Ακράτεια κοπράνων: Ποιες λύσεις υπάρχουν

Στυλιανός Γ. Ρωσσώνης, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Υπεύθυνος Ιατρείου Παθήσεων Πρωκτού ΛΗΤΩ, Αν. Διευθυντής Β΄ Χειρουργικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Ακράτεια κοπράνων ονομάζεται η απώλεια αερίων ή κοπράνων παρά τη θέληση του πάσχοντος. Θεωρείται αρκετά συχνή, όμως η καταγραφή της είναι μειωμένη λόγω του αισθήματος ντροπής των πασχόντων. Υπολογίζεται ότι το 2,2% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει ακράτεια κοπράνων, με επικρατέστερο φύλο τις γυναίκες (63%). Στις ΗΠΑ, ένας στους έξι υπερήλικες που ζουν αυτόνομα, έχουν ακράτεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ακράτεια κοπράνων είναι η δεύτερη συχνότερη αιτία ιδρυματοποίησης σε οίκο ευγηρίας.

Ο κοινωνικός και ψυχολογικός αντίκτυπος στα άτομα που παρουσιάζουν ακράτεια κοπράνων, είναι τεράστιος. Για τον λόγο αυτό δεν επιθυμούν συχνά να μιλούν για το πρόβλημά τους, παρά το κρύβουν επιμελώς. Συχνά είναι θύματα σχολίων, απομόνωσης. Αισθάνονται αμηχανία και ντροπή, έχουν δε χαμηλή αυτοεκτίμηση, με αποτέλεσμα την κοινωνική περιχαράκωση. Εάν εμφανίσουν ακράτεια σε νεαρή ηλικία, παντρεύονται σπανιότερα και έχουν δυσκολία στην εύρεση εργασίας.

Πότε εμφανίζεται

Η ακράτεια κοπράνων μπορεί να εμφανιστεί όταν υπάρχει ανατομική βλάβη-κάκωση στα νεύρα ή τους μυς που συμμετέχουν στο σφιγκτηριακό μηχανισμό και στη λειτουργία της αφόδευσης ή όταν υπάρχει λειτουργική βλάβη που εμποδίζει τη φυσιολογική διαδικασία της αφόδευσης.

Η ακράτεια κοπράνων αποτελεί ένα σύμπτωμα, δεν θεωρείται πάθηση, και οφείλεται σε ένα ή περισσότερα αίτια σε ποσοστό έως και 80%. Για ένα χρονικό διάστημα, ελλείμματα στον μηχανισμό της αφόδευσης αντιρροπούνται έως ότου αυτό παύει να συμβαίνει και παρουσιάζεται η ακράτεια. Το πιο κοινό αίτιο κάκωσης των μυών είναι ο τοκετός, αλλά και η ορθοπρωκτική χειρουργική. Νευρολογικές παθήσεις όπως αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ), σκλήρυνση κατά πλάκας, κάκωση νωτιαίου μυελού κ.λπ., μπορεί να οδηγήσουν σε ακράτεια κοπράνων. Επίσης, η περιφερική νευροπάθεια λόγω σακχαρώδους διαβήτη μπορεί να προκαλέσει ακράτεια κοπράνων. Άλλα αίτια είναι οι ψυχιατρικές διαταραχές, οι φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου (νόσος Crohn, ελκώδεις κολίτιδα), ευερέθιστο έντερο. Οι περιπτώσεις που το αίτιο είναι άγνωστο, εντάσσονται στο πλαίσιο της ιδιοπαθούς ακράτειας.

Η μικρή απώλεια κοπράνων διαφοροποιείται από την ακράτεια. Μπορεί να συμβεί σε ασθενείς με αιμορροΐδες, περιεδρικό συρρίγιο, πρόπτωση, πτωχή υγιεινή. Επίσης, σε παρασιτικές λοιμώξεις, χρόνια διάρροια, κατάχρηση καθαρτικών.

Η διάγνωση

Η λήψη του ιστορικού είναι πολύ σημαντική. Θα πρέπει να διερευνηθεί η συχνότητα της απώλειας αερίων ή κοπράνων και εάν τα κόπρανα είναι υγρά ή στερεά. Εξίσου σημαντικό είναι το γυναικολογικό ιστορικό και εάν έχει προηγηθεί χειρουργική επέμβαση στην περιοχή του πρωκτού. Τέλος, πρέπει να ερωτηθεί ο ασθενής για τις διατροφικές του συνήθειες ή πιθανή φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει.

Η κλινική εξέταση περιλαμβάνει δακτυλική εξέταση, η οποία επιτρέπει την αξιολόγηση του σφιγκτηριακού τόνου.

Ενώ οι αιματολογικές εξετάσεις δεν βοηθούν, οι εξετάσεις που διερευνούν την ανατομία και τη λειτουργία του μηχανισμού αφόδευσης είναι πολύτιμες. Η μανομετρία μετρά την πίεση που ασκείται στο ορθό. Επίσης, αξιολογεί την ευαισθησία του ορθοπρωκτικού σωλήνα. Το ηλεκτρομυογράφημα πρωκτού αναδεικνύει την κάκωση των νεύρων που συχνά συνδέεται με γυναικολογικό τραύμα. Το αφοδευσιογράφημα δείχνει πόσα κόπρανα μπορεί να συγκρατήσει το ορθό, πόσο καλά τα συγκρατεί και πόσο καλά κενώνεται. Εναλλακτική λύση είναι το MRI αφοδευσιογράφημα, που σε άλλα υπερτερεί και σε άλλα όχι. Η ορθοσιγμοειδοσκόπηση αποκλείει την ύπαρξη τοπικών προβλημάτων όπως όγκοι ή φλεγμονή. Το ενδοπρωκτικό υπερηχογράφημα απεικονίζει την ανατομία των σφιγκτήρων και την πιθανή κάκωσή τους.

Η θεραπεία

Η θεραπευτική προσέγγιση για τον πάσχοντα από ακράτεια κοπράνων εξαρτάται από το αίτιο που την προκάλεσε. Εκτός από αυτό, η επιλογή της μεθόδου βασίζεται στη βαρύτητα και τη γενική κατάσταση του ατόμου.

Η δυσκοιλιότητα, καθώς και η διάρροια, μπορεί να επηρεάζουν την ακράτεια και επομένως οι διαιτητικές συμβουλές κατευθύνονται με στόχο τη μείωση της συχνότητας και της ρευστότητας των κοπράνων. Έτσι σε άτομα με διάρροια συνιστάται μείωση των φρούτων, οσπρίων και λαχανικών. Επίσης, πρέπει να μειωθούν τα μπαχαρικά, το αλκοόλ, οι γλυκαντικές ουσίες, η καφεΐνη. Οι υπερβολικές δόσεις ασβεστίου, βιταμίνης C, μαγνησίου και φωσφόρου μπορεί να επιδεινώσουν την ακράτεια. Φαρμακολογικά η χρήση αντιδιαρροϊκών ή καθαρτικών θα μπορούσαν να βοηθήσουν.

Οι διάφορες θεραπευτικές μέθοδοι, επεμβατικές ή μη επεμβατικές, αποσκοπούν είτε στην ενδυνάμωση ή αποκατάσταση του σφιγκτηριακού μηχανισμού είτε στην αντικατάσταση του σφιγκτηριακού μηχανισμού.

Μέθοδοι ενδυνάμωσης ή αποκατάστασης είναι η βιοανάδραση (biofeedback) ή νευροδιέγερση (TENS), η έγχυση ουσιών όπως σιλικόνη, αυτόλογο λίπος, κολλαγόνο, σωματίδια άνθρακα (μέθοδος ACYST). Χρησιμοποιούνται επίσης οι ραδιοσυχνότητες (μέθοδος SECCA), ενώ καθιερωμένες επεμβατικές μέθοδοι είναι η πλαστική αποκατάσταση του σφιγκτήρα με επικάλυψη, η πλαστική γλουτιαίου, η μη δυναμική πλαστική του ισχνού μυός (non dynamic graciloplasty).

Η αντικατάσταση του σφιγκτηριακού μηχανισμού επιτυγχάνεται με τη χρήση του τεχνητού σφιγκτήρα (ABS) και τη δυναμική πλαστική του ισχνου μυός (dynamic graciloplasty).

Σε ερευνητικό επίπεδο αναπτύσσονται πρωκτικοί σφιγκτήρες από αρχέγονα βλαστοκύτταρα, οι οποίοι έχουν εμφυτευθεί με επιτυχία σε πειραματόζωα. Αυτό σημαίνει ότι σε μερικά χρόνια θα μπορούμε πιθανά να χρησιμοποιούμε τη μέθοδο αυτή αποφεύγοντας τη χρήση των τεχνητών σφιγκτήρων και την υψηλή νοσηρότητα που τους συνοδεύει.

Όταν όλες οι προηγούμενες επιλογές αποτύχουν, η χρήση πρωκτικών ταμπόν ή η δημιουργία κολοστομίας μπορεί να αποτελέσουν λύση.

Παρότι η κλασική μέθοδος αντιμετώπισης της ακράτειας κοπράνων παραμένει η πλαστική των σφιγκτήρων με επικάλυψη, πολλές νέες μέθοδοι εμπλουτίζουν τη φαρέτρα του ειδικού. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στοχευμένης αντιμετώπισης ανάλογα με την περίπτωση. Έχει μεγάλη σημασία οι πάσχοντες να γνωρίζουν ότι υπάρχει ελπίδα και να μην απογοητεύονται, πρέπει να απευθύνονται όμως στα κατάλληλα κέντρα και να καθοδηγούνται από εξειδικευμένους γιατρούς.