Bullying: Θύτες, θύματα και ένοχη σιωπή - Η σχέση με δυσλεξία και ΔΕΠΥ [πίνακες]

Ο 14χρονος Μάκης, μαθητής από τον Κολωνό, που έβαλε τέλος στη ζωή του με μια θηλιά στο λαιμό πριν από λίγες μέρες, είχε πέσει θύμα ακραίου bullying στο σχολείο, σύμφωνα με τις καταγγελίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Το ίδιο συνέβη πριν από λίγα χρόνια με τον 20χρονο Βαγγέλη, σπουδαστή από την Κρήτη, που αυτοκτόνησε στα Γιάννενα, για λόγους που συνδέονται με το bullying από την "παρέα των Κρητικών" σπουδαστών στη Γαλακτοκομική Σχολή. Ο 39χρονος Θύμιος από τον Πύργο, που εξαφανίστηκε και αγνοείται εδώ και πολλές μέρες, είχε απομονωθεί κοινωνικά λόγω του παραμορφωμένου από τροχαίο προσώπου του και όπως καταγγέλλεται είχε δεχτεί αδιανόητης μορφής βία από μέλη της τοπικής κοινωνίας.

Τρεις από τις πολλές περιπτώσεις που απασχόλησαν και απασχολούν τη δημοσιότητα με κοινό παρανομαστή το bullying. Τη σκόπιμη, απρόκλητη και συνήθως επαναλαμβανόμενη μορφή βίας που ασκείται από τον ισχυρό προς τον αδύναμο, με αφορμή κάποια μειονεξία ή ιδιαιτερότητα του τελευταίου. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η αδυναμία μπορεί να πηγάζει από τη δυσλεξία ή την Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).

Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν δύο φορές περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα bullying από το μέσο όρο, ενώ τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι δέκα φορές συχνότερα θύματα, αλλά και τρεις φορές πιο πιθανό να είναι θύτες εκφοβισμού, σύμφωνα με τον Γιώργο Παυλίδη (φωτογραφία), καθηγητή μαθησιακών δυσκολιών και δημιουργού του διεθνώς αναγνωρισμένου ομώνυμου τεστ οφθαλμοκίνησης, που μπορεί να διαγνώσει τη δυσλεξία και τη ΔΕΠΥ από την προσχολική ηλικία.

"Το bullying είναι ο βιασμός της αξιοπρέπειας", τόνισε ο ίδιος, ο οποίος σε διάλεξή του την Τετάρτη σκιαγράφησε το προφίλ θυτών και θυμάτων, μίλησε για την ηθική και ποινική ευθύνη των παρατηρητών που δεν παρεμβαίνουν, ενώ εξήγησε τη σύνδεση του φαινομένου με τις μαθησιακές δυσκολίες και την ΔΕΠΥ.

Είδη bullying και στατιστικά

Το σωματικό bullying (ξυλοδαρμοί, επιθέσεις, μικροληστείες) ασκείται κυρίως από αγόρια, σε αντίθεση με το λεκτικό (συκοφανίτες, ταπεινωτικές φήμες), όπου συμμετέχουν περισσότερο τα κορίτσια. Το τρίτο είδος, το ηλεκτρονικό (cyber bullying) έχει διάφορες μορφές και προκαλεί τεράστια ζημιά, λόγω του μεγάλου ακροατηρίου. Χαρακτηριστική περίπτωση, η πρώην σύντροφος διάσημου τηλεπαρουσιαστή που είδε βίντεο με προσωπικές της στιγμές αναρτημένα σε ροζ ιστοσελίδες. Όπως ανέφερε ο κ. Παυλίδης, περίπου το 43% των εφήβων ηλικίας 13 - 17 ετών πέφτουν θύματα ηλεκτρονικού bullying τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Το 77% από τους θύτες είναι γνωστά τους άτομα και το 90% από τα θύματα είχαν υποστεί και άλλου είδους bullying.

Σύμφωνα με ευρήματα έρευνας, το 55% των αφορμών για την άσκηση εκφοβισμού έχει σχέση με την εξωτερική εμφάνιση του θύματος, με πρόσφατο παράδειγμα τον 39χρονο με το παραμορφωμένο πρόσωπο στην Ηλεία. Το 37% αφορά το σωματικό βάρος, το 30% - 80% (ανάλογα με τη χώρα) τον σεξουαλικό προϋπολογισμό και το 16% την εθνότητα.

Αφορμή μπορεί να είναι ακόμα και η αριστεία. Σε έρευνα του κ. Παυλίδη, με 1.407 φοιτητές υψηλών επιδόσεων στα πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης, προέκυψε πως αυτοί είχαν υποστεί bullying σε υπερδιπλάσιο ποσοστό από το μέσο όρο (46% έναντι 21%).

Σε ποιον το εμπιστεύονται

Ένα μεγάλο ποσοστό των θυμάτων bullying διστάζει ή φοβάται να μιλήσει σε κάποιον για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Από όσους επιλέγουν να μιλήσουν, το μεγαλύτερο ποσοστό των εφήβων εμπιστεύονται περισσότερο φίλους παρά γονείς και ακόμη λιγότερο τους εκπαιδευτικούς. Οι μικρότερες ηλικίες επιλέγουν κυρίως τους γονείς. 

Εκτός από την ντροπή και τον φόβο των συνεπειών, πολλά θύματα επιλέγουν την σιωπή γιατί προτιμούν να υφίστανται το bullying ως τίμημα για παραμονή στην ομάδα των ισχυρών θυτών, παρά να απομονωθούν. "Σας θυμίζει κάτι αυτό; Τον Βαγγέλη Γιακουμάκη, ο οποίος ήταν από ένα χωριό του Ρεθύμνου, άρα ‘κρητίκαρος’ και ήθελε να είναι παρέα με τους Κρητικούς. Γι αυτόν ήταν μεγαλύτερο πρόβλημα να απομονωθεί από την παρέα, παρά το bullying, μέχρι που οδηγήθηκε στον θάνατο", υπογράμμισε ο καθηγητής.

Η ευθύνη του παρατηρητή

Όπως έχει κατοχυρωθεί και νομικά, οι εμπλεκόμενοι στον εκφοβισμό είναι τρεις: ο θύτης, το θύμα και ο παρατηρητής. Ο νόμος για το bullying (4332/2015) προβλέπει ποινή τουλάχιστον 6 μηνών, όχι μόνο στον θύτη, αλλά και σε όποιον είναι παρών και δεν παρεμβαίνει για να αποτρέψει το αδίκημα.

"Η ένοχη σιωπή θεριεύει τη βία και το bullying", τόνισε ο κ.Παυλίδης και παρέπεμψε στην πρόσφατη συγκλονιστική υπόθεση της αυτοκτονίας του 14χρονου μαθητή στον Κολωνό. Τα θύματα bullying έχουν 330% περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας από τον μέσο όρο.

Στο κομμάτι που αφορά τον σχολικό εκφοβισμό, σύμφωνα με έρευνα, τα περισσότερα περιστατικά συμβαίνουν στην αυλή του σχολείου, κυρίως στις μικρότερες ηλικίες, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Για τον λόγο αυτόν είναι κρίσιμης σημασίας και η επίβλεψη από εκπαιδευτικούς στα διαλλείματα. 

Δυσλεξία, ΔΕΠΥ και bullying

Ο Βαγγέλης Γιακουμάκης ήταν δυσλεκτικός, όπως δηλώθηκε δημόσια από την οικογένειά του σε πρόσφατη εκδήλωση στο Ρέθυμνο, είπε ο καθηγητής. Δυσλεξία αντιμετώπιζε και η βουλευτής Κατερίνα Μονογυιού, η οποία δέχτηκε καταιγισμό χλευαστικών σχολίων για το viral βίντεο που την έδειχνε να συλλαβίζει προσπαθώντας να διαβάσει τη γραπτή ομιλία της στη Βουλή για τα υδατοδρόμια. Η πάρα πολύ αργή ανάγνωση, σε όλες τις ηλικίες, είναι ο ορισμός της δυσλεξίας.

Σύμφωνα με τον κ. Παυλίδη, τα άτομα με δυσλεξία έχουν από 200% ως και 300% περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα bullying, επειδή είναι μια μειονεκτική ομάδα μέσα στο σχολείο, η οποία υστερεί στα μαθήματα.

Η ΔΕΠΥ από την πλευρά της, δεν είναι μαθησιακή δυσκολία. Είναι πρόβλημα αυτοσυγκέντρωσης, οργάνωσης, αυτοελέγχου, συμπεριφοράς και κοινωνικοποίησης, αλλά στη μεγάλη πλειοψηφία συνυπάρχει με δυσλεξία ή άλλη μαθησιακή δυσκολία. Λόγω των χαρακτηριστικών τους τα άτομα με ΔΕΠΥ έχουν δεκαπλάσιες πιθανότητες να πέσουν θύματα bullying, αλλά και τριπλάσια πιθανότητα να είναι οι ίδιοι θύτες.