Γονιμότητα μετά την ηλικία των 40 ετών: Τι πρέπει να γνωρίζετε

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, οι απαιτήσεις για επαγγελματική ανέλιξη, οι οικονομικές δυσκολίες και τα ανεπαρκή κοινωνικά κίνητρα για τεκνοποίηση, έχουν μεταθέσει προς τα άνω την ηλικία κατά την οποία τα ζευγάρια ξεκινούν τις προσπάθειες για να κάνουν παιδί. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο που όμως στη χώρα μας είναι ιδιαιτέρως έντονο. Στην Ελλάδα, τόσο η μέση ηλικία των γυναικών κατά την πρώτη γέννηση όσο και η αναλογία των γεννήσεων από γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών (9,7% το 2021) είναι σε επίπεδα σημαντικά υψηλότερα από τα αντίστοιχα μέσα επίπεδα στην Ευρώπη, ενώ σταθερά, η Ελλάδα είναι η χώρα με την μεγαλύτερη αναλογία (περίπου 50%) κύκλων εξωσωματικής σε γυναίκες άνω των 40 ετών.

Η γονιμότητα μειώνεται με την ηλικία και στα δύο φύλα. Στις γυναίκες όμως, η μείωση αυτή είναι πιο έντονη και επιταχύνεται ραγδαία μετά την ηλικία των 37 ετών. Οφείλεται στην προοδευτική μείωση της ποιότητας και του αριθμού των ωαρίων, στην ορμονική μειονεξία των ωοθηκών και στην προοδευτική αύξηση της δημιουργίας εμβρύων με χρωμοσωμικές διαταραχές που είτε δεν εμφυτεύονται είτε καταλήγουν ως αποβολές πρώτου τριμήνου. Στη δεκαετία των 40 και όσο πλησιάζουμε στην εμμηνόπαυση, άνω του 90% των εμβρύων που δημιουργούνται είτε φυσικά είτε με εξωσωματική φέρουν χρωμοσωμικές διαταραχές.

Τι πρέπει λοιπόν να κάνει μια γυναίκα που βλέπει τα χρόνια να περνούν;

Θα πρέπει όσο το δυνατόν νωρίτερα να υιοθετήσει έναν υγιεινό τρόπο ζωής: να μην καπνίζει (το κάπνισμα καθυστερεί την σύλληψη, μειώνει τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής, ενώ επιταχύνει την εμμηνόπαυση), να διατηρεί το βάρος της σε ικανοποιητικά επίπεδα με υγιεινή διατροφή, να μην κάνει καταχρήσεις (αλκοόλ και καφεΐνης) και να ασκείται. Όλα αυτά θα την βοηθήσουν να επιταχύνει την επίτευξη εγκυμοσύνης όταν θα ξεκινήσει τις προσπάθειες.
Θα πρέπει να σκεφθεί έγκαιρα την κατάψυξη ωαρίων: Οι εξελίξεις στον τομέα της κρυοσυντήρησης είναι πολύ σημαντικές και πλέον η πιθανότητα να γεννηθεί ένα παιδί από ένα ωάριο που έχει κρυοσυντηρηθεί θεωρείται ίδια με αυτή από ένα ‘φρέσκο’ ωάριο σε έναν τυπικό κύκλο εξωσωματικής. Επειδή όμως η πιθανότητα αυτή εξαρτάται από την ποιότητα του ωαρίου και συνεπώς από την ηλικία, είναι σαφώς προτιμότερο οι γυναίκες να κάνουν τη διαδικασία έγκαιρα, κατά προτίμηση πριν τα 35 έτη. ‘Όσο πιο μικρή είναι η ηλικία, τόσο μικρότερος είναι και ο αριθμός των ωαρίων που πρέπει να κρυοσυντηρηθούν ώστε να υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να οδηγήσουν αργότερα στη γέννηση ενός υγιούς παιδιού (ή και περισσοτέρων). Επίσης, επειδή οι απώλειες από το απόθεμα ωαρίων κάθε γυναίκας επιταχύνονται όπως προαναφέραμε μετά τα 37, καλό θα είναι να γίνεται μια εκτίμηση του αποθέματος στο διάστημα 30 με 35 ετών, με τη μέτρηση της αντιμυλλέρειας ορμόνης (AMH) στο αίμα, ώστε αν υπάρχει ένδειξη να ληφθούν ταχύτερα αποφάσεις. Τα φάρμακα που λαμβάνει μια γυναίκα σε ένα πρόγραμμα κατάψυξης ωαρίων είναι ασφαλή και δεν ενέχουν κανένα κίνδυνο για τη μελλοντική υγεία της· όλες οι μεγάλες επιστημονικές εταιρείες έχουν τοποθετηθεί επίσημα επί αυτού. Η κατάψυξη ωαρίων θεωρείται πρόληψη με πολλαπλά οφέλη για την γονιμότητα της γυναίκας.
Όταν θα ξεκινήσει τις προσπάθειες για τεκνοποίηση θα πρέπει να μην καθυστερήσει να ζητήσει βοήθεια αν η εγκυμοσύνη δεν έρχεται. Για τις γυναίκες ηλικίας 35 – 40 ετών το διάστημα των φυσικών προσπαθειών τοποθετείται περίπου στους 6 μήνες, ενώ για εκείνες άνω των 40 ετών, η πραγματοποίηση του βασικού ελέγχου υπογονιμότητας συστήνεται ακόμα και πριν την έναρξη των προσπαθειών (ώστε να μη χαθεί πολύτιμος χρόνος αν υποβόσκει κάποιο άλλο πρόβλημα).
Αν το ζευγάρι οδηγηθεί σε πρόγραμμα εξωσωματικής θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σωστά με γνώση, ειλικρίνεια και σοβαρότητα. Στόχος θα πρέπει να είναι η μεγιστοποίηση της απάντησης των ωοθηκών στα πρωτόκολλα ώστε να ληφθεί ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός ωαρίων. Μερικά δεδομένα είναι ότι: υπάρχει ένα μέγιστο όριο στη δόση των διαθέσιμων φαρμάκων πέραν του οποίου δεν υπάρχει νόημα η δόση αυτή να αυξάνεται, τα πρωτόκολλα ήπιας διέγερσης των ωοθηκών έχουν πολλές φορές τα ίδια ή και καλύτερα αποτελέσματα, οι φυσικοί κύκλοι αποτελούν τον ύστατο τρόπο συλλογής ωαρίων, ενώ η ‘αναζωογόνηση’ των ωοθηκών με PRP αφενός θεωρείται ακόμα πειραματική και αφετέρου μπορεί να έχει κάποιο αποτέλεσμα μόνο όταν υπάρχουν ακόμα κάποια αποθέματα ωαρίων (και όχι όταν έχουν σχεδόν εξαντληθεί, όπως στις περιπτώσεις που μέχρι τώρα συνήθως εφαρμόζεται).
Θα πρέπει να γνωρίζει ότι με τον προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο των εμβρύων μετά από βιοψία τους μπορεί να αποφευχθεί η μεταφορά εμβρύων που είναι καταδικασμένα να αποτύχουν ή να οδηγήσουν σε αποβολές και κυήσεις εμβρύων με χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Με τον τρόπο αυτόν αποφεύγεται η ψυχική και σωματική καταπόνηση από αποτυχίες και αποξέσεις, ενώ παράλληλα το ζευγάρι κερδίζει χρόνο ώστε αν δεν υπάρχουν υγιή έμβρυα να προχωρήσει άμεσα σε νέα προσπάθεια. Συνεπώς, η στρατηγική αυτή μπορεί να είναι εξαιρετικά ωφέλιμη, ιδίως αν μπορούμε να λαμβάνουμε αρκετά ωάρια σε κάθε διέγερση ωοθηκών.
Τέλος, η χρήση ωαρίων δότριας, αποτελεί την τελευταία διέξοδο, που έχει εξαιρετικά ποσοστά επιτυχίας ακόμα και σε γυναίκες πολύ προχωρημένης ηλικίας.