επιστήμης της ψυχολογίας στη θεραπεία του πόνου είναι να συμβάλει μαζί με τις ιατρικές παρεμβάσεις στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς.

Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει παγκοσμίως, μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως ο πόνος πέρα από δυσάρεστη αισθητική εμπειρία, είναι μια εμπειρία που επηρεάζει δραματικά την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί έδειξαν πως ο χρόνιος πόνος δεν επιτρέπει στον ασθενή να ζήσει μια φυσιολογική ζωή, μειώνει κατά πολύ την ικανότητά του στον εργασιακό χώρο, οδηγεί σε υψηλά επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, αίσθησης απώλειας ελέγχου πάνω στην πάθησή του και στον πόνο που του προκαλεί.

Επίσης οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, απομόνωση, φόβο για το μέλλον και απώλεια της ευχαρίστησης που απορρέει από διαφορετικές καθημερινές δραστηριότητες. Όλες αυτές οι επιδράσεις επιτείνουν τον πόνο και μπορούν να εμποδίζουν την ομαλή διεξαγωγή της θεραπείας του.

Η ψυχολογική επίδραση του πόνου είναι ένα σύνηθες φαινόμενο που παρατηρείται εμπειρικά στα λεγόμενα των ασθενών όταν περιγράφουν το πώς ο πόνος έχει καταβάλει την ζωή τους.

• Δεν είχα διάθεση να δω κόσμο, να μιλήσω στο τηλέφωνο, ούτε καν να ντυθώ. Νόμιζα ότι θα μείνω ανάπηρη και πως έτσι θα ζω γα πάντα. Φοβόμουν τόσο για το μέλλον και αυτό με εμπόδιζε να ζήσω το παρόν. ΜΑΡΙΑ
• Πριν την ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη του ιατρείου δεν μπορούσα ούτε να χτενιστώ μονάχη μου. Δεν μπορούσα να πιάσω το πιρούνι να φάω, να λούσω τα μαλλιά μου, να ονειρευτώ, να γευτώ τις απλές απολαύσεις της ζωής…Ήταν απελπιστική η κατάσταση. ΚΑΤΕΡΙΝΑ.
• Εξ αιτίας του πόνου έχασα τη δουλειά μου, κλονίστηκε η σχέση μου, σταμάτησε όλη η προσωπική μου ζωή. Απομονώθηκα, κλείστηκα στον εαυτό μου, είχα πιστέψει πως δεν αξίζει πια να ζω. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

Γνωσιακή-συμπεριφοριακή θεραπεία

στόχοι:

• Να βοηθήσει τους ασθενείς να πιστέψουν πώς μπορούν να μάθουν να αντιμετωπίζουν τον χρόνιο πόνο και τα άλλα προβλήματα που προκαλούνται από αυτόν.
• Να μάθει στους ασθενείς να προσδιορίζουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές που επηρεάζουν τον πόνο τους, τη συναισθηματική και ψυχοκοινωνική τους ισορροπία.
• Να βοηθήσει τους ασθενείς να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται με τρόπους οι οποίοι θα τους βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της συναισθηματικής δυσφορίας και στις ψυχοκοινωνικές δυσκολίες.

τοποθέτηση στόχων (goal setting)

ΣΤΟΧΟΣ: να βοηθήσει τον ασθενή να αναγνωρίσει ποιες από τις δραστηριότητες και τις υποχρεώσεις του μπορεί να πραγματοποιήσει και να καταφέρει. Να βοηθήσουν τους ασθενείς να εντοπίσουν και να αλλάξουν κάποιες συνήθειες που επιβαρύνουν τον πόνο τους.

Ο ψυχολόγος είναι υπεύθυνος να διδάξει τον ασθένη τον τρόπο με τον οποίο θα καταφέρει τους επιθυμητούς στόχους του. Τον βοηθάει να ξεχωρίζει τους μακροχρόνιους από τους βραχυχρόνιους στόχους, να τους χωρίσει και να τους οργανώσει σε υποστόχους τους οποίους θα προσπαθεί να κατακτήσει σταδιακά.

Έτσι ο ασθενής θέτει ρεαλιστικές προσδοκίες ανάλογα με τις δυνατότητές τους και αποδέχεται ποιες δραστηριότητες δεν θα μπορέσει να ξανακάνει..

γνωστική θεραπεία

ΣΤΟΧΟΣ: Να βοηθήσει τον ασθενή να αναγνωρίσει και να αλλάξει τις σκέψεις που έχουν αρνητική επίδραση στην αντιμετώπιση του πόνου, στη συναισθηματική τους ισορροπία και στους τρόπους αντιμετώπισης που έχει ο ασθενής απέναντι στον πόνο του αλλά και στη νόσο του.

Ο ψυχολόγος μαζί με τον ασθενή εξερευνούν το σύστημα ιδεών και σκέψεών του που έχει δημιουργηθεί για να δώσει εξηγήσεις για τα αίτια του πόνου, την υποκειμενική σημασία του πόνου για τον ασθενή και πώς επηρεάζει τη ζωή του.

Προσπαθούν να αντικαταστήσουν αυτές τις σκέψεις που εμποδίζουν την ομαλή αντιμετώπιση του πόνου με άλλες πιο λειτουργικές.

τεχνική χαλάρωσης

ΣΤΟΧΟΣ: να μάθουν οι ασθενείς να εφαρμόζουν την τεχνική χαλάρωσης και να αντιμετωπίζουν το άγχος τους.

Eίναι γνωστό πως όταν αυξάνεται η ένταση των μυών, επιδεινώνεται η αντίδραση του πόνου. Ο ψυχολόγος μαθαίνει τον ασθενή να εντοπίζει πότε ξεκινάει η ένταση στους μύς τους και πώς να εφαρμόζει τεχνικές όπως η εικονική σκέψη και η σταδιακη χαλάρωση των μυών.

εκπαίδευση

ΣΤΟΧΟΣ: να μεταδώσει στον ασθενή τις βασικές αναγκαίες γνώσεις για τα αίτια του πόνου, πώς μπορεί να τους επηρεάσει οργανικά αλλά και ψυχοκοινωνικά και τι είδους θεραπείες υπάρχουν διαθέσιμες για τη σφαιρική αντιμετώπιση του πόνου.

Οι ασθενείς πληροφορούνται για θέματα όπως: τι είναι πόνος, ποια η θεραπεία του, φαρμακολογία, παρενέργειες των φαρμάκων, προβλήματα ύπνου, φυσική άσκηση κλπ. Οι ασθενείς ενθαρρύνονται να κάνουν ερωτήσεις και να αναπτυξουν μια ανοιχτή μορφή επικοινωνίας που είναι ουσιαστική στην αντιμετώπιση του πόνου.

Oικογενειακή προσέγγιση

‘Μόνο ένας άνθρωπος έχει τον πόνο αλλά όλη η οικογένεια υποφέρει απο αυτόν’.

Στόχοι

• Να ενημερώσει την οικογένεια για τον χρόνιο πόνο και να μάθει στα μέλη τεχνικές αντιμετώπισης.
• Να μειώσει το άγχος που διαχέεται στο οικογενειακό σύστημα από τη δυσάρεστη εμπειρία του χρόνιου πόνου.
• Να ενθαρρύνει την οικογένεια να αναπτύξει την ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων που συνδέονται με τον χρόνιο πόνο έτσι ώστε να μπορεί να στηρίξει τον ασθενή.
• Να βοηθήσει την οικογένεια να καταλάβει πώς ο ασθενής επικοινωνεί τον χρόνιο πόνο.
• Να βοηθήσει την οικογένεια να εντοπίσει και να περιορίσει τις συμπεριφορές της που αυξάνουν τον πόνο στον ασθενή.

Η οικογένεια έχει μέγαλο ρόλο στη θεραπεία του πόνου. Η προσφορά της στον ασθενή μπορεί να είναι ανεκτίμητης αξίας όπως φαίνονται και απο τα συγκινητικά λόγια ενός ασθενή:

Είμαι ευγνώμον στην ιατρική ομάδα που με βοήθησε με τον πόνο μου αλλά η οικογένεια μου πέρνει το χρυσό μετάλλιο στην αντιμετώπιση του πόνου.
Ασθενής.

Εκτίμηση των προγραμμάτων αντιμετώπισης πόνου

Διάφορες έρευνες έχουν αποδείξει πως πολυδυναμικά προγράμματα για την αντιμετώπιση του πόνου είναι αποτελεσματικά και πως παρατηρείται βελτίωση σε φυσιολογικούς και ψυχολογικούς παραμέτρους. Συγκεκριμένα παρατηρείται βελτίωση στις τιμές της κατάθλιψης και της αυτοεκτίμησης κατά 30% και ακόμα μεγαλύτερη βελτίωση παρατηρείται στις μετρήσεις για την ποιότητα ζωής του ασθενούς (Williams et al, 1993).

Η φυσική άσκηση απλών καθημερινών κινήσεων (όπως περπάτημα, ανέβασμα σκαλιών κλπ.) σχεδόν διπλασιάζεται. Το γενικό αποτέλεσμα των πολυδυναμικών προγραμμάτων για την αντιμετώπιση του πόνου εξετάσθηκε από μια μετά-ανάλυση, που έβγαλε το συμπέρασμα πως τα προγράμματα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά από οποιαδήποτε θεραπεία χρησιμοποιηθεί μόνη της (Flor et al., 1992).

• Μετά που ήρθα εδώ, ο πόνος έφυγε. Η θεραπεία πόνου με ανακούφισε, με στήριξαν ψυχολογικά σε όλη την διάρκεια της θεραπείας μου, με βοήθησαν να βρω τον χαμένο μου εαυτό, μου δώσανε την δυνατότητα να τον φροντίζω και να γυρίσω στις καθημερινές μου ασχολίες. ΜΑΡΙΑ
• Άρχισα να πιστεύω ξανά στη ζωή. Είναι τόσο σημαντικό για μένα και η ευτυχία μου μεγάλη που μπόρεσα ξανά να στρώσω μόνη μου τα σεντόνια στο κρεβάτι μου, να βάλω τις κάλτσες μου…Ακόμα και τη βαφή των μαλλιών μόνη μου την κάνω! ΚΑΤΕΡΙΝΑ
• Όταν ο πόνος μειώθηκε και έμαθα να τον αντιμετωπίζω καλύτερα μπόρεσα να ξαναφιάξω και να σταθεροποιήσω τη ζωή μου. Άρχισα να κάνω τα πράγματα που απολαμβάνω, να δουλεύω ξανά και να προσέχω και πάλι τα παιδιά μου που τα ‘χα εγκαταλείψει. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ