Παραϋπνίες: Οι περίεργες συμπεριφορές στον ύπνο

Πόσο συχνά έχεις περπατήσει, παραμιλήσει ή καταναλώσει φαγητό κατά τη διάρκεια του ύπνου;

Έχεις ξυπνήσει ουρλιάζοντας ή τρομαγμένος μετά από κάποιο εφιαλτικό όνειρο;

Αυτές είναι οι πιο συνήθεις εκδηλώσεις των παραϋπνιών. Οι παραϋπνίες ανήκουν στις διαταραχές ύπνου και συμβαίνουν κατά το ΝREM και REM ύπνο. Είναι πολύ συχνές κατά την παιδική και εφηβική ηλικία και δεν αποτελούν πάντα λόγο ανησυχίας. Ωστόσο, αν συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.

Οι παραϋπνίες κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με International Classification of Sleep Disorders (ICSD-3) σε NREM παραϋπνίες, στις οποίες συγκαταλέγεται: η υπνοβασία, ο υπνικός τρόμος, οι συγχυτικές αφυπνίσεις, η sexsomnia και η διαταραχή νυχτερινής υπερφαγίας και στις REM παραϋπνίες, οι οποίες είναι η διαταραχή εφιαλτών, η υπνική παράλυση, η διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον ύπνου REM.

O νευροβιολογικός μηχανισμός που εμπλέκεται στην εκδήλωση των παραϋπνιών δεν είναι ακόμη γνωστός. Ωστόσο, φαίνεται από τις τελευταίες μελέτες ότι αποτελούν τη συνέπεια της διάκρισης των σταδίων της εγρήγορσης, των NREM και του REM σταδίου του ύπνου, αλλά και άλλων συμπεριφορικών χαρακτηριστικών

Μέχρι στιγμής η βιβλιογραφία έχει εστιάσει κυρίως στις νυχτερινές εκδηλώσεις των συμπτωμάτων των παραϋπνιών, όμως υπάρχουν ενδείξεις από πρόσφατες ερευνητικές μελέτες ότι οι παραϋπνίες τείνουν να επηρεάζουν και την μέρα τα άτομα. Έχει αναφερθεί ότι οι ασθενείς με παραϋπνία εκδηλώνουν συχνότερα κούραση, υπνηλία και ψυχιατρικά συμπτώματα, όπως κατάθλιψη, άγχος, ψυχαναγκασμούς και φοβίες.

Συχνές παραϋπνίες είναι οι ακόλουθες:

Από τις NREM παραϋπνίες, η υπνοβασία τείνει να εμφανίζεται σε ποσοστό 3-4% στους ενήλικες και σε ποσοστό 17% σε παιδιά κυρίως κάτω των 13 ετών.

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Αναφορικά με τη θεραπευτική αντιμετώπιση υπάρχουν συμπεριφορικές παρεμβάσεις με στόχο την ασφάλεια του ατόμου, όπως να απομακρύνονται έπιπλα, αιχμηρά αντικείμενα από το πάτωμα που είναι πιθανό να το τραυματίσουν. Ακόμη, η προγραμματισμένη αφύπνιση 15-20΄ πριν το προσδοκώμενο επεισόδιο έχει φανεί αρκετά αποτελεσματική. Η ψυχοθεραπεία και ειδικά η Γνωσιακή Συμπεριφορική φαίνεται ότι μπορεί να επιδράσει θετικά σε άτομα που υπνοβατούν, καθώς χρησιμοποιεί τις παραπάνω συμπεριφορικές τεχνικές αλλά και μέσω των γνωσιακών τεχνικών επιδρά θετικά στο ημερήσιο στρες των ατόμων αυτών.

Η διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM χαρακτηρίζεται από αλλόκοτη συμπεριφορά που εκκινείται κατά το REM ύπνο και από την εκδραμάτιση εφιαλτικών ονείρων. Ενώ κατά το στάδιο αυτό του ύπνου, βρισκόμαστε σε μυϊκή ατονία, οι ασθενείς με αυτή την διαταραχή κάνουν κινήσεις με τα χέρια και τα πόδια σαν να συμμετέχουν στο όνειρο. Η εκδήλωση αυτών των συμπτωμάτων μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για το ίδιο το άτομο αλλά και για το σύντροφο κλίνης. Εμφανίζεται σε ποσοστό λιγότερο του 1% στο γενικό πληθυσμό και σε 2-8% στην τρίτη ηλικία. Πολύ συχνά αποτελεί και πρόδρομο σύμπτωμα των νευροεκφυλιστικών διαταραχών. Η θεραπεία είναι κυρίως φαρμακευτική αγωγή. Επιπρόσθετα, μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις φαίνεται να βοηθούν, όπως είναι οι συμπεριφορικοί μηχανισμοί που βοηθούν στον έλεγχο ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για το άτομο και το σύντροφο κλίνης. Η ψυχοθεραπεία παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση συνυπαρχουσών προβλημάτων ύπνου, όπως της αϋπνίας ή της στέρησης ύπνου.

Η διαταραχή εφιαλτών εμφανίζεται κατά το REM ύπνο και χαρακτηρίζεται από τρομακτικά όνειρα που οδηγούν το άτομο σε αφύπνιση. Οι εφιάλτες μπορεί να είναι ιδιοπαθείς ή να σχετίζονται με άλλες διαταραχές, όπως τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, τη χρήση ουσιών, την αγχώδη διαταραχή. Αρκετές ψυχολογικές θεραπείες έχει βρεθεί ότι βοηθούν τα άτομα με διαταραχή εφιαλτών, όπως η φαντασιακή αντιμετώπιση του ονείρου, οι τεχνικές χαλάρωσης, η φαντασιακή ανάκληση των εφιαλτών (Imagery Rehearsal Therapy). Η τελευταία τεχνική είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για τη χρόνια διαταραχή εφιαλτών μαζί με την τεχνική της έκθεσης, χαλάρωσης και αναδόμησης των εφιαλτών.

Πηγές:
1. American Academy of Sleep Medicine, International Classification of Sleep Disorders, American Academy of Sleep Medicine. 3rd edition ed. 2014: Darien Ill, USA.
2. Soster, L.A., et al., Non-REM Sleep Instability in Children With Primary Monosymptomatic Sleep Enuresis. J Clin Sleep Med, 2017. 13(10): p. 1163-1170.
3. Bargiotas, P., et al., Demographic, Clinical and Polysomnographic Characteristics of Childhood- and Adult-Onset Sleepwalking in Adults. Eur Neurol, 2017. 78(5-6): p. 307-311.
4. Montplaisir, J., et al., Does sleepwalking impair daytime vigilance? J Clin Sleep Med, 2011. 7(2): p. 219.
5. Owens, J. and M. Mohan, Behavioral Interventions for Parasomnias. Current Sleep Medicine Reports, 2016. 2(2): p. 81-86.
6. Pressman, M.R., Disorders of arousal from sleep and violent behavior: the role of physical contact and proximity. Sleep, 2007. 30(8): p. 1039-47.
7. Mason, T.B., 2nd and A.I. Pack, Pediatric parasomnias. Sleep, 2007. 30(2): p. 141-51.
8. Drakatos, P., et al., NREM parasomnias: a treatment approach based upon a retrospective case series of 512 patients. Sleep Med, 2018.
9. Bassetti, C.L. and P. Bargiotas, REM Sleep Behavior Disorder. Front Neurol Neurosci, 2018. 41: p. 104-116.
10. Ferini-Strambi, L., et al., REM sleep Behaviour Disorder. Parkinsonism Relat Disord, 2016. 22 Suppl 1: p. S69-72.
11. Hansen, K., et al., Efficacy of psychological interventions aiming to reduce chronic nightmares: a meta-analysis. Clin Psychol Rev, 2013. 33(1): p. 146-55.
12. Lancee, J., et al., A systematic review of cognitive-behavioral treatment for nightmares: toward a well-established treatment. J Clin Sleep Med, 2008. 4(5): p. 475-80.