Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 παρατηρήθηκε μαζική αύξηση της χρήσεως λαστιχένιων γαντιών από το ιατρικό και το νοσηλευτικό προσωπικό λόγω της μεγάλης δημοσιότητας που έλαβε το ενδεχόμενο μόλυνσης δια του αίματος και των υγρών του σώματος από τον ιό HIV (AIDS).

Σε ετήσια βάση χρησιμοποιούνται στις ΗΠΑ περισσότερα από 15 δισεκατομμύρια λαστιχένια γάντια και περί τα 8 εκατομμύρια προφυλακτικά. Παρά τον παγκοσμίως αυξανόμενο αριθμό των αλλεργικών αντιδράσεων στο φυσικό λάστιχο (latex), στην Ελλάδα πολλοί κλινικοί ιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό αλλά και οι αλλεργικοί ασθενείς, δεν είναι ενήμεροι περί της νέας αυτής αλλεργίας την οποία κάποιος χαρακτήρισε ως "αλλεργία του 20ού αιώνα".

Τύποι αντιδράσεων και κλινικές εκδηλώσεις

Τα προϊόντα τα οποία περιέχουν φυσικό λάστιχο μπορεί να προκαλέσουν δύο διαφορετικούς τύπους αλλεργικών αντιδράσεων.

Ο πρώτος (όψιμη υπερ-ευαισθησία τύπου IV), επιτελείται με τη μεσολάβηση ειδικών κυττάρων του αμυντικού συστήματος (Τ-κυττάρων, μακροφάγων) του οργανισμού.

Στις κλινικές εκδηλώσεις περιλαμβάνονται η ερυθρότητα, το οίδημα, οι βλατίδες ή το έκζεμα που εκδηλώνονται 4 έως 48 ώρες ύστερα από την επαφή με το αλλεργιογόνο.
Στην περίπτωση των συσκευών από λάστιχο, οι αντιδράσεις τύπου IV επάγονται από τα χημικά πρόσθετα τα οποία προστίθενται κατά τη χημική επεξεργασία του λάστιχου.

Οι αντιδράσεις τύπου IV πρέπει να διακριθούν από τις ερεθιστικές αντιδράσεις, με τις οποίες στενά προσομοιάζουν.

Οι τελευταίες αντιπροσωπεύουν στην πραγματικότητα βλάβη των κυττάρων του δέρματος η οποία δεν επέρχεται με τη μεσολάβηση του ανοσιακού συστήματος. Τυπικό παράδειγμα αντιδράσεως τύπου IV αποτελεί η αντίδραση που προκαλεί η επαφή με τον δηλητηριώδη κισσό (poison ivy).

Αντίθετα, η άμεση υπερευαισθησία τύπου Ι είναι διαφορετικής αιτιολογίας. Η εν λόγω αντίδραση διαμεσολαβείται από την ανοσοσφαιρίνη Ε (IgE) προκαλούμενη από πρωτεΐνες που περιέχονται στο φυσικό λάστιχο. Οι αντιδράσεις ύστερα από νυγμό Υμενοπτέρου (σφήκας ή μέλισσας) αποτελούν κλασικό παράδειγμα αντιδράσεων τύπου Ι (αντίδραση αντιγόνου-αντισώματος).

Τα συμπτώματα και τα σημεία των αντιδράσεων αυτών αρχίζουν συνήθως μέσα σε λίγα λεπτά από της εκθέσεως στο αλλεργιογόνο αναλόγως της ευπάθειας του ατόμου στο συγκεκριμένο αντιγόνο και των συνθηκών της εκθέσεως.

Στα δερματικά συμπτώματα περιλαμβάνονται η εντοπισμένη ή γενικευμένη κνίδωση, η δερματίτιδα, το μη ειδικό αίσθημα καψίματος και ο κνησμός. Σε μια σειρά ασθενών όλοι εκδήλωσαν κνίδωση (100%), 51% ρινίτιδα, 44% επιπεφυκίτιδα, 31% δύσπνοια και 24% συστηματική αναφυλαξία.

Η συμμετοχή του γαστρεντερικού, του κυκλοφορικού και του αναπνευστικού συστήματος υποδηλώνεται από την εκδήλωση ναυτίας, εμετού, κοιλιακών κραμπών, αγγειοοιδήματος, επιπεφυκίτιδας, ρινίτιδας και βρογχικού άσθματος, υποτάσεως, ταχυκαρδίας και αναφυλαξίας.

Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1992, περισσότερες από 1100 αλλεργικές και αναφυλακτικές αντιδράσεις και 15 θάνατοι που αποδόθηκαν στο λάστιχο, είχαν αναφερθεί στην Υπηρεσία Food and Drug Administration (FDA) των Ηνωμένων Πολιτειών.

Δερματικά Συμπτώματα

Προέλευση αλλεργιογόνων λαστίχου: Το φυσικό λάστιχο είναι ο γαλακτώδης οπός ο οποίος συλλέγεται από το δένδρο Hevea brasiliensis.
Το πρόδρομο μόριο του λαστίχου (cis 1,4 polyisoprene), συντίθεται εντός του κυτοπλάσματος των γαλακτοφόρων κυττάρων μαζί με αμινοξέα, λιπίδια, φωσφολιπίδια, υδατάνθρακες και πρωτεΐνες.

Οι τελευταίες είναι τα αντιγόνα τα οποία ευθύνονται για τις άμεσες αντιδράσεις τύπου Ι.

Το φρέσκο φυσικό λάστιχο περιέχει περίπου 30-50 mg/g πρωτεΐνες. Ορισμένες πρωτεΐνες είναι υδατοδιαλυτές αλλά οι περισσότερες είναι αδιάλυτες και συνδεδεμένες με το πολυισοπρένιο. Αμμωνία, θειουράμες ή ενώσεις θείου προστίθενται για να αποφευχθεί η πήξη του οπού ή για τον διαχωρισμό του σε υγρή και στερεά φάση.

Η φυγοκέντρηση συμπυκνώνει το νωπό λάστιχο περίπου κατά 60% αφαιρούμενης της υδατικής φάσεως. Έτσι, το πρωτεϊνικό περιεχόμενο μειώνεται σε 16-20 mg/g. Στη συνέχεια προστίθενται διάφορες χημικές ουσίες αναλόγως των επιθυμητών φυσικών χαρακτηριστικών του τελικού προϊόντος.

Παράγοντες κινδύνου

Οι αντιδράσεις στα προϊόντα επεξεργασίας του λάστιχου αποτελούν τους συνηθέστερους επαγγελματικούς κινδύνους για τα άτομα που εργάζονται στη γραμμή παραγωγής προϊόντων λάστιχου. Οι αλλεργίες τύπου Ι δεν αφορούν μόνον συγκεκριμένα επαγγέλματα αλλά και συγκεκριμένες ιατρικές καταστάσεις.

Και στις δύο περιπτώσεις η επαφή με τα λαστιχένια γάντια παίζει πρωτεύοντα ρόλο για την ευαισθητοποίηση του ατόμου.

Έτσι, ποσοστό 13-29% των οδοντιάτρων και 6-7% του προσωπικού των χειρουργείων αναφέρουν αντιδράσεις συμβατές με υπερευαισθησία στο λάστιχο. Οι γυναίκες εκδηλώνουν πιο συχνά αντιδράσεις σε σύγκριση με τους άνδρες, γεγονός που ίσως αντανακλά τον μεγαλύτερο αριθμό γυναικών στον νοσηλευτικό τομέα.

Τα άτομα με θετικό ατοπικό ιστορικό κυρίως δε εκείνα με έκζεμα, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να ευαισθητοποιηθούν στο λάστιχο. Οι ασθενείς με προβλήματα υγείας τα οποία απαιτούν συχνές χειρουργικές επεμβάσεις ή χρόνια έκθεση σε συσκευές από λάστιχο κινδυνεύουν να εμφανίσουν αντιδράσεις τύπου Ι.

Η ομάδα με τον υψηλότερο κίνδυνο είναι τα παιδιά με δισχιδή ράχη. Εδώ η συχνότητα των αλλεργιών στο λάστιχο κυμαίνεται από 18 έως 60%. Κινδυνεύουν επίσης οι ασθενείς με συγγενείς ανωμαλίες του ουροποιητικού συστήματος, με κάκωση του νωτιαίου μυελού και εγκεφαλική παράλυση.

Σε μια περίπτωση αντιδράσεως κατά τη διάρκεια βαριούχου υποκλυσμού, η ασθενής κατέληξε ενώ έχει περιγραφεί σε γυναίκα, περίπτωση αναφυλακτικής αντιδράσεως απειλητικής για τη ζωή της η οποία αποδόθηκε σε ανδρικό προφυλακτικό.

Σε μελέτες που έγιναν σε εργαζόμενους σε νοσοκομεία στη Φινλανδία, το ποσοστό ευαισθητοποιήσεως των χειρουργών ήταν 7.4% και των νοσηλευτών χειρουργείου 5.6% ενώ σε πρόσφατη μελέτη που έγινε σε νοσηλεύτριες στη Μασσαλία το ποσοστό αλλεργίας στο λάστιχο ήταν 10.7%.

Διάγνωση

Και για τους δύο τύπους αλλεργικών αντιδράσεων το πλέον σημαντικό διαγνωστικό μέσο είναι το λεπτομερές ιστορικό. Η κλινική εικόνα του κατά περιοχές ή διάχυτου εκζέματος στη ραχιαία επιφάνεια των χειρών και των δακτύλων το οποίο σταματά απότομα στον καρπό αποτελεί τη κλασική εικόνα της δερματίτιδας που οφείλεται σε λαστιχένια γάντια.

Όμως, τα χέρια συχνά μεταφέρουν το αλλεργιογόνα και σε άλλες περιοχές του σώματος, ιδίως δε στο πρόσωπο.

Επειδή το λάστιχο περιέχεται σε περισσότερα από 20.000 είδη, ο εντοπισμός του μπορεί να είναι εξαιρετικά δυσχερής. Το προσεκτικό ιστορικό αποκτά ιδιαίτερη σημασία επειδή οι αντιδράσεις υπερευαισθησίας τύπου Ι εμπεριέχουν τον κίνδυνο εκδηλώσεως αναφυλαξίας.

Έτσι, αναπνευστικά συμπτώματα τα οποία σχετίζονται με έκθεση σε οδοντικές κόμμεις, προφυλακτικά, διαφράγματα ή μπαλόνια πρέπει να εγείρουν υποψίες αλλεργίας τύπου Ι. Η πιθανότητα προκλήσεως αντιδράσεων τύπου IV ελέγχεται με τη βοήθεια δερμοεπιδερμικών δοκιμασιών (patch tests) με τις συνήθεις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται κατά την επεξεργασία του λάστιχου (επιταχυντές και αντιοξειδωτικά).

Δερμοεπιδερμική δοκιμασία

Οι δοκιμασίες αυτές μπορεί να γίνουν και με μικρά τεμάχια των προϊόντων που υποτίθεται ότι προκαλούν μια αντίδραση. Οι θειουράμες και οι καρβαμάτες μπορεί να εμφανίσουν διασταυρούμενη αντιδραστικότητα. Η πλέον συντηρητική προσέγγιση στη διάγνωση της αλλεργίας τύπου Ι είναι μέσω της μεθόδου RAST με την οποία διαπιστώνεται η ύπαρξη IgE αντισωμάτων ειδικών για το λάστιχο.

Η ειδικότητα της RAST είναι 100% αλλά δυστυχώς η ευαισθησία της κυμαίνεται από 40 έως 70%, γεγονός που περιορίζει τη κλινική της χρησιμότητα.

Η πιο εύκολη αλλά και η πιο ευαίσθητη in vivo μέθοδος είναι η αλλεργική δερματική δοκιμασία δια νυγμού (skin prick test). Επειδή πρόκειται ουσιαστικά για μια δοκιμασία προκλήσεως, πρέπει να γίνεται με προσοχή από έμπειρο Αλλεργιολόγο και να υπάρχουν τα κατάλληλα μέσα επείγουσας αντιμετωπίσεως μιας αναφυλακτικής καταστάσεως.

Ήδη έχουν αναφερθεί στη διεθνή βιβλιογραφία δύο περιπτώσεις εκδηλώσεως συστηματικών αναφυλακτικών αντιδράσεων. Πέραν της δερματικής δοκιμασίας με εμπορικά εκχυλίσματα, σε ορισμένες περιπτώσεις παρασκευάζονται εκχυλίσματα από συγκεκριμένες παρτίδες / μάρκες γαντιών με τα οποία γίνονται τα αλλεργικά tests.

Σε ειδικές περιπτώσεις εφαρμόζεται και η δοκιμασία χρήσεως (use test) βάσει ειδικού πρωτοκόλλου.

Δερματική δοκιμασία δια νυγμού

Τέλος, πρέπει να αποσαφηνισθεί η συμμετοχή και άλλων πηγών αλλεργιογόνων στον χώρο εργασίας ή κατοικίας του ασθενούς ενώ πρέπει να αποκλεισθεί η τροφική αλλεργία με το σκεπτικό της διασταυρούμενης αντιδραστικότητας ορισμένων φρούτων και άλλων καρπών (μπανάνα, αβοκάντο, κάστανο, κεράσι, ακτινίδιο, ροδάκινο, σταφύλι, ανανάς, passion fruit, πατάτα) με τις πρωτεΐνες του φυσικού λάστιχου.

Ορισμένες φορές, λανθασμένα, ενοχοποιείται η κόνις καλαμποκαλεύρου που υπάρχει στα χειρουργικά γάντια (πούδρα) και η οποία παίζει το ρόλο του "λιπαντικού" για την πρόκληση των αλλεργικών αντιδράσεων. Το καλαμποκάλευρο σπανίως προκαλεί ευαισθητοποίηση από μόνο του.

Όμως, μπορεί να απορροφήσει τα αλλεργιογόνα του λάστιχου με αποτέλεσμα όταν ανοίγονται οι συσκευασίες των γαντιών τα εν λόγω σωματίδια να καθίστανται αερομεταφερόμενα και να "μολύνουν" έτσι μεγάλες εκτάσεις στο περιβάλλον εργασίας.

Σε πρόσφατη μελέτη διαπιστώθηκε ότι η συγκέντρωση των αλλεργιογόνων του λάστιχου στον αέρα σε περιοχές του νοσοκομείου στις οποίες γίνεται τακτική χρήση γαντιών, κυμαίνεται από 13 έως 121 ng/m3 ενώ στις υπόλοιπες περιοχές από 0.3 έως 1.8 ng/m3, ανεξαρτήτως της ροής ανανεώσεως του αέρος.

Κατά συνέπεια, δεν είναι τυχαίο το γεγονός της εκδηλώσεως συμπτωμάτων από το ευαισθητοποιημένο προσωπικό των χειρουργείων στον χώρο εργασίας των. Τέλος, ορισμένες ανεξήγητες αναφυλακτικές αντιδράσεις σε ασθενείς με αλλεργία στο λάστιχο, μπορεί να οφείλονται στα λαστιχένια πώματα των φιαλιδίων των φαρμάκων ή στα λαστιχένια μέρη των συσκευών παρεντερικής εγχύσεως.

Τύποι αντιδράσεων και κλινικές εκδηλώσεις

Τα προϊόντα τα οποία περιέχουν φυσικό λάστιχο μπορεί να προκαλέσουν δύο διαφορετικούς τύπους αλλεργικών αντιδράσεων.

Ο πρώτος (όψιμη υπερ-ευαισθησία τύπου IV), επιτελείται με τη μεσολάβηση ειδικών κυττάρων του αμυντικού συστήματος (Τ-κυττάρων, μακροφάγων) του οργανισμού. Στις κλινικές εκδηλώσεις περιλαμβάνονται η ερυθρότητα, το οίδημα, οι βλατίδες ή το έκζεμα που εκδηλώνονται 4 έως 48 ώρες ύστερα από την επαφή με το αλλεργιογόνο.

Στην περίπτωση των συσκευών από λάστιχο, οι αντιδράσεις τύπου IV επάγονται από τα χημικά πρόσθετα τα οποία προστίθενται κατά τη χημική επεξεργασία του λάστιχου. Οι αντιδράσεις τύπου IV πρέπει να διακριθούν από τις ερεθιστικές αντιδράσεις, με τις οποίες στενά προσομοιάζουν.

Οι τελευταίες αντιπροσωπεύουν στην πραγματικότητα βλάβη των κυττάρων του δέρματος η οποία δεν επέρχεται με τη μεσολάβηση του ανοσιακού συστήματος. Τυπικό παράδειγμα αντιδράσεως τύπου IV αποτελεί η αντίδραση που προκαλεί η επαφή με τον δηλητηριώδη κισσό (poison ivy).


Αντίθετα, η άμεση υπερευαισθησία τύπου Ι είναι διαφορετικής αιτιολογίας. Η εν λόγω αντίδραση διαμεσολαβείται από την ανοσοσφαιρίνη Ε (IgE) προκαλούμενη από πρωτεΐνες που περιέχονται στο φυσικό λάστιχο. Οι αντιδράσεις ύστερα από νυγμό Υμενοπτέρου (σφήκας ή μέλισσας) αποτελούν κλασικό παράδειγμα αντιδράσεων τύπου Ι (αντίδραση αντιγόνου-αντισώματος).

Τα συμπτώματα και τα σημεία των αντιδράσεων αυτών αρχίζουν συνήθως μέσα σε λίγα λεπτά από της εκθέσεως στο αλλεργιογόνο αναλόγως της ευπάθειας του ατόμου στο συγκεκριμένο αντιγόνο και των συνθηκών της εκθέσεως.

Στα δερματικά συμπτώματα περιλαμβάνονται η εντοπισμένη ή γενικευμένη κνίδωση, η δερματίτιδα, το μη ειδικό αίσθημα καψίματος και ο κνησμός. Σε μια σειρά ασθενών όλοι εκδήλωσαν κνίδωση (100%), 51% ρινίτιδα, 44% επιπεφυκίτιδα, 31% δύσπνοια και 24% συστηματική αναφυλαξία.

Η συμμετοχή του γαστρεντερικού, του κυκλοφορικού και του αναπνευστικού συστήματος υποδηλώνεται από την εκδήλωση ναυτίας, εμέτου, κοιλιακών κραμπών, αγγειοοιδήματος, επιπεφυκίτιδας, ρινίτιδας και βρογχικού άσθματος, υποτάσεως, ταχυκαρδίας και αναφυλαξίας.

Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1992, περισσότερες από 1100 αλλεργικές και αναφυλακτικές αντιδράσεις και 15 θάνατοι που αποδόθηκαν στο λάστιχο, είχαν αναφερθεί στην Υπηρεσία Food and Drug Administration (FDA) των Ηνωμένων Πολιτειών.

Δερματικά Συμπτώματα

Πηγές λάστιχου σε ιατρικά & καταναλωτικά προϊόντα

  • κολλητικές ταινίες,
  • αφροί καθαρισμού,
  • χαλιά και μοκέτες,
  • μπαλόνια και μπάλες,
  • προφυλακτικά,
  • παιγνίδια,
  • γομολάστιχες,
  • αθλητικά είδη και ρουχισμός,
  • ιατρικός εξοπλισμός
    (χειρουργικά και εξεταστικά γάντια, σωλήνες και καθετήρες, μάσκες προσώπου, εξοπλισμός χορηγήσεως αναισθησίας, αιμοστατικές ταινίες, ελαστικοί επίδεσμοι),
  • γάντια νοικοκυρών και ηλεκτρολόγων,
  • υποδήματα,
  • γραμματόσημα,
  • πιπίλες,
  • εξοπλισμός καταδύσεων και ιστιοπλοϊας,
  • θερμοφόρες,
  • κουρτίνες μπάνιου,
  • αεροστρώματα,
  • οδοντιατρικά υλικά κά.

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Όπως και για κάθε αλλεργιογόνο, η καλύτερη θεραπεία είναι η πλήρης αποφυγή του αλλεργιογόνου σε συνδυασμό με την ενημέρωση του ασθενούς περί των πιθανών πηγών εκθέσεως στο λάστιχο. Όταν η χρήση λαστιχένιων γαντιών είναι επιβεβλημένη πρέπει να χρησιμοποιούνται προϊόντα στα οποία το λάστιχο δεν έρχεται σε άμεση επαφή με το δέρμα- εξωτερικά λάστιχο, εσωτερικά πολυουρεθάνη) ή προϊόντα χωρίς λάστιχο (πχ.

βινύλιο - Neotech).

Στο εμπόριο υπάρχουν επίσης ουροκαθετήρες, καθετήρες υποκλυσμού και ενδοτραχειακοί σωλήνες χωρίς λάστιχο. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν κυκλοφορούν ακόμη προφυλακτικά χωρίς φυσικό λάστιχο. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να τα παραγγείλουν από το εξωτερικό μέσω του διαδικτύου (πχ.

Google: non latex condoms). Κρίνεται σκόπιμο το ευαισθητοποιημένο άτομο να έχει πάντοτε μαζί του τις ειδικές συσκευές αυτομάτου εγχύσεως αδρεναλίνης, για περίπτωση τυχαίας εκθέσεώς του σε λάστιχο και να διατηρεί ένα επιπλέον ζεύγος γαντιών χωρίς λάστιχο.

Πέραν αυτών, έχει προταθεί το τριπλό πλύσιμο των γαντιών με το οποίο επιτυγχάνεται ελάττωση των περιεχομένων αλλεργιογόνων κατά αρκετές χιλιάδες φορές, με παράλληλη αποστείρωση σε ατμό προς ελάττωση των περιεχομένων πρωτεϊνών σε μη ανιχνεύσιμο επίπεδα και της αλλεργιογονικότητος, τουλάχιστον κατά 7 φορές.

Για την πρόληψη ή την ελαχιστοποίηση των αντιδράσεων στους ασθενείς με αλλεργία στο λάστιχο έχει προταθεί η προ-θεραπεία με κορτικοστεροειδή, Η1 και Η2-αντιισταμινικά και εφεδρίνη. Όμως σε πολλές περιπτώσεις παρά τη προ-θεραπεία, εκδηλώθηκαν αντιδράσεις.

Είναι όμως τα προϊόντα από βινύλιο ή συνθετικό λάστιχο ασφαλή για το ιατρικό, οδοντιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό;

Από το Μάρτιο του 1991, FDA επέβαλε τη "δοκιμασία ύδατος" σε όλα τα εξεταστικά και χειρουργικά γάντια. Η δοκιμασία αυτή βασίζεται στη πλήρωση του γαντιού με 1000 mL ύδατος και τον έλεγχο για διαφυγή ύδατος απ' αυτά. Επί του παρόντος, τα όρια είναι 4% για τα εξεταστικά και 2.5% για τα χειρουργικά γάντια.

Βάσει των υπαρχουσών μελετών, τα γάντια από βινύλιο είναι περισσότερο διαπερατά από το αίμα και το ύδωρ σε σύγκριση με τα λαστιχένια γάντια. Κατά συνέπεια, η αποφυγή των τρυπημάτων από βελόνες, ο σχολαστικός καθαρισμός και η αρίστη υγιεινή του δέρματος αποτελούν καθοριστικούς φραγμούς της μεταδόσεως των ιών.

Πηγές:
1. Hamann CP. Latex Hypersensitivity: An Update. Allergy Proc 1994, 15: 17-20
2. Γαλατάς ΙΔ, Αλλεργία στο Latex. Ελλ Αλλεργιολογία Κλιν Ανοσολ 1994, Tόμος 2, Τεύχος 3: 132-137.
3. Fink JN & Kelly KJ. Latex Hypersensitivity - An Emerging Problem. Allergy Clin Immunol News, 1994; 6: 4-9.
4. Hohnson G. Time to take the gloves off? Occupational Health 1997, Oct: 1-4.
5. Turjanmaa T, Alenius H, Makinen-Kiljunen S, et al. Natural rubber latex allergy. Allergy 1996, 51:593-602.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ανοσολογικές εξετάσεις κοπράνων: Μεγάλες δυνατότητες για την ανίχνευση του καρκίνου του παχέος εντέρου και των πρόδρομων μορφών του
Αύξηση 74% των αιτήσεων κλινικών μελετών στη χώρα το 2024
BAUSCH + LOMB Ελλάδας: Λανσέρει το πρώτο και μοναδικό νέας γενιάς φαρμακευτικό οφθαλμικό διάλυμα για την αντιμετώπιση του κόκκινου ματιού