Διαδίκτυο: Μπορούμε να έχουμε έσοδα από τα προσωπικά δεδομένα;

Μηνύματα, εικόνες, βίντεο, στοχευμένη διαφήμιση, πληροφορίες, ειδήσεις πραγματικές και μη, ειδοποιήσεις, προσκλήσεις σε δράση. Καθημερινά δεχόμαστε έναν βομβαρδισμό από ψηφιακά ερεθίσματα μέσα από την οθόνη του υπολογιστή ή της κινητής μας συσκευής. Κατά πόσο είναι δυνατόν ο εγκέφαλος να τα διαχειριστεί, να τα φιλτράρει, να κρατήσει αυτά που τον ενδιαφέρουν και να αγνοήσει τα υπόλοιπα; Ποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτός ο κατακλυσμός στην ψυχολογία μας, στις προσωπικές μας σχέσεις, αλλά και στην σεξουαλική ζωή; Πόσο κοντά είναι η εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη θα υποκαταστήσει τον άνθρωπο στις βασικές του λειτουργίες;

Απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα έδωσε σε διάλεξή του ο Ιωάννης Πήττας (φωτογραφία) καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής του ΑΠΘ και πρόεδρος Διεθνούς Ακαδημίας Διδακτορικών Σπουδών στην Τεχνητή Νοημοσύνη (AIDA), που περιλαμβάνει περίπου 60 πανεπιστήμια και άλλες 20 εταιρίες και ερευνητικά ινστιτούτα.

Ο ίδιος αναφέρθηκε και στην ανάγκη να ρυθμιστεί το πλαίσιο που αφορά τις αρχές λειτουργίας των κολοσσών των κοινωνικών δικτύων, καταθέτοντας την άποψη πως πρέπει να πληρώνουν τον κάθε χρήστη για την «κλοπή» των προσωπικών του δεδομένων και την αξιοποίησή τους για εμπορικούς σκοπούς.

Γενικευμένη διαταραχή της αντίληψης

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει 100 δισεκατομμύρια νευρώνες και 100 τρισεκατομμύρια ενώσεις μεταξύ τους (συνάψεις). Όμως έχει περιορισμένη δυνατότητα αποθήκευσης πληροφορίας, ενώ υπάρχουν περιορισμοί και σε αισθήσεις, όπως η αντίληψη της θέσης του ατόμου στο χώρο, ο προσανατολισμός κλπ. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για να διαχειριστεί ο άνθρωπος την πολυπλοκότητα του κόσμου, κάνοντας μεταξύ άλλων ανάλυση και αποθήκευση δεδομένων, παρέχοντας πρόσβαση σε τεράστιο όγκο πληροφορίας, βοηθώντας στον προσανατολισμό (GPS) κ.ά.

Η υπερδιέγερση, ωστόσο, του ανθρώπινου εγκεφάλου, λόγω της υπερέκθεσης, μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογικές διαταραχές. "Όταν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την πραγματικότητα γιατί δεν μπορούμε να την καταλάβουμε, έχουμε τον φόβο του αγνώστου, βασικό πρόβλημα σήμερα ειδικά στα κοινωνικά δίκτυα και το διαδίκτυο", επεσήμανε ο κ. Πήττας και διατύπωσε την άποψη ότι οδηγούμαστε σε μια "γενικευμένη διαταραχή της αντίληψής μας και του συστήματός μας".

"Ξεκινάει από το ότι πολλοί από εμάς δεν έχουμε επαρκείς γνώσεις να αντιληφθούμε το περιβάλλον, βομβαρδιζόμαστε από πληροφορία 24 ώρες το 24ωρο, ακόμη και στην κρεβατοκάμαρά μας. Αυτός ο βομβαρδισμός δημιουργεί μείζονα διαταραχή - κατά την άποψή μου - στα άτομα τα οποία είναι υπερεκτεθειμένα στο διαδίκτυο και στην κινητή τηλεφωνία", εξήγησε.

Οι "ηλεκτρονικές προξενήτρες"

Αναφερόμενος στις εφαρμογές αναζήτησης συντρόφων, που φιλτράρουν τα προφίλ των χρηστών, τα ταιριάζουν μεταξύ τους και κάνουν τις συστάσεις, ο καθηγητής διερωτήθηκε αν μπορούμε να αφήσουμε τις μηχανές να αποφασίζουν ποιοι είναι οι σύντροφοί μας. "Παλιά, το έκαναν οι προξενήτρες. Τώρα, έχουμε ηλεκτρονικές προξενήτρες", σχολίασε για να προσθέσει: "και αν αυτά συνδυαστούν με άλλες τεχνολογίες που έχουμε, π.χ. την τηλεδιάσκεψη, μετά οδηγούμαστε σε καταστάσεις τύπου cyber sex και εντελώς άλλους τρόπους με τους οποίους θα έχουμε προσωπικές σχέσεις στο μέλλον".

Παραπληροφόρηση

Αυτός ο επηρεασμός της ψυχολογίας, των συναισθημάτων και του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα αποτελεί, σύμφωνα με τον κ. Πήττα, το ιδανικό background για την ανάπτυξη θεωριών συνωμοσίας.

Στα κοινωνικά δίκτυα, σε μια ηλεκτρονική εκδοχή της αρχαίας αγοράς, η πληροφορία ανταλλάσσεται μεταξύ ομοίων, χωρίς διαμεσολάβηση ανθρώπων όπως οι δημοσιογράφοι οι οποίοι φιλτράρουν την πληροφορία. "Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλα αυτά είναι ο παράδεισος της ελευθερίας του λόγου. Ε, δεν είναι", σχολίασε για να προσθέσει πως πέρα από τα θετικά της τάχιστης μεταφοράς της πληροφορίας, υπάρχει το αρνητικό της αδυναμίας διαχείρισής της.  

Ορισμένες από τις εικονικές κοινότητες προωθούν τον ανορθολογισμό, την παραπληροφόρηση και τη βία, απειλώντας συχνά και την ίδια τη δημοκρατία. Σε αυτό το υπόβαθρο αναπτύσσονται θεωρίες ενάντια στην γνώση, για παράδειγμα της ιατρικής επιστήμης, όπως είδαμε στην περίοδο του COVID με την άρνηση των εμβολίων.

"Όλα αυτά στηρίζονται σε μια ψυχολογική θεωρία, που Cognitive dissonance theory (γνωστική ασυμφωνία): Αν η πραγματικότητα είναι ενάντια στις πεποιθήσεις μας, αντί να αλλάξουμε πεποιθήσεις λέμε ότι είναι κακή η πραγματικότητα", παρατήρησε ο κ. Πήττας. Οι κοινότητες που στηρίζονται σε θεωρίες συνωμοσίας είναι πιο ενεργητικές και επιθετικές, αποκτούν γρήγορα μια κρίσιμη μάζα και γιγαντώνονται χρησιμοποιώντας με κακό τρόπο τις καλές ιδιότητες του διαδικτύου.

Η ταξινόμηση των αποτελεσμάτων μιας αναζήτησης στο διαδίκτυο γίνεται με βάση τη δημοφιλία, όμως το ψεύτικο περιεχόμενο είναι συνήθως πιο δημοφιλές. Μεγάλοι χαμένοι είναι πάντα οι χρήστες.

Εισόδημα από τα προσωπικά δεδομένα;

Ο καθηγητής ανέφερε πως οι εταιρίες των κοινωνικών δικτύων δίνουν στους χρήστες ως "καθρεφτάκι" τη τζάμπα πρόσβαση στο κοινωνικό δίκτυο και ουσιαστικά τους κλέβουν όλα τα προσωπικά δεδομένα, ενώ έθεσε παράλληλα το ζήτημα της μη φορολόγησής τους, για ανταλλαγή υπηρεσιών που έχει οικονομικό αποτέλεσμα.  

"Η αγορά αυτή δεν είναι καλά ρυθμισμένη. Πρέπει για τον καθέναν από εμάς να δημιουργείται εισόδημα", επεσήμανε, για να υποστηρίξει στη συνέχεια πως οι ρυθμιστικές πρωτοβουλίες της Ευρώπης είναι χρήσιμες, αλλά δεν επαρκούν: "Δεν φτάνει να βάζεις πρόστιμα στην εταιρία για χρήση προσωπικών δεδομένων ή για παραβίαση του ανταγωνισμού. Πρέπει η εταιρία να πληρώσει. Και πρέπει να πληρώσει εμένα πρώτα απ΄ όλα για τη χρήση των προσωπικών δεδομένων μου, και όλους. Το πώς θα γίνει είναι ένα τεράστιο τεχνολογικό πρόβλημα, αλλά πρέπει να γίνει".

Τεχνοφοβία;

Απαντώντας στο ερώτημα αν όλα τα παραπάνω πρέπει να φέρουν τεχνοφοβία, ο κ. Πήττας είναι κατηγορηματικά αρνητικός, επιμένοντας στην χρησιμότητα της επιστήμης που υπηρετεί, αλλά με τη θέσπιση κανόνων και με την εκπαίδευση των χρηστών στο φιλτράρισμα της πληροφορίας. "Η ίδια τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσει ένα ποίημα, έναν πίνακα, νέες μορφές τέχνης. Η ίδια για να κατασκευάσει ψεύτικες εικόνες και βίντεο για παραπληροφόρηση. Πρέπει να είμαστε τεχνόφοβοι; Όχι. Τα καλά είναι περισσότερα από τα κακά, τα οποία μπορούμε με κριτική σκέψη να τα αντιμετωπίσουμε", κατέληξε.