Ελεγκτικό Συνέδριο: Με απευθείας ανάθεση 9 στις 10 προμήθειες στα νοσοκομεία

Σχεδόν εννέα στις δέκα προμήθειες υλικών και υπηρεσιών στα νοσοκομεία γίνονται με απευθείας ανάθεση. Τα νοσηλευτικά ιδρύματα αποδεικνύονται "πρωταθλητές" στις απευθείας αναθέσεις στον Δημόσιο τομέα, με μεγάλο μέρος της ευθύνης να αφορά το υπουργείο Υγείας.

Τα παραπάνω προκύπτουν, μεταξύ άλλων, από έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα. Στην έκθεση, που παρατίθεται πιο κάτω, τονίζεται πως οι αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων χωρίς διαγωνισμό αποτελούν πεδίο διαρκούς αμφισβήτησης στον δημόσιο διάλογο.

Οι έλεγχοι έγιναν σε 64 δημόσιους φορείς και ένα δείγμα 5.073 συμβάσεων. Το Ελεγκτικό Συνέδριο επιχείρησε να απαντήσει στο ερώτημα πώς μπορεί να διασφαλιστεί η αντικειμενική ακεραιότητα της διαδικασίας στις περιπτώσεις των απευθείας αναθέσεων εντοπίζοντας τις πρακτικές που δύνανται να εγείρουν υπόνοιες καταχρηστικής προσφυγής σε αυτές, αδιαφάνειας και αυθαιρεσίας.

Απευθείας αναθέσεις

Όπως αναφέρουν οι συντάκτες της έκθεσης, το υψηλότερο ποσοστό απευθείας αναθέσεων παρατηρήθηκε στα νοσοκομεία. Μικρό ποσοστό των συμβάσεών τους ανατίθεται μέσω διαγωνιστικών διαδικασιών, λόγω χρόνιων συστημικών αδυναμιών, σε συνδυασμό με τις επιτακτικές ανάγκες προμήθειας φαρμάκων και λοιπών αναλωσίμων.

Στα 7 νοσοκομεία και τις 2 ΥΠΕ που ελέγχθηκαν διαπιστώθηκε ότι οι απευθείας αναθέσεις λόγω ποσού ή κατόπιν διαπραγμάτευσης είναι το βασικό εργαλείο που χρησιμοποιείται, τόσο για τις προμήθειες, όσο και για τις υπηρεσίες, καθώς το ποσοστό τους επί του συνόλου των αναθέσεων των ανωτέρω φορέων ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 84,32%.

Εάν συνυπολογισθούν και οι συμβάσεις ήσσονος αξίας το ποσοστό των απευθείας αναθέσεων επί του συνόλου των αναθέσεων κυμάνθηκε από 41,91% έως 96,85% με τον μέσο όρο να ανέρχεται σε 87,88%.

Ιδιαίτερότητες των νοσοκομείων

Οι υπεύθυνοι του Ελεγτικού Συνεδρίου αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες των νοσηλευτικών ιδρυμάτων, καθώς το αντικείμενο των προμηθειών, ιδίως υλικά φαρμακευτικά ή υγειονομικά, είναι αναγκαίο για την ανθρώπινη υγεία και ζωή και επομένως δεν υπάρχουν περιθώρια καθυστερήσεων. Οι όποιες καθυστερήσεις μπορεί να αποβούν μοιραίες για τους νοσηλευόμενους.

Τονίζουν, ωστόσο, πως "ακόμα, όμως και αν δεχτούμε ότι τα πλεονεκτήματα μιας απλής διαδικασίας εξασφαλίζουν την άμεση ανταπόκριση των νοσοκομείων στην αποστολή τους, το ποσοστό παραμένει υπερβολικά υψηλό".

Όπως αναφέρουν, το δείγμα των ελεγχόμενων νοσοκομείων δεν ήταν ιδιαίτερο μεγάλο και επιπλέον κατά ένα μέρος του χρονικού διαστήματος που αφορά ο έλεγχος αυτά λειτουργούσαν ακόμα υπό την πίεση της πανδημίας. Τα προβλήματα που εντοπίστηκαν, όμως, ανέδειξαν χρόνιες παθογένειες. Κάποιες εξ αυτών είναι κοινές με τους άλλους φορείς όπως αναπτύχθηκαν ανωτέρω,

Ως τέτοιες θα μπορούσαν να αναφερθούν τα προβλήματα παρακολούθησης της διακίνησης του υλικού εντός του νοσοκομείου και των αποθεμάτων τους, καθώς και η υποστελέχωση των διοικητικών υπηρεσιών, η έλλειψη εμπειρίας του υπηρετούντος προσωπικού, σε συνδυασμό με το πλήθος υλικών που μπορεί να είναι αντικείμενο της σύμβασης. Ωστόσο, εντοπίστηκαν και παθογένειες που συναρτώνται ειδικά με τη λειτουργία των νοσοκομείων.

Ανάλυση απευθείας συμβάσεων

Έγκριση προϋπολογισμού

Καθυστέρηση στην έγκριση του προϋπολογισμού δημιουργεί προβλήματα στη διαχείριση των πιστώσεων και επηρεάζει αρνητικά την έναρξη των διαγωνιστικών διαδικασιών.

Η κατάρτιση του προϋπολογισμού δεν γίνεται με την διαδικασία προγραμματισμού, καταγραφής και κοστολόγησης των αναγκών του νοσοκομείου, αλλά βασίζεται σε προκαθορισμένα όρια δαπανών, τα οποία έχουν οριστεί από το Υπουργείο Υγείας, βασιζόμενα σε στοιχεία προηγούμενων χρόνων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταρτίζεται ένας μη ρεαλιστικός προϋπολογισμός, ο οποίος αναγκαστικά αναμορφώνεται κατά την διάρκεια του έτους.

Το πρόγραμμα προμηθειών δεν υλοποιείται στο σύνολό του, διότι οι προϋπολογισμοί εγκρίνονται με καθυστέρηση από την εποπτεύουσα αρχή, συνήθως μετά την παρέλευση του πρώτου τριμήνου του έτους που αφορούν. Στο διάστημα αυτό το νοσοκομείο δεν μπορεί να διαθέσει πέραν του 40% των πιστώσεων του προηγούμενου έτους.

Αυτό δυσχεραίνει συστηματικά τον προγραμματισμό και την υλοποίηση διαγωνιστικών διαδικασιών κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους. Το ποσοστό του 40% των πιστώσεων του προϋπολογισμού του προηγούμενου έτους, ενδεχομένως να μην επαρκεί για την προαπαιτούμενη ανάληψη υποχρέωσης, προκειμένου να εκκινήσει το νοσοκομείο τις κατά περίπτωση διαγωνιστικές διαδικασίες και, ως εκ τούτου, παρατηρείται ότι προσφεύγει στη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης.

Διαγωνιστικές διαδικασίες

Στην έκθεση επισημαίνεται πως η διενέργεια ελάχιστων διαγωνισμών σε κεντρικό επίπεδο (από την ΕΚΑΠΥ ή τις Υγειονομικές Περιφέρεις) καθώς και η καθυστέρηση ολοκλήρωσης εντός ευλόγου χρόνου όσων (ελάχιστων) διενεργούνται λόγω δικαστικών εμπλοκών, έχει ως συνέπεια: οι διαγωνισμοί να διενεργούνται από το ίδια τα νοσοκομεία με όποια επιβάρυνση αυτό συνεπάγεται για τα Τμήματα Προμηθειών τους.

Ενδεικτικά, σε ένα νοσοκομείο προγραμματίσθηκαν, για το έτος 2021, 53 αναθέσεις με διαγωνιστική διαδικασία, από τις οποίες ολοκληρώθηκαν μόνον οι 13 και ενώ οι προγραμματισμένες απευθείας αναθέσεις ανέρχονταν σε 69, ο τελικός αριθμός τους ανήλθε σε 430.

Κατά συνέπεια, για την ικανοποίηση των αναγκών τους τα νοσοκομεία προσφεύγουν σε απευθείας αναθέσεις, προφανώς κατά καταστρατήγηση των διαγωνιστικών διαδικασιών.

Εντοπίσθηκε πλήθος κατατμήσεων ήτοι συμβάσεων όχι μόνο προμηθειών φαρμάκων και ιατρικών αναλωσίμων αλλά και υπηρεσιών (λόγω καθυστέρησης ολοκλήρωσης σχετικού διαγωνισμού) με το ίδιο ακριβώς ή και ομοειδές αντικείμενο με αξία εκάστης μικρότερη του ορίου της απευθείας ανάθεσης του άρθρου 118 ν. 4412/2016, οι οποίες, όμως συναθροιζόμενες σε ετήσια βάση, υπερέβαιναν το όριο των διαγωνιστικών διαδικασιών.

Επίσης, διαπιστώθηκε ότι γίνεται ευρεία χρησης της δυνατότητας σύναψης συμβάσεων ήσσονος αξίας. Είναι χαρακτηριστική περίπτωση νοσοκομείου που το ποσοστό των απευθείας αναθέσεων (επί του συνόλου των αναθέσεών του) από 15,38% μετά τη συνάθροιση των συμβάσεων ήσσονος αξίας ανήλθε σε 41,91%.

Η ευθύνη του υπουργείου

Τα προβλήματα με τις συμβάσεις των νοσοκομείων χαρακτηρίζονται από τους συντάκτες της έκθεσης ως χρόνια. Σημειώνουν, δε, πως "προκειμένου να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία τους, ο νομοθέτης επιλέγει διαχρονικά τη λύση της ψήφισης νομιμοποιητικών διατάξεων σχετικά με την εξόφληση υποχρεώσεων που προκύπτουν από τη διενέργεια προμηθειών των Φορέων της Δημόσιας Υγείας".

Στην έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου τονίζεται πως "η ψήφιση αλλεπάλληλων νομιμοποιητικών διατάξεων σε διάστημα που υπερβαίνει την εικοσαετία, ανεξαρτήτως των θεμάτων συμβατότητας με το ενωσιακό δίκαιο και το Σύνταγμα που αποτελεί προεχόντως ομολογία αποτυχίας ή ακόμα και αδιαφορίας του νομοθέτη να αντιμετωπίσει με άλλον τρόπο τις συστηματικές παθογένειες που εντοπίζονται στα νοσοκομεία".

Ταυτόχρονα ενισχύει τόσο στα όργανα διοίκησης όσο και στους συναλλασσόμενους οικονομικούς φορείς την πεποίθηση ότι ανάλογες διατάξεις θα ψηφιστούν και στο μέλλον, χωρίς συνέπειες για τις παρεκκλίσεις από τους κανόνες των διαγωνιστικών διαδικασιών.

Δημ.Κ.