Νέοι δρόμοι για τον έλεγχο νευροφλεγμονών του εγκεφάλου

Ο εγκέφαλος είναι το πιο πολυσύνθετο, περίπλοκο, αλλά και ευάλωτο όργανο του ανθρώπινου σώματος. Η μελέτη της δαιδαλώδους όσο και μαγευτικής αρχιτεκτονικής του μπορεί να ρίξει φως σε ανεξερεύνητα ακόμα μονοπάτια, ενώ η αποσαφήνιση των μοριακών και κυτταρικών μηχανισμών της λειτουργίας του οδηγεί στην κατανόηση των παθολογιών του και την ανάπτυξη νέων και καλύτερων θεραπειών.

Ο δρ Γρηγόριος Κυριατζής (φωτογραφία) είναι νευροεπιστήμονας, ερευνητής και επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Νευροφυσιοπαθολογίας του Πανεπιστημίου 'Αιξ Μασσαλίας. Η μελέτη του πάνω σε ένα συγκεκριμένο νευροπεπτίδιο φώτισε καλύτερα τους μηχανισμούς της νευροφλεγμονής που προκαλείται σε πάσχοντες από νευροεκφυλιστικές ασθένειες (επιληψία, Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον κ.ά.), αλλά και αυτοάνοσες καταστάσεις, όπως τη σπάνια διαταραχή κίνησης από την οποία ανακοίνωσε πρόσφατα ότι πάσχει η διάσημη τραγουδίστρια, Σελίν Ντιόν.

Πειραματική εφαρμογή που πραγματοποίησε σε αρουραίους και επιβεβαίωσε στο εργαστήριο, έδειξε μείωση της νευροφλεγμονής με την χορήγηση ενός ανταγωνιστή σε συγκεκριμένο υποδοχέα που συμμετέχει στη νευροφλεγμονή. Μιλώντας στο iatronet.gr, ο κ. Κυριατζής επισημαίνει την ανάγκη περαιτέρω έρευνας, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Όταν διαταράσσεται η ισορροπία

Δύο αντικρουόμενες δυνάμεις, η διέγερση και η αναστολή, που διαμεσολαβούνται από αντίστοιχους νευρώνες (διεγερτικούς και ανασταλτικούς) καθορίζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου. "Όταν τα σήματα που προέρχονται από τις δύο κατηγορίες νευρώνων βρίσκονται σε μια ισορροπία, υπάρχει αυτό που λέμε ομοιόσταση, δηλαδή η φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος. Όταν διαταράσσεται αυτή η ισορροπία προκύπτει παθογένεια κι όταν έχουμε αυξημένη διέγερση σε βάρος της αναστολής προκύπτει επιληψία", εξηγεί ο κ. Κυριατζής.

Τα νευροπεπτίδια είναι μικρές πρωτεΐνες που παράγονται από νευρώνες και συνδέονται πάνω σε κύτταρα του νευρικού συστήματος, προκαλώντας κάποιες θετικές νευροπλαστικές αλλαγές, βοηθώντας την προσαρμοστικότητα του εγκεφάλου μετά από φλεγμονή, από τραυματισμό των περιφερικών ιστών ή μετά από μακροχρόνια θεραπεία με οπιοειδή ή απότομη απόσυρση από αυτά. Τα νέα φάρμακα, όπως σημειώνει, αξιοποιούν τους μοριακούς μηχανισμούς των νευροπεπτιδίων για να εκδηλώσουν τις δράσεις τους, δηλαδή προσπαθούν να τα μιμηθούν.

Ένα από αυτά τα νευροπεπτίδια, η νευροτενσίνη, ήταν αυτή που μπήκε στο "μικροσκόπιο" του Έλληνα νευροεπιστήμονα. Όπως λέει, είναι ένα ενδογενές νευροπεπτίδιο που ανακαλύφθηκε για τον ρόλο του στην υποθερμία. "Μπορεί να ρίξει την θερμοκρασία του σώματος, κάτι σημαντικό σε οξεία νευρική βλάβη, γιατί καθυστερεί το μεταβολισμό και αποτρέπει κάποια μόνιμη εγκεφαλική βλάβη. Επίσης έχει μια ενδογενή νευροπροστατευτική δράση, γιατί μπορεί να προστατεύσει από κρίσεις σε μοντέλα επιληψίας".

Η νεροφλεγμονή προκαλείται μέσα από μια σύνθετη διαδικασία ενεργοποίησης των νευρογλοιακών κυττάρων, που αποτελούν το 70% των κυττάρων του νευρικού συστήματος και έχουν ως κύριο ρόλο να στηρίζουν τους νευρώνες, να τους προστατεύουν και να τους τροφοδοτούν με θρεπτικά συστατικά. "Στη φυσιολογική κατάσταση τα νευρογλοιακά κύτταρα είναι ανενεργά. Μετά από κάποιον τραυματισμό, ή βλάβη στο νευρικό ιστό ενεργοποιούνται και στην προσπάθεια να αποκαταστήσουν την ιστική βλάβη εκκρίνουν μια σειρά από νευροτροποποιητές (κυτταροκίνες και χημειοκίνες)", αναφέρει ο κ. Κυριατζής και προσθέτει: "Αυτά τα μόρια προσπαθούν να αποκαταστήσουν τη βλάβη στον ιστό, αλλά είναι πολύ εύκολο να απορρυθμιστούν. Η απορρύθμισή τους προκαλεί μια παρατεταμένη νευρωνική βλάβη και νευροεκφυλισμό, που οδηγεί σε θάνατο των νευρώνων. Αυτή η κατάσταση λέγεται νευροφλεγμονή".

Η πειραματική εφαρμογή

Ο Έλληνας ερευνητής πραγματοποίησε ένα πείραμα σε αρουραίους στο πλαίσιο της μελέτης του. "Χρησιμοποίησα ένα μοντέλο επιληψίας που προκαλείται μέσω ενός χημικού που λέγεται πιλοκαρπίνη και προκαλεί επιληψία κροταφικού λοβού. Αυτά τα ζώα όταν γίνονται επιληπτικά εμφανίζουν πολύ έντονη νευροφλεγμονή και κυτταρικό θάνατο των νευρώνων", αναφέρει.

Διαπίστωσε ότι ένας από τους υποδοχείς του νευροπεπτιδίου που ερευνούσε (της νευροτενσίνης) έχει την φυσιολογική του έκφραση στα αστροκύτταρα (γλοιακά κύτταρα του εγκεφάλου) και αυξάνεται πολύ σε αυτά που συμμετέχουν στη φλεγμονή μετά από την επιληψία.

"Τόσο σε ζώσες συνθήκες, στα ζώα, όσο και σε πειραματικές συνθήκες, σε αστροκύτταρα που μπήκαν σε καλλιέργεια και τους προκλήθηκε φλεγμονή τεχνητά, είδαμε ότι βάζοντας έναν ανταγωνιστή αυτού του υποδοχέα, ένα φάρμακο που μπλοκάρει τη δράση του, μειώθηκε η φλεγμονή σε αυτά τα κύτταρα", τονίζει και συμπληρώνει: "Έχει κομβική σημασία να μελετηθεί ο ρόλος του περαιτέρω, ώστε να χρησιμοποιηθεί σαν μια ενδεχόμενη θεραπεία για την φλεγμονή σε αυτές τις καταστάσεις".

Η συγκεκριμένη νευροφλεγμονή, όπως εξηγεί, αφορά πολλές νευροεκφυλιστικές ασθένειες: "Από την επιληψία μέχρι το Αλτσχάιμερ, το Πάρκινσον, αλλά και αυτοάνοσες διαταραχές, όπως αυτή που ήρθε πολύ πρόσφατα στη δημοσιότητα με την ανακοίνωση της Σελίν Ντιόν", επισημαίνει ο κ. Κυριατζής και καταλήγει: "Είναι μια φλεγμονή που επιβαρύνει την κατάσταση των ασθενών και επιπλέον μπορεί να προκαλέσει μια συνεχιζόμενη παθολογική κατάσταση, ίσως δηλαδή δεν επιτρέπει τη βελτίωση των συμπτωμάτων".