Ένα κρίσιμο θέμα Δημόσιας Υγείας: Μείωση βλάβης από το κάπνισμα

Αντιμέτωπη με ένα σημαντικό έλλειμμα νομοθεσίας, βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση στο θέμα μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα. Την ώρα που ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) αξιολογεί τα νέα προϊόντα που έχουν σκοπό την προστασία της υγεία των καπνιστών, ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός (ΕΜΑ) δεν προβαίνει σε εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου. Το θέμα είναι πολύ σημαντικό για τη Δημόσια Υγεία, με τα στοιχεία να δείχνουν πως – εκτός από τη μείωση θνητότητας και νοσηρότητας – το οικονομικό κόστος από τη νοσηλεία παθήσεων που σχετίζονται με το κάπνισμα είναι τεράστιο και δεν καλύπτεται από τους φόρους που επιβάλλει η Πολιτεία.

Τα παραπάνω αναφέρθηκαν, μεταξύ άλλων, κατά τη διάρκεια συζήτησης στρογγυλής τραπέζης, με θέμα "Μία νέα ματιά στη Δημόσια Υγεία", η οποία πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, στο πλαίσιο του Πανελλήνιου Συνεδρίου Δημόσιας Υγείας 2022 "Ευ ζην: ο αέναος στόχος της Δημόσιας Υγείας".

Συντονιστές της συζήτησης ήταν ο καθηγητής Καρδιολογίας Ιγνάτιος Οικονομίδης και η καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας Αναστασία Μπαρμπούνη. Ο κ. Οικονομίδης αναφέρθηκε στην ευκαιρία που παρουσιάζεται με τα προϊόντα μείωσης βλάβης από το κάπνισμα, λέγοντας πως η καπνιστική συνήθεια είναι επικίνδυνη, καθώς προκαλεί καρδιαγγειακά προβλήματα και καρκίνο. Η κ. Μπαρμπούνη υπογράμμισε πως υπάρχει πλέον μία νέα πραγματικότητα, την οποία η Ευρώπη οφείλει να αξιοποιήσει.

Μιλώντας στην ημερίδα, ο διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής της "Ευρωκλινικής" Δημήτρης Ρίχτερ, συμφώνησε πως τα νέα προϊόντα μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα είναι μία νέα πραγματικότητα, η οποία δίνει απάντηση σε μία σειρά από προβλήματα των καπνιστών. Όπως είπε, καπνιστές πηγαίνουν στους ειδικούς και αναφέρουν πως θέλουν, αλλά δεν είναι ακόμη έτοιμοι να διακόψουν την επιβλαβή αυτή συνήθεια.

Επικαλέστηκε την περίπτωση του FDA, λέγοντας πως έχει ήδη διαμορφωθεί το κανονιστικό πλαίσιο, με βάση το οποίο προβαίνει σε αξιολόγηση των ισχυρισμών νέων προϊόντων περί μείωσης της βλάβης. Ακολουθείται παρόμοια διαδικασία με εκείνη που ακολουθείται στην αδειοδότηση των φαρμάκων, τόνισε. Οι φάκελοι που υποβάλλονται από τις εταιρείες, είναι πλήρεις, με αναλύσεις και στοιχεία. Σύμφωνα με τον ομιλητή, στόχος είναι να μειωθεί η καπνιστική συνήθεια και να προχωρήσουν σε λιγότερο επιβλαβή προϊόντα.

Ο κ. Ρίχτερ ανέφερε πως σε κείμενό του προς την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καρδιολογίας προτείνει να γίνει το ίδιο και στην Ευρώπη. Επισήμανε πως το προϊόν "snus" έχει αδειοδοτηθεί στη Σουηδία, ως το μόνο προϊόν που μειώνει τον κίνδυνο από το κάπνισμα. Θετική στα νέα προϊόντα – είπε – είναι και η Νέα Ζηλανδία.

Αναφερόμενος στην κατάσταση που επικρατεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σημείωσε πως κάθε χώρα έχει το δικό της καθεστώς ως προς τα  προϊόντα μείωσης βλάβης. Στην Ελλάδα, ο νέος νόμος του 2020 δίνει στους καπνιστές τη δυνατότητα να ενημερωθούν, ενώ επταμελής επιστημονική επιτροπή του υπουργείο Υγείας μπορεί να αξιολογήσει εάν κάθε προϊόν έχει βάσιμα επιχειρήματα περί μείωσης της βλάβης.

Σύμφωνα με τον κ. Ρίχτερ, η εμπειρία της Ιαπωνίας δείχνει πως, κάθε νέο προϊόν που εισέρχεται αγορά, συμβάλλει στη μείωση του καπνίσματος. Στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει διαμορφωθεί στρατηγική μείωσης βλάβης, η οποία αφορά άτομα που δεν μπορούν να διακόψουν κάπνισμα. Η επικοινωνία προς το κοινό είναι θετική σε σχέση με τη μείωση του κινδύνου. Ευνοϊκό καθεστώς έχει διαμορφωθεί και για τους ατμιστές.

Ο ομιλητής υπογράμμισε πως το 36% των καπνιστών επιχειρούν να διακόψουν τη συνήθεια, αλλά μόνο το 25% το πετυχαίνει έναν χρόνο αργότερα. Όσοι αποτυγχάνουν, μπορούν να λαμβάνουν τη νικοτίνη, χωρίς τις άλλες επιβλαβείς ουσίες που περιέχονται στο παραδοσιακό τσιγάρο.

Νικοτίνη

Μιλώντας στην ίδια εκδήλωση, ο Σουηδός καθηγητής Karl Fagerström, σημείωσε πως το κάπνισμα είναι ένας ιδεώδης χώρος για συζήτηση μείωσης της βλάβης. Οι άνθρωποι - είπε - καπνίζουν για τη νικοτίνη, η οποία δεν είναι η πιο επιβλαβής από τις χιλιάδες χημικές ουσίες που εκλύονται κατά το κάπνισμα. Δεν προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα, καρδιολογικά και καρκίνο.

Επικαλέστηκε αναφορές του επικεφαλής του FDA, σύμφωνα με τις οποίες απαιτείται μείωση της βλάβης στους καπνιστές, οι οποίοι θα πρέπει να στραφούν σε λιγότερο επιβλαβείς συνήθειες. Όπως είπε, τη δεκαετία του '70, που ξεκίνησε η χρήση του snus στη Σουηδία, υπήρξε πολύ μεγάλη μείωση της καπνιστικής συνήθειας. Σημαντική μείωση υπήρξε και στην επίπτωση του καρκίνου.

Με την αύξηση της χρήσης του snus, υπήρξε παρόμοια εικόνα και στη Νορβηγία, όπου οι νέοι καπνιστές είναι μόλις 1% έως 2%. Με παρόμοιο τρόπο υποχώρησε από το 2015 η καπνιστική συνήθεια στην Ιαπωνία, όπου μειώθηκαν οι νοσηλείες λόγω χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) και καρδιαγγειακών νοσημάτων. Στην Αγγλία και στη Νέα Ζηλανδία, υπήρξε αύξηση στα ηλεκτρονικά τσιγάρα και ταυτόχρονη μείωση στο κάπνισμα. 

Ο καθηγητής αναφέρθηκε και στο πιο πρόσφατο νέο προϊόν, τα "σακουλάκια νικοτίνης" (nicotine pouches), τα οποία περιέχουν νικοτίνη και τίποτε άλλο. Το εν λόγω προϊόν υιοθετήθηκε ως ιατρικό στη Σουηδία. Συγκρίθηκε με τις τσίχλες νικοτίνης και δεν βρέθηκαν μεγάλες διαφορές.

Είπε πως πρόκειται για ένα ακόμη βήμα στη μείωση της βλάβης, το οποίο γίνεται χωρίς κόστος για τα συστήματα Υγείας. "Το θέμα είναι να κάνουμε πιο διαθέσιμα αυτά τα προϊόντα", σχολίασε. Προειδοποίησε πως το κάπνισμα είναι μία φαρμακευτική εξάρτηση, η οποία δεν μπορεί εύκολα να αντιμετωπιστεί. Τόνισε, δε, πως απαιτείται παρέμβαση, λέγοντας πως στις ΗΠΑ υπάρχει μία στροφή από το κάπνισμα στην κάνναβη.

Οικονομία

Ο Πολωνός καθηγητής Δημόσιας Υγείας Andreij Fal αναφέρθηκε στα νέα "εργαλεία" αντιμετώπισης της καπνιστικής συνήθειας. Σημείωσε πως η βελτίωση της πρόσβασης στις θεραπείες έχει μειώσει τη θνητότητα, αυξάνοντας το προσδόκιμο επιβίωσης. Προειδοποίησε, ωστόσο, πως το θέμα δεν είναι να θεραπεύονται οι άνθρωποι, αλλά να μη νοσούν από παράγοντες, όπως το κάπνισμα.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον είχε η ανάλυση που παρουσίασε για την οικονομική επίπτωση των νοσημάτων που σχετίζονται με το κάπνισμα. Εξήγησε πως οι χώρες που υποφέρουν περισσότερο, είναι εκείνες με μεσαία και χαμηλά εισοδήματα. Αναφέρθηκε στην Πολωνία και στην πολιτική διαφωνία που υπάρχει στο θέμα απώλειας εσόδων από φορολογία του καπνίσματος.

Διευκρίνισε πως το 80% της τιμής των τσιγάρων στην Πολωνία είναι φόροι, αλλά αυτό δεν λύνει το πρόβλημα, καθώς το 20% του πληθυσμού εξακολουθεί να καπνίζει. Πρότεινε να αυξάνονται οι τιμές και οι φόροι στα πιο επιβλαβή προϊόντα, που είναι τα τσιγάρα. Έκανε λόγο για συνδυασμό μέτρων κατά του καπνίσματος και επικαλέστηκε την περίπτωση των ΗΠΑ, όπου η αύξηση της τιμής και οι απαγορεύσεις οδήγησαν σε μείωση της κατανάλωσης και μείωση των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα. Κατέληξε πως, τελικά, χάνονται πολύ περισσότερα χρήματα για την αντιμετώπιση παθήσεων που σχετίζονται με το κάπνισμα, σε σύγκριση με τα έσοδα από φόρους στα τσιγάρα.

Έχει παρατηρηθεί ότι μια αύξηση της φορολογίας κατά 10% δεν οδηγεί σε αντίστοιχη πτώση της κατανάλωσης, καθώς η μείωση δεν ξεπερνά το 4% στις χώρες με υψηλό ΑΕΠ, ενώ παράλληλα έχει αποδειχθεί ότι η αύξηση των φόρων στα τσιγάρα ενθαρρύνει τη μαύρη αγορά και τις παράνομες εισαγωγές τσιγάρων. Η αύξηση της φορολογίας στα τσιγάρα και η μείωση της φορολογίας στα εναλλακτικά προϊόντα καπνού δυνητικά μειωμένης βλάβης για την υγεία των χρηστών, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ακόμα κίνητρο για τους καπνιστές που θέλουν να διακόψουν, γιατί έτσι, εκτός από μικρότερο κίνδυνο για την υγεία τους, θα έχουν και οικονομικό όφελος.