Ήλιος: Γιατί μας προκαλεί σπυράκια;

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι είναι τα σπυράκια που συχνά αναπτύσσονται στο δέρμα των χεριών την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού, όταν αρχίζουμε να βγαίνουμε περισσότερο στον ήλιο; Τα σπυράκια αυτά είναι πολύ συνηθισμένα αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι συνήθως οφείλονται στο πολύμορφο ερύθημα εκ φωτός.

«Πρόκειται για ένα δερματικό εξάνθημα, το οποίο εκδηλώνουν οι άνθρωποι με ευαισθησία στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV) όταν αρχίζουν να εκτίθενται στον ήλιο ή σπανιότερα σε τεχνητή πηγή UV», εξηγεί ο Δερματολόγος - Αφροδισιολόγος Μάρκος Μιχελάκης.
Ουσιαστικά είναι μία μορφή πρωτοπαθούς φωτοευαισθησίας, που παρατηρείται συνήθως την άνοιξη ή στις αρχές του καλοκαιριού. Μπορεί όμως να εμφανιστεί και αν υπάρξει αιφνίδια αύξηση στην έκθεση στον ήλιο, όπως κατά τις διακοπές σε μια ηλιόλουστη περιοχή οποιαδήποτε εποχή του χρόνου.

Μετά την πρώτη εκδήλωση, το εξάνθημα συνήθως επανεμφανίζεται κάθε χρόνο, περίπου την ίδια χρονική περίοδο. Χαρακτηριστική εκδήλωσή του είναι «το χέρι του οδηγού», δηλαδή ο καλυμμένος με σπυράκια πήχυς στο ένα χέρι των οδηγών (είναι αυτό που εκτίθεται στον ήλιο) όταν αρχίζουν να κυκλοφορούν με κοντομάνικες μπλούζες.

Ποιοι το παρουσιάζουν;

Το πολύμορφο ερύθημα εκ φωτός είναι πιο συχνό στις γυναίκες από ότι στους άνδρες, συνήθως σε όσους έχουν λευκό δέρμα που καίγεται εύκολα από τον ήλιο. Η πλειονότητα των πασχόντων (το περίπου 75%) είναι γυναίκες ηλικίας 20-40 ετών. Οι υπόλοιποι πάσχοντες είναι άνδρες και ανήλικοι. Τα άτομα με ευαισθησία στον ήλιο συνήθως το εκδηλώνουν για πρώτη φορά κατά την εφηβεία ή λίγο μετά την ενηλικίωσή τους.

Πόσο συχνό είναι;

Υπολογίζεται ότι προσβάλλει το τουλάχιστον 5% του πληθυσμού στις χώρες της Μεσογείου, αλλά και ποσοστό έως 20% στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης που έχουν μειωμένη ηλιοφάνεια. Έχει επίσης αναφερθεί ότι είναι λίγο πιο συχνό στις περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, συγκριτικά με τις παραθαλάσσιες περιοχές.

Πού οφείλεται;

Η ακριβής αιτία του δεν είναι γνωστή. Όπως προαναφέρθηκε, αναπτύσσεται σε ανθρώπους που έχουν ευαισθησία στην ηλιακή ακτινοβολία (φωτοευαισθησία) και γενικότερα στην UV, από όποια πηγή και αν προέρχεται. Μπορεί όμως να έχει και γενετική προδιάθεση.

Μερικοί ασθενείς το εκδηλώνουν όταν κάνουν φωτοθεραπεία για την αντιμετώπιση άλλων δερματοπαθειών (π.χ. της ψωρίασης ή της δερματίτιδας).

Πώς εκδηλώνεται;

Όπως υποδηλώνει η ονομασία του, μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές  (πολύμορφο) και είναι κόκκινο (ερύθημα). Συνήθως εκδηλώνεται με πυκνούς σχηματισμούς κηλίδων και βλατίδων (είναι μικρά, κόκκινα σπυράκια), που κάνουν «σκληρό» το δέρμα. Μερικές φορές αναπτύσσονται και μικροσκοπικές φυσαλίδες.

Οι βλάβες αυτές προκαλούν έντονο κνησμό. Παρατηρούνται κυρίως στα τμήματα του σώματος που είναι καλυμμένα τον χειμώνα, αλλά εκτεθειμένα στον ήλιο την άνοιξη και το καλοκαίρι. Παραδείγματα τέτοιων σημείων είναι οι πήχεις των χεριών, το πρόσθιο τμήμα του λαιμού, το άνω τμήμα του θώρακα, οι άκροι πόδες. Αντιθέτως, το εξάνθημα είναι λιγότερο συχνό στα τμήματα (π.χ. πρόσωπο, αυχένας) που μονίμως είναι εκτεθειμένα στον ήλιο.

Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, το πολύμορφο ερύθημα εκ φωτός συνοδεύεται από πυρετό, ναυτία ή/και πονοκέφαλο.

Αν και οι εκδηλώσεις του ποικίλλουν από άτομο σε άτομο, η εμφάνισή του είναι συνήθως η ίδια στις υποτροπές που κάνει σε κάθε πάσχοντα.

Πόσο διαρκούν τα συμπτώματά του;

Το εξάνθημα συνήθως αναπτύσσεται μέσα σε λίγες ώρες έως και δύο ημέρες από την έκθεση στον ήλιο. Αν η έκθεση δεν επαναληφθεί, μπορεί να υποχωρήσει μέσα σε λίγες μέρες. Αν, όμως, επαναληφθεί ή το πολύμορφο ερύθημα εκ φωτός είναι σοβαρό, μπορεί να επιμείνει για χρονικό διάστημα δύο εβδομάδων ή περισσότερο. Υπάρχουν και περιπτώσεις που επιμένει για όλο το καλοκαίρι και υποχωρεί από το φθινόπωρο.

Αν ο πάσχων δεν ξύσει και δεν προκαλέσει πληγή στα σπυράκια, αυτά υποχωρούν χωρίς να αφήσουν σημάδια. Αξίζει να σημειωθεί ότι μερικοί άνθρωποι γίνονται μεγαλώνοντας λιγότερο ευαίσθητοι στον ήλιο και τελικά σταματούν να εκδηλώνουν το ετήσιο εξάνθημα.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση βασίζεται κυρίως στην κλινική εξέταση και στη λήψη λεπτομερούς ιατρικού ιστορικού. Αν ο γιατρός θέλει να αποκλείσει το ενδεχόμενο να οφείλεται το εξάνθημα σε άλλα προβλήματα, μπορεί να ζητήσει εξειδικευμένες εργαστηριακές εξετάσεις (π.χ. εξετάσεις αίματος, επιδερμικές φωτοδοκιμασίες, βιοψία δέρματος κ.λπ.). Άλλες παθήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν παρόμοιο εξάνθημα είναι η ηλιακή κνίδωση, ο ερυθηματώδης λύκος, η χημική φωτοδερματίτιδα (οφείλεται σε αλληλεπίδραση της UV με ορισμένα φάρμακα, καλλυντικά, αρώματα), η ερυθροποιητική πρωτοπορφυρία κ.λπ.

Πώς αντιμετωπίζεται;

Συγκεκριμένη θεραπεία συνήθως δεν χρειάζεται, διότι το εξάνθημα υποχωρεί μόνο του μέσα σε δύο εβδομάδες. Όταν όμως τα συμπτώματα είναι σοβαρά, ο δερματολόγος ιατρός μπορεί να χορηγήσει αγωγή κατά του κνησμού (συνήθως κάποιο κορτικοστεροειδές για τοπική εφαρμογή ή λήψη από το στόμα). Μπορεί να χορηγήσει και κάποιο αντισταμινικό.

Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, για να αποτρέψει την εποχιακή εκδήλωση του εξανθήματος μπορεί να συστήσει προφυλακτική φωτοθεραπεία 1-2 μήνες πριν από την άνοιξη. Κατ' αυτήν εκτίθεται το δέρμα σε χαμηλές δόσεις υπεριώδους ακτινοβολίας A ή B, για να μειωθεί η ευαισθησία του δέρματος στην UV του ηλίου.

Ποια μέτρα αυτοφροντίδας συνιστώνται;

Για να καταπραΰνουν το εξάνθημα οι ασθενείς μπορούν να εφαρμόζουν πάνω του ψυχρά επιθέματα. Καλό είναι επίσης να το προστατεύσουν από νέα έκθεση στον ήλιο. Πολύ σημαντικό είναι ακόμα να μην σπάνε τις φλύκταινες, ούτε να ξύνουν τα σπυράκια, διότι με αυτό τον τρόπο εμποδίζουν την επούλωση και αυξάνουν τον κίνδυνο μόλυνσης. Τη φλεγμονή στην προσβεβλημένη περιοχή του δέρματος μπορεί να καταπραΰνει κάποιο αντιφλεγμονώδες παυσίπονο που θα συστήσει ο θεράπων ιατρός, εφόσον δεν υπάρχει αντένδειξη. Απαραίτητη είναι η χρήση αντηλιακού με υψηλό δείκτη προστασίας, κάθε φορά που επίκειται έξοδος σε υπαίθριο χώρο. Ωστόσο καλό είναι να αποφεύγεται η έκθεση στον ήλιο το μεσημέρι.

Πότε πρέπει να απευθυνθεί ο ασθενής στον γιατρό;

Ζητήστε τη γνώμη του δερματολόγου σας εάν εμφανίσετε εξάνθημα δίχως προφανή αιτία (π.χ. μια γνωστή αλλεργία ή πρόσφατη επαφή με ένα γνωστό αλλεργιογόνο όπως το πεύκο). Το πολύμορφο ερύθημα εκ φωτός προκαλεί εξάνθημα παρόμοιο με εκείνο άλλων καταστάσεων, επομένως θέλει αξιολόγηση από έναν ειδικό για να γίνει η σωστή διάγνωση και θεραπεία.

Άμεσος έλεγχος από τον ιατρό χρειάζεται και όταν το εξάνθημα είναι εκτεταμένο, προκαλεί πόνο ή συνοδεύεται από πυρετό.