Ψυχολογικές δυσκολίες: Πώς μας προστάτευαν στο παρελθόν

Ως ψυχολόγος, συχνά διαπιστώνω ότι πολλοί άνθρωποι που έρχονται για θεραπεία, πιστεύουν ότι η δυσκολία τους σχετίζεται με ένα προσωπικό ελάττωμα που πρέπει να «διορθώσουν» ή ότι έχουν μία εγγενή αδυναμία στην ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν την τωρινή πραγματικότητά τους. Κοιτάζουν τον εαυτό τους στο σήμερα και βλέπουν ένα αδύναμο πρόσωπο. Όμως, δεν έχουν πραγματική επίγνωση της επιρροής του παρελθόντος στο παρόν.

Ευτυχώς, μέσω της ψυχοθεραπείας, οι άνθρωποι είναι σε θέση να πλοηγούνται σταδιακά στις προκλήσεις της ζωής, αντιλαμβανόμενοι ότι δεν ευθύνονται αποκλειστικά οι ίδιοι για τις λανθασμένες και δυσλειτουργικές επιλογές στο σήμερα αλλά η δυσκολία τους είναι μία συνέπεια των παρελθοντικών μοτίβων που δεν έχουν κατανοήσει και που έχουν διαμορφώσει τη σημερινή σκέψη και συμπεριφορά τους.

Αυτό που στη θεραπευτική διεργασία ανακαλύπτουν είναι ότι τα συμπτώματα ή οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο σήμερα, ήταν κάποτε προσαρμοστικές λύσεις σε άλλες φάσεις της ζωής τους, που εξυπηρετούσαν ορισμένες ανάγκες καθώς απειλούσαν την ύπαρξη και την υπόστασή τους.

Ένας από τους λόγους για τους οποίους η ψυχοθεραπεία είναι τόσο αποτελεσματική, είναι ότι βοηθά τους ανθρώπους να ξαναγράψουν την ιστορία του παρελθόντος τους και να ενσωματώσουν συνειδητά εκ νέου τις δύσκολες ή οδυνηρές εμπειρίες που είτε άφησαν πίσω (αφήνοντας όμως πίσω και ένα μέρος του εαυτού με αυτές) είτε κουβαλούν με θυμό μέσα τους (μέσα από μια διαδικασία αυτοκατηγορίας και ενοχής).

Μέσα από την κλινική μου εμπειρία, θα ήθελα να επισημάνω ορισμένα από τα γεγονότα που κατά την εξέλιξη ενός ανθρώπου (κυρίως στην παιδική και την εφηβική ηλικία), μπορούν να αφήσουν ανεξίτηλα σημάδια στην ψυχή του και προκαλούν δυσφορικά συμπτώματα και εμπόδια στην ενήλικη ζωή.

Ίσως να καθρεφτιστείτε με κάποιο από αυτά και να αρχίσετε να βλέπετε πιο συμπονετικά τον εαυτό σας, ξαναγράφοντας το παρελθόν σας.

Η ανάγκη για ασφαλή σύνδεση:

Τα ανθρώπινα όντα είμαστε έτσι δημιουργημένα ώστε να χρειαζόμαστε ασφάλεια και φροντίδα, ακριβώς όπως χρειαζόμαστε φαγητό και οξυγόνο. Αν μεγαλώσαμε σε μία οικογένεια όπου δεν ήταν πάντα εκεί οι γονείς μας για εμάς να φροντίζουν τις ανάγκες μας, υπάρχει κίνδυνος να έχουμε καταγράψει απειλητικά την απουσία τους και να χρειάστηκε να βρούμε δικούς μας τρόπους για να νιώσουμε ασφάλεια και φροντίδα. Ακόμη και αν αυτό απαιτούσε να «διαχωριστούμε» από τον εαυτό μας και να γίνουμε πιο γρήγορα ενήλικοι.

Ένας από αυτούς τους τρόπους είναι η υπερβολική ανεξαρτησία. Τι κάναμε τότε: καταπνίγαμε τις ανάγκες μας για σύνδεση με τους ανθρώπους που θέλουμε στη ζωή μας, μαζί με την αίσθηση αγωνίας και μοναξιάς. Από την άλλη πλευρά, βρίσκεται η υπερβολική εξάρτηση: προσπαθούμε να ικανοποιούμε πάντα τους άλλους για να έρθουμε πιο κοντά τους και να κερδίσουμε την αγάπη τους, θυσιάζοντας φυσικά τον εαυτό μας. Ίσως να προσπαθήσαμε να συνδυάσουμε τις δύο στρατηγικές, κάτι το οποίο είναι πιο μπερδευτικό για εμάς και τους άλλους. Προκειμένου να κατευνάσουμε το άγχος της σύνδεσης, έχουμε την επιθυμία να φέρουμε τους άλλους κοντά μας για να συνδεθούμε αυθεντικά, όμως την επόμενη αμέσως στιγμή φοβόμαστε την εγγύτητα και τους διώχνουμε μακριά, μία συμπεριφορά που μπορεί να εξελιχθεί σε οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Όλες αυτές οι «στρατηγικές επιβίωσης» ενδέχεται αργότερα να εμφανιστούν στις σχέσεις της ενήλικης ζωής και ειδικά στις ερωτικές σχέσεις.

Όλες αυτές οι προστατευτικές ασπίδες που χρησίμευσαν κάποτε για να μας προστατεύσουν από τους αναξιόπιστους γονείς μας, γίνονται σήμερα εμπόδια στην αυτοεκτίμησή μας και στην αγάπη μας από τους άλλους ή συμβάλλουν στην εγκατάλειψή μας από τους συντρόφους μας.

Η ανάγκη για ανατροφοδότηση

Ορισμένοι άνθρωποι που έρχονται στη θεραπεία, αισθάνονται ένα κενό, σαν να μην μπορούν να έρθουν σε επαφή με τον εαυτό τους, δυσκολευόμενοι να αναγνωρίσουν τις επιθυμίες τους. Πολλές φορές αυτά τα φαινόμενα παρουσιάζονται εξαιτίας της απουσίας ανατροφοδότησης όταν μεγάλωναν.

Ανατροφοδότηση σημαίνει ότι οι άνθρωποι γύρω μας ανταποκρίνονται στη συμπεριφορά μας με τρόπο που μας καθρεφτίζει ότι αυτό που κάνουμε είναι καλό, εκτιμάται και αξίζει τον κόπο της προσπάθειας. Όταν οι άλλοι βλέπουν σε εμάς ότι είμαστε καλοί άνθρωποι, ότι αξίζουμε, ότι είμαστε ικανοί και ενδιαφέροντες κ.ο.κ, μας βοηθάει να νιώσουμε καλά με τον εαυτό μας και να σχηματίσουμε μία παρόμοια εικόνα.

Όταν οι άλλοι μας αντανακλούν μία θετική εικόνα του εαυτού μας, καταλήγουμε να αισθανόμαστε ότι αξίζουμε, χτίζεται η αυτοεκτίμησή μας, μπορούμε στη συνέχεια να ζήσουμε τη ζωή από μέσα προς τα έξω, αντί να προσπαθούμε να πάρουμε έγκριση και επικύρωση από τους άλλους.

Η ανάγκη να καλλιεργήσουμε μία φιλοσοφία ζωής μέσω από πρότυπα:

Ορισμένοι άνθρωποι αισθάνονται ζορισμένοι και φέρνουν στη θεραπεία ότι δεν έχουν κατεύθυνση ή κίνητρο, επειδή δεν έζησαν ποτέ αυθεντικές εμπειρίες με ένα πατέρα, ένα μέντορα ή ένα ρόλο-πρότυπο στη ζωή τους όταν τις είχαν ανάγκη.

Ένας από τους θεραπευόμενούς μου ήταν στεναχωρημένος για αρκετές συνεδρίες και κατηγορούσε τον πατέρα του ότι δεν ήταν ποτέ δίπλα του όταν ήταν μικρός, ενώ ο ίδιος κοίταζε με λαχτάρα τους συνομηλίκους του που πήγαιναν για μπάλα με τον πατέρα τους ή που τους μάθαινε να οδηγεί. Ο ίδιος το λαχταρούσε αλλά δεν το είχε πει ποτέ στον πατέρα του.

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε αυτή την ανάγκη για μια ασύμμετρη σχέση με κάποιον που θέλει να μας πάρει υπό την προστασία του και να μας διδάξει τη ζωή μέσα από μία θέση μεγαλύτερης σοφίας. Αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε ασφαλείς και προστατευμένοι, ευρισκόμενοι στη σκιά της μεγαλύτερης γνώσης του άλλου ανθρώπου και την ίδια ώρα μας ωθεί επίσης να γίνουμε σαν εκείνους και να κυνηγήσουμε τα όνειρά μας ώστε να γίνουμε αυτό που θέλουμε να γίνουμε όταν μεγαλώσουμε.

Χωρίς αυτές τις εμπειρίες καθοδήγησης, αισθανόμαστε ότι παραμένουμε στο ίδιο σημείο και δεν ενθαρρυνόμαστε να μεγαλώσουμε και να υπερβούμε τον εαυτό μας. Τα πράγματα γίνονται χειρότερα αν αυτοί οι άνθρωποι που υποτίθεται ότι θαυμάζουμε, μας απογοήτευσαν με κάποιο τρόπο ή δεν ήταν πολύ καλά πρότυπα, αλλά αντιθέτως ήταν άνθρωποι που μας έκαναν να νιώσουμε ντροπή.

Η ανάγκη για αίσθηση του ανήκειν:

Μια άλλη ισχυρή ανάγκη είναι η ανάγκη να αισθανόμαστε φυσιολογικοί ή να έχουμε συνομηλίκους που σκέπτονται, αισθάνονται ή μοιάζουν όπως εμείς. Αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε ότι δεν είμαστε περίεργοι, παράξενοι ή διαφορετικοί και μας κάνει να νιώθουμε ότι ανήκουμε σε μία ομάδα και είμαστε μέρος της και όχι ότι είμαστε απομονωμένοι και μη αποδεκτοί.

Πολλοί άνθρωποι κατά τη διάρκεια της παιδικής-εφηβικής τους πορείας, δυσκολεύονται να ανήκουν κάπου ή να έχουν κολλητούς φίλους είτε επειδή δείχνουν διαφορετικοί, είτε επειδή εκφοβίζονται από τους συνομηλίκους τους. Ο αρνητικός αντίκτυπος αυτής της έλλειψης ανήκειν και φιλίας, μπορεί να μετριαστεί με τη διαμόρφωση εναλλακτικών φιλιών.

Ένας μαθητής, ο οποίος αισθανόταν σαν αποδιοπομπαίος τράγος στο σχολείο και δεν ήταν καλός μαθητής, βρήκε έναν κύκλο άλλων αποδιοπομπαίων τράγων με τους οποίους αποφάσισε να κάνει ναρκωτικά. Ένας άλλος υπερηφανευόταν για τη διαφορετικότητά του τόσο πολύ, ώστε δημιούργησε μια επαναστατική ταυτότητα, εκτός «κατεστημένου». Άλλοι άνθρωποι, ωστόσο, μπορεί να βρεθούν εντελώς απομονωμένοι και να μεγαλώσουν αισθανόμενοι ότι δεν είναι ενδιαφέροντες για τους άλλους και ότι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν. Ίσως είναι περιττό να αναφέρουμε ότι αυτές οι εμπειρίες έχουν αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αισθάνονται για τον εαυτό τους.

Είναι αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο στην ψυχοθεραπεία να υπάρχουν θεραπευόμενοι που συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλους συνομιλήκους/συναδέλφους τους και να νιώθουν πληγωμένοι από το γεγονός ότι δεν έχουν γίνει ή δεν έγιναν ποτέ αποδεκτοί από τους συνομιλήκους τους.

Θα μπορούσα να προσθέσω περισσότερες ψυχολογικές ανάγκες σε αυτή τη σύντομη λίστα, καθώς υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι ανάγκες μας για προσωπική ανάπτυξη, ανήκειν, αυτο-ποτελεσματικότητα και αυτοαξία μπορούν να καταρρεύσουν και να γίνουν πηγή τραυμάτων.

Όταν κατανοήσετε πώς το παρελθόν, επηρεάζει το μέλλον, τότε θα μπορέσετε να προχωρήσετε με ασφάλεια στη θεραπευτική πορεία, όχι κατηγορώντας πια τον εαυτό σας και τις διάφορες πτυχές της προσωπικότητάς σας που δεν σας αρέσουν αλλά βλέποντας κατάματα τις αρχικές πληγές που σας έκαναν να υιοθετήσετε αυτές τις συμπεριφορές που σας προκαλούν δυσκολία στο σήμερα, χτίζοντας ένα καλύτερο μέλλον.