Σωματική Άσκηση και Άνοια

Η αιτιολογία της νόσου Αλτσχάιμερ είναι πολυπαραγοντική με κάποιους παράγοντες να επιδέχονται αλλαγή ενώ άλλοι όχι. Oι παράγοντες που είναι σταθεροί είναι η ηλικία, το φύλο και τα γονίδια. Παρόλο που οι σταθεροί παράγοντες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, ωστόσο αυτοί που μπορούν να μεταβληθούν θα πρέπει να θεωρούνται, από πλευράς πρόληψης, πιο σημαντικοί. Μεταβλητοί παράγοντες όπως η υποκινητικότητα, το κάπνισμα, ο σακχαρώδης διαβήτης, τα υψηλά επίπεδα χοληστερίνης, η νοσογόνος παχυσαρκία, το άγχος και η κατάθλιψη αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Alzheimer, ενώ όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν πως αλλαγές στον τρόπο ζωής παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της άνοιας, αναστέλλοντας την έναρξη της νόσου, με τη συστηματική άσκηση να αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό μη φαρμακευτικό μέσο (Plassmann et al 2010). Εκτιμάται πως 3 εκ. περιπτώσεις AD παγκοσμίως, θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί, με μια αλλαγή 10-25 επί τοις εκατό σε μεταβλητούς παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως είναι η άσκηση (Erickson et al 2012).

Τα τελευταία χρόνια πληθώρα μελετών σχετικών με τη νόσο Αλτσχάιμερ και την άσκηση, έχουν αναδείξει ότι η συστηματική άσκηση, μέσω ποικίλων μηχανισμών, προάγει την εγκεφαλική λειτουργία, διατηρεί τη γνωστική και την εγκεφαλική ακεραιότητα και μειώνει τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης. Πιο συγκεκριμένα, στους ηλικιωμένους φαίνεται πως η συστηματική άσκηση διατηρεί και βελτιώνει τις γνωστικές λειτουργίες όπως η λεκτική ευφράδεια, η μνήμη και η προσοχή (Scarmeas et al 2009, Lautenschlager et al 2008, Colcombe et al 2004). Αναφέρεται ακόμη πως, υψηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας συνδέονται με σημαντική μείωση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου από 37-50επί τοις εκατό (Scarmeas et al 2009).

Όσον αφορά σε νευροβιολογικές διαδικασίες στον εγκέφαλο, αναφέρεται ότι η άσκηση επιδρά θετικά και οδηγεί σε νευρογένεση στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου, σε συναπτογένεση κυρίως στην παρεγκεφαλίδα, σε αγγειογένεση και αυξημένη αιματική ροή στην παρεγκεφαλίδα, τον κινητικό φλοιό και τον ιππόκαμπο καθώς και σε αυξημένα επίπεδα νευροτροφινών (Hooghiemstra et al 2012, Bullitt et al, 2009, Pereira et al, 2007), με αποτέλεσμα τη βελτίωση της μνήμης και την αύξηση της αντοχής στο άγχος (Seifert et al 2010).

Επιπρόσθετα, η άσκηση συμβάλλει στη διατήρηση του εγκεφαλικού ιστού, καθώς έχει βρεθεί ότι η απώλεια πυκνότητας και όγκου του εγκεφάλου είναι σημαντικά μικρότερη σε ηλικιωμένους με καλύτερη φυσική κατάσταση (Ahlskog et al 2011). Συγκεκριμένα, ενώ ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου στους ηλικιωμένους μειώνεται σε όγκο κατά 1-3επί τοις εκατό ετησίως, με τη συστηματική συμμετοχή του ατόμου σε φυσική άσκηση (αερόβια) το μέγεθος του ιππόκαμπου αυξάνεται έως και 2επί τοις εκατό (Buchman et al 2012).
Επιπλέον, έρευνα σε ζώα έδειξε ότι η φυσική δραστηριότητα μειώνει τα επίπεδα β-αμυλοειδών (τα οποία αποτελούν το κλειδί στην εμφάνιση της νόσου Alzheimer) στον εγκέφαλο και αυτός ενδεχομένως είναι ο κύριος μηχανισμός μέσω του οποίου η άσκηση εμποδίζει την εξέλιξη της νόσου (Adlard et al 2005).

Ακόμη, λόγω της σύνδεσης της νόσου Alzheimer με αυξημένο αγγειακό και νευρικό οξειδωτικό stress καθώς και με μειωμένη εγκεφαλική αιματική ροή, η αερόβια άσκηση επιδρά θετικά αυξάνοντας την αιματική ροή και μειώνοντας το οξειδωτικό stress (Colcombe et al 2004).

Ενώ τα οφέλη της άσκησης είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένα, στους ηλικιωμένους σπάνια παρέχεται η δυνατότητα να λάβουν μέρος σε προγράμματα άσκησης. Ωστόσο, με το κατάλληλο ασκησιολόγιο και τη σωστή επίβλεψη, κάθε ηλικιωμένος με άνοια μπορεί να συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα άσκησης. Στόχος των προγραμμάτων άσκησης σε άτομα με άνοια είναι η επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου καθώς και ο έλεγχος των συμπτωμάτων με επακόλουθη την αύξηση της ποιότητας ζωής τους (Μαμελετζή, 2013). Μέσω των προσαρμοσμένων προγραμμάτων άσκησης, οι ασθενείς με άνοια μπορούν να βελτιώσουν τις κινητικές τους ικανότητες, με αποτέλεσμα τη μείωση των πτώσεων, τη διατήρηση της λειτουργικότητας τους και τη διατήρηση της ανεξαρτησίας τους.

Τα οφέλη της άσκησης σε ηλικιωμένους με άνοια συνοπτικά:
- βελτίωση της γενικής καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας – μείωση κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων
- Πρόληψη παχυσαρκίας
- Μείωση κινδύνου εμφάνισης κάποιων τύπων καρκίνου (μαστού και εντέρου), εγκεφαλικών επεισοδίων και διαβήτη τύπου2
- Μείωση κατάθλιψης, άγχους
- Αύξηση γνωστικών λειτουργιών-βελτίωση μνήμης και προσοχής και καθυστέρηση νοητικής έκπτωσης
- Βελτίωση νευροτροφικών παραγόντων (νευρογένεση-αγγειογένεση-συναπτογένεση)
- διατήρηση εγκεφαλικού ιστού
- μείωση οξειδωτικού στρες και εναποθέσεις αμυλοειδούς στον εγκέφαλο
- Μείωση κινδύνου πτώσεων-μέσω της αύξησης της δύναμης και της ισορροπίας
- βελτίωση φυσικών ικανοτήτων-διατήρηση μυϊκής δύναμης και ευλυγισίας
- διατήρηση της ανεξαρτησίας του ατόμου -Ενίσχυση αυτοεξυπηρέτησης
- Βελτίωση ποιότητας ύπνου
- Ευκαιρία κοινωνικής αλληλεπίδρασης
- Διατήρηση ενδιαφερόντων
- Βελτίωση ποιότητας ζωής
- Αύξηση αυτοπεποίθησης και αίσθηση επιτυχίας.

Οι σωματικές ασκήσεις για άτομα με τη νόσο Αλτσχάιμερ θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν την υπάρχουσα φυσική κατάσταση, καθώς και τα συνοδά προβλήματα υγείας του ασκούμενου ούτως ώστε να προσαρμόζονται στις ανάγκες του. Τα είδη των ασκήσεων που συνιστώνται είναι τα κάτωθι:
- ασκήσεις αντοχής (για βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής και κυκλοφορικής λειτουργίας) π.χ. κολύμπι, χορός, γρήγορο περπάτημα, η ποδηλασία κ.τ.λ.
- ασκήσεις ευλυγισίας (για ενίσχυση μυών και συνδέσμων)
- ασκήσεις δύναμης (για τη βελτίωση του μυϊκού συστήματος)
- ασκήσεις ισορροπίας (για αποφυγή πτώσεων).

Σε κάθε τύπο άσκησης, πρέπει να υπάρχει συνεχής επίβλεψη και επεξήγηση των ασκήσεων, ενώ οι ασκήσεις να ξεκινούν από τα πιο απλά στα πιο δύσκολα. Οι ασκήσεις δεν θα πρέπει να προκαλούν πόνο και εξάντληση. Η ενθάρρυνση καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος λειτουργεί θετικά και παρακινεί τους ασκούμενους σε μακροχρόνια συμμετοχή. Καλό είναι τα προγράμματα άσκησης να είναι ομαδικά, για ενίσχυση της κοινωνικοποίησης τους.

Η συστηματική άσκηση, αποτελεί ένα αποτελεσματικό, ασφαλές, χαμηλού κόστους, μη φαρμακευτικό μέσο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με νόσο Αλτσχάιμερ. Θα ήταν ωφέλιμη η διεξαγωγή περαιτέρω ερευνών για τον ακριβή καθορισμό των χαρακτηριστικών (ένταση, διάρκεια, συχνότητα, είδος) της κατάλληλης άσκησης για κάθε στάδιο της νόσου Αλτσχάιμερ και αναγκαία η προτροπή προς όλους, ηλικιωμένους και μη, να ασκηθούν για την υγεία τους!

Ελένη Δημακοπούλου,
Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής, MSc Επιστήμες του Αθλητισμού
Μαίρη Καρυδάκη,
Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής,
MSc Αποκατάσταση Νευρολογικών Παθήσεων