Αυτοκτονίες και ενδοοικογενειακή βία στην πανδημία - Το παράδειγμα της Κρήτης

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η πανδημία κορωνοϊού έχει προκαλέσει αύξηση αγχωδών διαταραχών και κατάθλιψης, ενώ έχει επιδεινώσει τη συμπτωματολογία σε ήδη ψυχικά πάσχοντες. Ο εγκλεισμός κατά την πρώτη φάση, η κοινωνική απομόνωση, οι οικονομικές επιπτώσεις από την αναστολή δραστηριοτήτων και άλλες καταστάσεις που επέφερε η πανδημία είχαν δυσμενείς συνέπειες στον ψυχοκοινωνικό τομέα.

Πολυάριθμες μελέτες διεθνώς επιχειρούν να αποτυπώσουν το αν και σε ποιο ποσοστό όλα τα παραπάνω πυροδότησαν αύξηση φαινομένων και συμπεριφορών όπως η αυτοκτονίες, αλλά και η ενδοοικογενειακή βία.

Στο πλαίσιο του 30ού Πανελλήνιου Συνεδρίου Ψυχιατρικής, που άρχισε την Πέμπτη στη Θεσσαλονίκη - το πρώτο που διεξάγεται διά ζώσης μετά την έναρξη της πανδημίας - παρουσιάστηκαν δύο μελέτες επιστημονικών ομάδων από την Κρήτη. Οι ερευνητές συγκέντρωσαν στοιχεία αυτοκτονιών και καταγγελλόμενης ενδοοικογενειακής βίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα συνέκριναν με αυτά των προηγούμενων ετών και κατέληξαν σε μη αυτονόητα συμπεράσματα: Ο αριθμός των αυτοκτονιών στην Κρήτη παρέμεινε στα ίδια πολύ υψηλά επίπεδα χωρίς όμως να αυξηθεί, ενώ τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας που πήραν τη δικαστική οδό παρουσίασαν μείωση στη διάρκεια της πανδημίας. Οι επιστήμονες έδωσαν τις δικές τους ερμηνείες για τα ευρήματα.

Αυτοκτονίες: Σταθεροποίηση στην θλιβερή πρωτιά της Κρήτης

Μελέτη του 2018, με επικεφαλής τον καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αλέξανδρο Βγόντζα, έχει αναδείξει πως η Κρήτη κατέχει τον υψηλότερο δείκτη αυτοκτονιών στη χώρα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης.

Η ερευνητική ομάδα της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου (Μ. Μπάστα, Γ. Καρκανάκη, Ε. Κρανιώτη, Χ. Πανιεράκης, Φ. Δήμου, Β. Κούδας, Α. Βγόντζας), σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ιατροδικαστικής του ΠΑΓΝΗ (Ε. Κρανιώτη, Α. Κανάκη) και την Ιατροδικαστική Υπηρεσία Κρήτης (Α. Παπαδομανωλάκης, Σ. Μπελιβάνης) θέλησε να διερευνήσει κατά πόσο ο αριθμός των αυτοκτονιών αυξήθηκε περαιτέρω στη διάρκεια της πανδημίας, καθώς και αν επηρεάστηκε η εποχικότητα και η κατανομή των περιστατικών ανά φύλο.

Συγκρίνοντας τα δεδομένα που συνέλεξαν από τα αρχεία του Τμήματος Ιατροδικαστικής του ΠΑΓΝΗ και της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας για τα έτη από το 1999 μέχρι το 2021, οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως ο αριθμός των αυτοκτονιών παρέμεινε σταθερός: Το 2020 έγιναν στην Κρήτη 41 αυτοκτονίες, το 2021 40, ενώ ο μέσος όρος της περασμένης 20ετίας ήταν 43,4 κατ΄ έτος.

Σταθερός παρέμεινε και ο ανδρών - γυναικών (4,35 στη διετία της πανδημίας, έναντι 4,6 στην 20ετία), ενώ άλλαξε η εποχιακή κατανομή των περιστατικών. Έτσι, ενώ την πενταετία 2015 - 2019 ο μεγαλύτερος αριθμός αυτοκτονιών έλαβε χώρα κατά το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο του έτους, το 2020 κυριαρχούν το πρώτο και κυρίως το τελευταίο τρίμηνο, με ύφεση στα δύο ενδιάμεσα. Το 2021 η τάση δείχνει να επανέρχεται στα προηγούμενα επίπεδα.

"Πιθανά η αλλαγή αυτή να οφείλεται στο μεσοπρόθεσμο στρες και στις οικονομικές συνέπειες που σχετίζονται με το δεύτερο lockdown", είπε η Γ. Καρκανάκη παρουσιάζοντας τα ευρήματα, προσθέτοντας πως το peak των περιστατικών καταγράφηκε τον Οκτώβριο - Νοέμβριο του 2020 και περί τον Μάιο του 2021.

Αινιγματικά ευρήματα για την ενδοοικογενειακή βία

Την ώρα που διεθνείς μελέτες καταγράφουν αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας στην περίοδο της πανδημίας, στην Ελλάδα παρατηρείται έλλειψη παρόμοιων ερευνητικών προσπαθειών που μπορούν να δώσουν μια καθαρή εικόνα. Ενώ τα στοιχεία της Γραμμής SOS 15900 για την παροχή βοήθειας σε γυναίκες θύματα βίας έδειξαν έξαρση πανελλαδικά των περιστατικών και των κλήσεων έκτακτης ανάγκης, ιδιαίτερα στην πρώτη φάση της πανδημίας, η καταγραφή των περιστατικών που πήραν τη δικαστική οδό και κατέληξαν σε ποινική δίωξη δείχνει μείωση, τουλάχιστον στην Κρήτη.

Επιστήμονες της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας του ΠΑΓΝΗ (Α. Βγόντζας, Χ. Κρασανάκη, Α. Αναστασάκη), της Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής Ενηλίκων του ΠΑΓΝΗ (Μ. Μπάστα) και του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (Κ. Κούτρα), σε συνεργασία με την Εισαγγελία Πρωτοδικών Ηρακλείου (Θ. Μανιώτη) συγκέντρωσαν από τις δικαστικές Αρχές του Ηρακλείου τα δεδομένα σχετικά με τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και απειλής, έως και βιασμό και ασέλγεια, διαδοχικά, για τα έτη 2016 ως 2021.

Η σύγκριση των στοιχείων ανέδειξε το φαινομενικά παράδοξο της μείωσης των περιστατικών κατά τα έτη της πανδημίας σε σύγκριση με τα προηγούμενα, τόσο αυτών που κατέληξαν σε ποινική δίωξη των δραστών όσο και στις καταδικαστικές αποφάσεις.

"Σε αντίθεση με τα αποτελέσματα διεθνών ερευνών, στο νομό Ηρακλείου φαίνεται ότι έχουμε μείωση και όχι αύξηση. Κάτι όμως που είναι συμβατό και με αντίστοιχα ευρήματα και σε άλλα φαινόμενα όπως οι αυτοκτονίες", παρατήρησε η επίκουρη καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Κατερίνα Κούτρα, παρουσιάζοντας τα ευρήματα.

Επιχειρώντας μια ερμηνεία, εκτίμησε πως οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις ενδεχομένως να αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όμως δεν κατέληξαν όλες σε ποινικές διώξεις. "Κάνουμε την υπόθεση ότι σε αυτή την πολύ δύσκολη περίοδο των δύο ετών, προτεραιότητα ήταν η αντιμετώπιση της απειλής της πανδημίας COVID, με κυρίαρχο αίτημα να σωθούμε από αυτό που ήρθε και απειλεί την ζωή μας", είπε και πρόσθεσε πως στο επόμενο στάδιο της μελέτης θα ερευνηθεί κατά πόσο τα απειλητικά γεγονότα για τη ζωή του ατόμου ουσιαστικά μπορεί να αναδείξουν την ανάγκη να μειωθούν πράγματα που συμβαίνουν μέσα στην οικογένεια.

Η ίδια επικαλέστηκε πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση και μετανάλυση 18 διεθνών μελετών, μεταξύ των οποίων οι 12 από τις ΗΠΑ, η οποία έδειξε αύξηση κατά 7,9% των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας στην πανδημία, ενώ μόνο για τις ΗΠΑ η αύξηση ήταν 8,1%.