Διεκδικητική συμπεριφορά

Κάποιες από τις παρακάτω συμπεριφορές… σας φαίνονται γνώριμες;

• Λέτε 'ναι' σε ό,τι σας ζητάνε οι φίλοι,συγγενείς,συνάδελφοι, εργοδότες κ.λπ. ενώ θα θέλατε να πείτε 'όχι', ακόμα κι αν θεωρείτε τα αιτήματά τους άδικα, αδικαιολόγητα, υπερβολικά ή ακόμα και απαράδεκτα.
• Διστάζετε να ζητήσετε καλύτερη εξυπηρέτηση σε καταστήματα και υπηρεσίες και δεν μπορείτε να αντισταθείτε στις… πιέσεις ενός πωλητή.
• Το να δέχεστε ή να κάνετε σχόλια ή να εκφράζετε συναισθήματα (ακόμα και θετικά) σας προκαλεί έντονη αμηχανία.
• Προσπαθείτε να αποφύγετε πάση θυσία την κριτική.
• Νιώθετε φόβο μπροστά σε 'πρόσωπα κύρους'. Ή αντίθετα, γίνεστε επιθετικός και μάλλον απαιτείτε και επικρίνετε παρά ζητάτε, ρωτάτε ή προτείνετε, θεωρώντας… αυτονόητο δικαίωμά σας να τα έχετε όλα, εδώ και τώρα, ενώ παράλληλα δεν αναγνωρίζετε βέβαια και στους άλλους το ίδιο δικαίωμα!...
  ...Τότε σίγουρα η διεκδικητικότητα δεν είναι το δυνατό σας σημείο!

Τι είναι η διεκδικητική συμπεριφορά:

• Η ικανότητα να υποστηρίζουμε τον εαυτό μας και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας και τις απόψεις μας όταν το επιθυμούμε.
• Να θέτουμε τις ανάγκες μας στο ίδιο επίπεδο με τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων.
• Να θέτουμε προτεραιότητες με βάση τις δικές μας ανάγκες και κριτήρια.
• Να ζητάμε αυτό που θέλουμε, σεβόμενοι παράλληλα τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.
• Να επιλέγουμε να μην είμαστε διεκδικητικοί κάποιες φορές όταν το θεωρούμε προτιμότερο.

Για να μπορούμε να έχουμε αυτή τη συμπεριφορά, βασική προϋπόθεση είναι να αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας ορισμένα βασικά δικαιώματα:

• Να αλλάζουμε γνώμη.
• Να κάνουμε λάθη και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη γι’ αυτά.
• Να λέμε 'δεν ξέρω', 'δεν καταλαβαίνω', 'δεν με ενδιαφέρει'.
• Να λέμε 'όχι' χωρίς ενοχές.
• Να μη δικαιολογούμε πάντα τον εαυτό μας στους άλλους.
• Να επιλέγουμε αν, ποιον και πότε θα βοηθήσουμε.
• Να έχουμε ιδιωτικό χώρο και χρόνο.
• Να μην αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα προβλήματα των άλλων.
• Να ζητάμε βοήθεια και συναισθηματική στήριξη.
• Να αισθανόμαστε και να εκφράζουμε λύπη, πόνο, φόβο.
• Να μην ακολουθούμε τις συμβουλές των άλλων.(Όπως και οι άλλοι, βέβαια, από την πλευρά τους έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα!).

Τι μας κάνει μη διεκδικητικούς:

• Ο φόβος των συνεπειών: μήπως φανώ εγωιστής, μήπως αυτό δεν αρέσει στους άλλους, μήπως με κρίνουν αρνητικά ή με απορρίψουν, μήπως θυμώσουν...
• Το άγχος ότι δεν θα τα βγάλουμε πέρα: θα κοκκινίσω, θα τρέμει η φωνή μου, θα θυμώσω και δεν θα μπορέσω να συγκρατηθώ…
• Οι ενοχές όταν κατά βάθος δεν πιστεύουμε ότι έχουμε το δικαίωμα να... (ή όταν οι άλλοι μας κάνουν να το πιστεύουμε) – οι αντιλήψεις μας για τα δικαιώματα τα δικά μας και των άλλων.
• Η έλλειψη των κατάλληλων δεξιοτήτων για να το κάνουμε με τον κατάλληλο τρόπο (καλά νέα: τις ικανότητες αυτές δεν τις έχουμε… εκ γενετής, μαθαίνονται και καλλιεργούνται).
• Η αδυναμία να διεκδικούμε και να υπερασπιζόμαστε τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας έχει ορισμένες πολύ σοβαρές συνέπειες. Συνεπάγεται το να μην μπορούμε να ανταποκριθούμε στα προβλήματά μας και στις απαιτήσεις της καθημερινότητας και να νιώθουμε ανεπάρκεια και μειονεκτικότητα, θυμό ή την αίσθηση ότι είμαστε αβοήθητοι, αγνοημένοι, παραγκωνισμένοι και αδικημένοι, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο απ’ τον οποίο δύσκολα μπορούμε να ξεφύγουμε: η αρνητική εικόνα για τον εαυτό μας, τις εμπειρίες και τις δυνατότητές μας, μας οδηγεί σε παθητικότητα και σε… εδραίωση της αδυναμίας διεκδίκησης.
• Και μπορεί πράγματι κάποιες φορές να αποφεύγουμε τις αρνητικές συνέπειες που φοβόμαστε (τις αντιδράσεις ή την απόρριψη από τους άλλους), αλλά πάντως… δεν κερδίζουμε και την εκτίμησή τους, ούτε δημιουργούμε και την καλύτερη εικόνα για μας! Αν εμείς οι ίδιοι συμπεριφερόμαστε σαν να μην υπολογίζουμε τον εαυτό μας, τότε και οι άλλοι θα μας αντιμετωπίζουν ανάλογα… Αντίθετα, πολλές φορές μας σέβονται και μας εκτιμούν περισσότερο όταν λέμε αυτά που πιστεύουμε, όταν το 'ναι' είναι 'ναι' και το 'όχι' είναι 'όχι' και επομένως μπορούν να ξέρουν 'πού βρίσκονται' απέναντί μας.
• Επιπλέον, μπορεί να αποφεύγουμε τις ενοχές επειδή δεν ενοχλήσαμε ή δεν στεναχωρήσαμε τους άλλους, αλλά… εξασφαλίζουμε ενοχές και θυμό προς τον εαυτό μας που… για άλλη μια φορά δεν τον υπερασπιστήκαμε! Ακόμη, μπορεί και να θυμώνουμε απέναντι στους άλλους που… θα ’πρεπε να καταλαβαίνουν τι θέλουμε, χωρίς να τους το πούμε!
• Οι επιλογές μας δεν είναι μόνο δύο, είτε να 'καταπίνουμε' τα συναισθήματά μας είτε να 'κατατροπώνουμε' τον αντίπαλο: υπάρχει και η μέση οδός που λέγεται 'διεκδικητική συμπεριφορά'.

Μερικοί πρακτικοί τρόποι για τη σταδιακή υιοθέτηση περισσότερο διεκδικητικής συμπεριφοράς:

• Καταγραφή και ιεράρχηση των καταστάσεων στις οποίες θα θέλαμε να είμαστε πιο διεκδικητικοί: Πού εμφανίζεται περισσότερο το πρόβλημα, στη δουλειά, στην οικογένεια, με τους φίλους ή σε άλλες δραστηριότητες (π.χ. συναλλαγές με υπηρεσίες, καταστήματα κ.λπ.); Με ανθρώπους μεγαλύτερης ή μικρότερης ηλικίας, άντρες ή γυναίκες; Σας είναι πιο δύσκολο να ζητάτε κάτι, να ασκείτε κριτική ή να κάνετε θετικά σχόλια; Σε ποιες καταστάσεις το 'κόστος' (οι συνέπειες που φοβάστε) θα είναι μικρότερο για σας, ώστε να αναλάβετε το 'ρίσκο';
• Αντιμετώπιση στη φαντασία: Σχεδιάστε τι ακριβώς θέλετε να πείτε και να κάνετε και ποιος θα ήταν ο καλύτερος τρόπος και κάντε μια… νοερή πρόβα. Φανταστείτε τον εαυτό σας να αντιμετωπίζει την κατάσταση, τις πιθανές δυσκολίες που θα συναντήσετε και πώς θα μπορούσατε να τις αντιμετωπίσετε. Αποφασίστε και εξηγήστε την κατάσταση, τα συναισθήματά σας, τις ανάγκες σας και τις συνέπειες για εσάς και τους άλλους.
• Μη φέρνετε την καταστροφή: Αναθεωρήστε τον τρόπο σκέψης σας και αναρωτηθείτε πόσο πιθανό είναι στην πραγματικότητα να συμβούν αυτά που φοβάστε – τι αποδείξεις έχετε ότι θα συμβούν; Ποια είναι η χειρότερη πιθανή συνέπεια της κατάστασης; Αν συμβούν αυτά που φοβάστε, πώς θα μπορούσατε να τα αντιμετωπίσετε;
• Το μήνυμα σε πρώτο πρόσωπο: 'Αισθάνομαι, πιστεύω… νιώθω… θα ήθελα…' (που δείχνει ότι αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τη γνώμη και τα συναισθήματά μας, δεν κατηγορούμε και δεν θεωρούμε ότι αυτά που λέμε είναι… καθολικές αξίες και απόψεις!) 
• 'Η βελόνα κόλλησε' (μια πολύ χρήσιμη τεχνική για τον χειρισμό 'δύσκολων' ανθρώπων): Η συνεχής και επίμονη επανάληψη της άποψής μας και των συναισθημάτων μας, με τα ίδια περίπου λόγια, ανεξάρτητα από το πώς ο άλλος προσπαθεί να κατευθύνει τη συζήτηση (-'λυπάμαι, καταλαβαίνω ότι το χρειάζεσαι, αλλά δεν δανείζω ποτέ το αυτοκίνητό μου' -'μα το έχω μεγάλη ανάγκη και θα το προσέχω' -'λυπάμαι, καταλαβαίνω αλλά δεν δανείζω το αυτοκίνητό μου').
• Επιλεκτική αγνόηση: Απαντάμε μόνο σε σχόλια που δεν είναι ενοχοποιητικά ή άδικα και αγνοούμε τα υπόλοιπα (π.χ. -'πάλι άργησες, είσαι εγωιστής και αδιάφορος' -'έχεις δίκιο, άργησα…').
• Αντιμετώπιση του θυμού των άλλων: Θέτουμε ως όρο ότι θα συζητήσουμε μόνο όταν η θυμωμένη αντίδραση των άλλων μειωθεί, χωρίς να απαντάμε σε οτιδήποτε άλλο ('θα συζητήσουμε ό,τι θέλεις μόλις σταματήσεις να φωνάζεις').

Και όλα τα παραπάνω, βέβαια, για να είναι αποτελεσματικά θα πρέπει να συνοδεύονται από την ανάλογη μη λεκτική συμπεριφορά: δεν αρκεί να υπερασπιζόμαστε λεκτικά τον εαυτό μας και τα δικαιώματά μας, θα πρέπει και η μη λεκτική συμπεριφορά μας (τόνος φωνής, τρόπος ομιλίας, έκφραση προσώπου, βλέμμα, στάση σώματος, χειρονομίες) να συμβαδίζει μ’ αυτά που λέμε και όχι να μοιάζει σαν να… ζητάτε ταπεινά συγγνώμη για την ενόχληση ή να είστε έτοιμος για επίθεση αν δεν γίνει αυτό που ζητάτε!