Lockdown στην ενημέρωση; Απειλές στην ελευθερία του Τύπου, με πρόσχημα την πανδημία

Δημοσιογράφοι ξυλοκοπούνται από την αστυνομία ή από πολίτες στη διάρκεια κάλυψης διαδηλώσεων ή άλλων γεγονότων. Άλλοι δέχονται ευθείες απειλές, στοχοποίηση και ψηφιακό bullying, ακόμη και από αρχηγούς κρατών. "Κορωνο-νόμοι" που ψηφίζονται εκτάκτως με την επίκληση της πανδημίας ορθώνουν εμπόδια στην άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, οδηγώντας ακόμα και σε φυλακίσεις δημοσιογράφων. Ψηφιακές εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών με στόχο το σπάσιμο αλυσίδων διασποράς γίνονται εργαλεία παρακολούθησης των κινήσεων δημοσιογράφων. Αντιπολιτευόμενα μέσα ενημέρωσης αποκλείονται από τη χρηματοδότηση ή φιμώνονται με την απειλή εξοντωτικών προστίμων, ενώ δεν λείπουν ακόμα και παρεμβάσεις στη δυνατότητα πρόσβασης λειτουργών της ενημέρωσης στο διαδίκτυο.

Η πανδημία παρείχε το ιδανικό πρόσχημα σε ορισμένες κυβερνήσεις κρατών για την επιβολή περιορισμών στην άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, την φίμωση ανεξάρτητων φωνών και την δίωξη όσων ασκούν κριτική στις κυβερνητικές πολιτικές για την αντιμετώπιση της πανδημίας και όχι μόνο.

Η δρ Λαμπρινή Παπαδοπούλου, διδάσκουσα στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, και η δρ Θεοδώρα Μάνιου (φωτογραφία), λέκτορας Δημοσιογραφίας στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου, συγκέντρωσαν εκατοντάδες περιστατικά από ολόκληρο τον κόσμο, όπως αυτά αναφέρθηκαν σε τρεις διεθνείς μηχανισμούς παρακολούθησης των απειλών κατά της ελευθερίας του Τύπου.

Σε δημοσίευσή τους σε επιστημονικό περιοδικό, με τίτλο "Lockdown στην ψηφιακή δημοσιογραφία; Χαρτογράφηση των απειλών στην ελευθερία του Τύπου κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID19", αποτυπώνουν το φαινόμενο, κατηγοριοποιούν τα είδη απειλών και καταλήγουν σε χρήσιμα συμπεράσματα.

Τα δύο μέλη ΔΕΠ κατέγραψαν και ανέλυσαν συνολικά 357 περιστατικά που έλαβαν χώρα στο πρώτο εξάμηνο της πανδημίας (Ιανουάριος – Ιούλιος 2020). Μιλώντας στο iatronet, η Λαμπρινή Παπαδοπούλου (φωτογραφία) συνοψίζει τους έξι τύπους απειλών που χρησιμοποίησαν οι κυβερνήσεις κατά της ελευθερίας του Τύπου, παραθέτοντας χαρακτηριστικά παραδείγματα:

• Νομικές απειλές: Νέοι "κορωνο-νόμοι" ή "κορωνο-κανονισμοί" που θεσπίστηκαν, ή προϋπάρχουσα νομοθεσία που ερμηνεύτηκε και χρησιμοποιήθηκε κατά το δοκούν, έδωσαν υπερεξουσίες σε κυβερνήσεις για τον έλεγχο της ενημέρωσης. "Το πιο χαρακτηριστικό και συνάμα ανησυχητικό παράδειγμα συνέβη στην Ουγγαρία, όπου ψηφίστηκε ειδικός «κορωνο-νόμος" που έδωσε τη δυνατότητα στην κυβέρνηση της χώρας να κυβερνά με ένα έκτακτο διάταγμα, για αόριστο χρονικό διάστημα, παρακάμπτοντας το Κοινοβούλιο και αποφασίζοντας αυθαίρετα αν για παράδειγμα μια αναφορά στα ΜΜΕ είναι αληθινή ή ψευδής», λέει στο iatronet η κ. Παπαδοπούλου και προσθέτει: "δηλαδή, αποφασίζει η κυβέρνηση κατά πόσο κάτι συνιστά fake news ή όχι και μάλιστα επιβάλλει ποινές φυλάκισης έως 5 ετών για διάδοση ψευδών ειδήσεων. Μέσω αυτού του διατάγματος στοχοποιήθηκαν δημοσιογράφοι που ασκούσαν κριτική στη στρατηγική της κυβέρνησης σε σχέση με τα μέτρα για τον κορωνοϊό".
• Πολιτικές απειλές, μέσω της λογοκρισίας ή όρθωσης εμποδίων στην πρόσβαση στην πληροφόρηση: Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Κίνας, η οποία - όπως καταγράφηκε σε report των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα - λογόκρινε τις πρώτες πληροφορίες οι οποίες είχαν διαρρεύσει στο διαδίκτυο σχετικά με την πανδημία. Στο report αναφέρεται μάλιστα πως αν επιτρεπόταν να κυκλοφορήσουν πολύ νωρίτερα μέσω του διαδικτύου αυτές οι πληροφορίες, ενδεχομένως να είχαν ληφθεί πολύ πιο έγκαιρα μέτρα και να είχε περιοριστεί η πανδημία και να είχαν σωθεί χιλιάδες ζωές. "Στην Κίνα συναντάμε ούτως ή άλλως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ψηφιακής λογοκρισίας και περιορισμών στην ελευθερία του Τύπου. Σε αυτή την περίπτωση αυτό φαίνεται πως συνέβαλε τα μέγιστα και στην εξάπλωση της πανδημίας", σχολιάζει η κ. Παπαδοπούλου.
• Φυσικές απειλές, με υποκατηγορίες: α) Επιθέσεις σε βάρος δημοσιογράφων από αστυνομικούς ή ιδιώτες, β) Απειλή να μολυνθούν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι με τον ιό, επειδή δεν τους παρέχονταν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας ή σωστές συνθήκες εργασίας, γ) κλοπή και καταστροφή δημοσιογραφικού εξοπλισμού. Αυτού του είδους οι απειλές ήταν πιο έντονες κυρίως σε χώρες όπως η Ινδία, το Μπαγκλαντές, το Κογκό και η Σενεγάλη. "Είδαμε σε πολλές περιπτώσεις δημοσιογράφους που κάλυπταν διαδηλώσεις εναντίον των στρατηγικών της κυβέρνησης να ξυλοκοπούνται πάρα πολύ άγρια από αστυνομικούς ή από πολίτες. Αυτό συνέβη και σε συγκεντρώσεις αντιεμβολιαστών, ενώ και στην Ελλάδα δημοσιογράφοι βρέθηκαν στο στόχαστρο από συμμετέχοντες σε τέτοιες εκδηλώσεις".
• Ψυχολογικές απειλές, μέσω διαδικτυακής παρενόχλησης, ή δυσφημιστικών εκστρατειών από πολιτικούς σε βάρος δημοσιογράφων. "Εδώ θα θυμόμασταν τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος χαρακτήριζε τους δημοσιογράφους ως εχθρούς του λαού και των πολιτών, σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα στοχοποιώντας συγκεκριμένους δημοσιογράφους. Στο διαδίκτυο ήταν πολύ έντονο το φαινόμενο. Έβγαιναν κάποιοι πολιτικοί, στοχοποιούσαν έναν δημοσιογράφο και ξεκινούσε ένα on line bullying που σε πολλές περιπτώσεις έφτανε στο σημείο να διατυπώνονται απειλές εναντίον της ζωής του. Αυτό κρύβει τον κίνδυνο να οδηγηθούν κάποιοι σε καταστάσεις αυτολογοκρισίας, λόγω του φόβου», επισημαίνει η κ.Παπαδοπούλου.
• Τεχνολογικές απειλές, μέσω ψηφιακής επιτήρησης ή ακόμα και παρεμβάσεων στην ταχύτητα του διαδικτύου. "Πρωταθλήτρια κι εδώ είναι η Κίνα, η οποία έχει σπάσει κάθε ρεκόρ ψηφιακής παρακολούθησης μέσω διάφορων εφαρμογών για κινητά. Υποχρεώνοντας τις εταιρίες κινητής τηλεφωνίας να τους στέλνουν στοιχεία σχετικά με τις κινήσεις πολιτών, μεταξύ αυτών και δημοσιογράφων. Τις επαφές, τα μηνύματα, τις επικοινωνίες τους", σημειώνει η ερευνήτρια. Όπως διευκρινίζει, ανάλογες εφαρμογές ιχνηλάτησης, που χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και σε ευρωπαϊκές χώρες, άνοιξαν μια συζήτηση σχετικά με τη δυνατότητα που θα είχε κάποιος δυνητικά να σπάσει το απόρρητο και επαφών των κινήσεων και επαφών δημοσιογράφων.
• Οικονομικές απειλές, με τρεις υποκατηγορίες: α) εξοντωτικά πρόστιμα σε ορισμένα μέσα, β) κάποια μέσα που στάθηκαν κριτικά απέναντι στις κυβερνήσεις εξαιρέθηκαν από τα πλάνα χρηματοδότησης γ) εκδικητικές απολύσεις και μειώσεις μισθών. "Εδώ, δεν γίνεται να μην αναφέρουμε την περίπτωση της Ελλάδας", λέει η κ. Παπαδοπούλου και αναφέρεται στη λεγόμενη "λίστα Πέτσα".

Σε πολλές περιπτώσεις δύο ή και περισσότερα είδη απειλών εφαρμόστηκαν συνδυαστικά. Το πιο ανησυχητικό, όπως αναφέρεται, είναι το ενδεχόμενο κάποιοι από αυτούς τους περιορισμούς να παραμείνουν και μετά την πανδημία. "Ορισμένοι ήταν προσωρινοί και ενδεχομένως να ανασταλούν όταν με το καλό τελειώσει η πανδημία. Κάποιοι όμως δεν έχουν χρονικούς περιορισμούς και μπορεί να αποτελέσουν μια νέα κανονικότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει κίνδυνος να μπει σε ένα μόνιμο lockdown η ερευνητική και η κριτική δημοσιογραφία", καταλήγει η κ. Παπαδοπούλου.