Γιατί γινόμαστε πιο ευάλωτοι στην κατάθλιψη 

Οι δέσμιοι του αρνητικού τρόπου σκέψης και αντίληψης της πραγματικότητας δεν έχουν πάντα τη δυνατότητα να ξεφεύγουν και να διαχειρίζονται αυτά που τους συμβαίνουν, για αυτό συχνά γίνονται ευάλωτοι της βαθιάς θλίψης ή της κατάθλιψης. 

Πολλοί αναρωτιούνται, ''γιατί να μου συμβαίνει αυτό; γιατί δεν μπορώ να είμαι χαρούμενος; γιατί υπεραναλύω συνεχώς τις σκέψεις μου και δεν μπορώ να ξεφύγω από αυτό; γιατί αισθάνομαι ότι δεν μπορώ να πετύχω τίποτα;''. 

O τρόπος σκέψης, οι ερμηνείες μας καθώς και η στάση μας απέναντι στη ζωή αποκαλύπτουν πολλά για το πώς κάποιοι άνθρωποι εκδηλώνουν κατάθλιψη και άλλοι όχι, υπό στρεσογόνες συνθήκες. 

Το κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων που υποφέρουν από κατάθλιψη αποδεικνύεται να είναι η αρνητική αυτοαξιολόγηση. Για αυτό και συχνά ο πυρήνας της κατάθλιψης αντιπροσωπεύει τις διαστρεβλωμένες αρνητικές σκέψεις, την αυτοκριτική και τις βαθύτερες πεποιθήσεις του ατόμου για τον εαυτό του, τους άλλους, το μέλλον, και οι κανόνες που έχει χτίσει στη ζωή του. 

Ακολούθως, εξηγώνται ορισμένοι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες ευαλωτότητας στη κατάθλιψη, οι οποίοι μπορούν στο θεραπευτικό πλαίσιο να αναγνωριστούν, να τροποποιηθούν και να εξουδετερώσουν την καταθλιπτική νοοτροπία. 

Είναι κληρονομική η κατάθλιψη; 

Η βιολογική και γενετική βάση της κατάθλιψης δεν έχει αποκωδικοποιηθεί πλήρως από την επιστημονική κοινότητα, όμως τα δεδομένα φανερώνουν ότι υπάρχει μια πολυγονιδιακή συμμετοχή στην εμφάνιση της ασθένειας που δικαιολογεί και την ποικιλομορφία των συμπτωμάτων της. 

Οικογένειες με ιστορικό καταθλιψης ή και άλλων ψυχικών διαταραραχών συμβάλλουν στην προδιάθεση του ατόμου να εκδηλώσει κατάθλιψη, κάποια στιγμή στη ζωή του, όταν έρθει σε επαφή με έντονους στρεσογόνους παράγοντες. Αυτό δεν είναι αναγκαίο να συμβεί από την άλλη,καθώς υπάρχουν περιπτώσεις, ελάχιστες βέβαια, όπου άτομα με ιστορικό κατάθλιψης στην οικογένεια δεν έχουν εμφανίσει συμπτώματα. Ωστόσο, τα γονίδια καταγράφουν μέσα μας μια προδιάθεση, που σημαίνει με απλά λόγια ότι έχουμε αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουμε τη νόσο, συγκριτικά με άλλους που δεν έχουν αυτήν την προδιάθεση. 

Μαθημένη αβοηθησία

'Κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει. Είναι μάταιο να προσπαθώ, όλα είναι ανούσια. Είμαι μόνος'.

Η έντονη δυσαρέσκεια και το συναισθηματικό κενό, αντανακλούν την αίσθηση της απελπισίας, της σκέψης δηλαδή ότι τίποτα καλό δεν συμβαίνει και  τίποτα καλό δεν έχουμε να περιμένουμε στο μέλλον. Όταν είμαστε θλιμμένοι, τείνουμε να αποκτούμε μια παθητική στάση στα πράγματα, γεγονός που ενισχύει την πεποίθησή μας ότι τίποτα δεν αλλάζει, και ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να ασκήσουμε επιρροή στα πράγματα. Η αβοηθησία είναι ακριβώς αυτό που νιώθουμε όταν νιώθουμε αδύναμοι πάνω στις καταστάσεις, και αυτό ξυπνά τη ματαιότητα. 

Στις χρόνιες καταθλίψεις η αβοηθησία είναι ένα μοτίβο διαρκές, δηλαδή από παιδιά μεταδόθηκε η πεποίθηση της ανημπόριας, της ανικανότητας να αντεπεξερχόμαστε στις καταστάσεις, να εστιάζουμε στις δυνατότητες και τα θετικά μας στοιχεία, υπονομεύοντας συνολικά την αυτοεκτίμηση. 

Υπερανάλυση αρνητικών σκέψεων

Ο μυρηκασμός χρησιμοποιείται ως βάλσαμο της ενοχής, αλλά τελικά επιδεινώνει τα συναισθήματά μας και τη σωματική μας ευεξία. Στην κατάθλιψη υπάρχει έντονα η σκληρή αυτοκριτική και η υπέρμετρη ενοχή, όχι απλώς αυτομορφή. Το άτομο συχνά έχει βαθύτερες πεποιθήσεις ότι αξίζει να τιμωρείται για κάποια σφάλματα, και αυτό διεγείρει απόψεις όπως ΄'είμαι κακός άνθρωπος, είμαι άχρηστος, είμαι ανεπιθύμητος'. Η παρόρμησή μας να υπεραναλύσουμε τις αιτίες και τα αποτελέσματα των καταστάσεων, η απόδοση ευθυνών στον εαυτό μας, η συνεχής εστίαση στο παρελθόν, (θα έπρεπε να είχα πράξει διαφορετικά, δεν θα έπρεπε να πληγώσω τον άλλον), μεγεθύνει την ενοχή, εντείνει την αυτοκριτική, επιδεινώνει την κατάθλιψη, και στο τέλος δεν δίνει καμία λύση στα προβλήματά μας. 

Μεροληπτική προσοχή και μνήμη

'Γιατί πάντα είμαι απαισιόδοξος; Γιατί πάντα σκέφτομαι το αρνητικό; ' 

Πολλοί άθρωποι που εμφανίζουν κατάθλιψη, δεν ξεκίνησαν να σκέφτονται αρνητικά κατά το καταθλιπτικό επεισόδιό τους. Τις περισσότερες φορές διακρίνεται ένα χρόνιο μοτίβο και μια εσωτερική εμπειρία που αντιμετωπίζει, προσεγγίζει και ερμηνεύει τα πράγματα και το περιβάλλον με έναν αρνητισμό. 

Για παράδειγμα, ένα άτομο που έχει μεγαλώσει προσπαθώντας να εκπληρώσει τα υψηλά στάνταρ τω γονέων, να κυνηγάει το τέλειο γιατί το μέτριο αποτέλεσμα δεν θα τον κάνει αποδεκτό, αγαπητό, ικανό και πετυχημένο, ή εάν κάποιος έχει γαλουχηθεί μέσα από την κριτική, την υπερπροστατευτικότητα, και την αυστηρότητα των γονέων, δεν έχει εκπαιδεύσει το μυαλό του σε μια ευελιξία να βλέπει και να αναγνωρίζει τις προσωπικές του δυνατότητες, τα θετικά και αισιόδοξα στοιχεία. 

Ακριβώς επειδή η αυτοεκτίμηση κινδυνεύει να καταρρεύσει εάν δεν κατακτήσουμε το τέλειο ή εάν δεν ακολουθήσουμε τους κανόνες που μας έμαθαν, εστιάζουμε στο πώς να τροποποιήσουμε τα αρνητικά. Θυμόμαστε ακόμη περισσότερο τις αρνητικές αναμνήσεις, αυτές που μας έφεραν σε δύσκολη θέση, που μας προσέβαλαν, που μας ντρόπιασαν, που μας κακοποίησαν. Η μεροληψία, λοιπόν, της προσοχής μας προς τα αρνητικά, μας μαθαίνει να ζούμε μέσα από αυτά, γεγονός που μας απομακρύνει από την αντικειμενική, ρεαλιστική, ευέλικτη και ενισχυτική προσέγγιση και ερμηνεία του εαυτού, του κόσμου και τελικά την ίδια την ευτυχία. 

Έλλειψη κινήτρου

'Είμαι αναβλητικός, δεν βάζω ψηλούς στόχους, ξέρω ότι θα αποτύχω, οπότε είναι μάταιο'. 

Οι καινούργιοι στόχοι, οι αλλαγές, η προσαρμογή σε νέες καταστάσεις, (δουλειά, εργασία, τόπος διαμονής, επαγγελματική ανέλιξη, δραστηριότητες), φαντάζουν μια μεγάλη πρόκληση. Σαν να φοβόμαστε το άγνωστο και σκεφτόμαστε 'τι θα γίνει, θα τα καταφέρω, και αν αποτύχω, αν δεν τα πάω καλά;' . 

'Όταν μας ταλανίζει μια απόφαση, συνήθως, σαμποτάρουμε τον εαυτό μας. Εστιάζουμε στο κόστος της απόφασης, σε αυτό που θα πάει στραβά, παρά στο πώς θα εξελιχθούμε και τι θετικά περιμένουμε μέσα από την αλλαγή. Μια βαθιά πεποίθηση ότι 'θα αποτύχω' και ότι 'δεν είμαι αρκετά ικανός', είναι αυτή που μας βάζει τρικλοποδιές στα σχέδιά μας, μειώνοντας το κίνητρο, και κάνοντας τελικά συμβιβασμούς παρά υπερβάσεις. 

Ο συμβιβασμός μας εξυπηρετεί καθώς γλυτώνουμε τον κόπο κα το ρίσκο της αλλαγής, βολευόμαστε σε κάτι οικειο, σε κάτι που πιστεύουμε ότι ελέγχουμε, προστατεύοντας τον εαυτό μας από την 'αποτυχία'. Ωστόσο, το 'θα αποτύχω' είναι ένα αυθαίρετο συμπέρασμα και ο τρόπος ζωής μας στηρίζεται σε αρνητικές προβλέψεις που δεν έχουμε αποδείξεις για αυτές. 

Αυτό που χρειάζεται να αναδομήσουμε στο μυαλό μας είναι ότι ακόμη και αν αποτύχουμε δεν σημαίνει κάτι για τα συνολικά επιτεύγματά μας, για την ευφυία μας, την ικανότητα και την αξία μας. Ακόμη και τα λάθη και οι μικρές αποτυχίες είναι απαραίτητα για να φτάσουμε στην επιτυχία. 

Η προσωπικότητα

Υπάρχουν ισχυρές συνδέσεις των στοιχείων της προσωπικότητάς μας με την ευαλωτότητα για κατάθλιψη. 

Συνηθως, άτομα με νευρωτικά χαρακτηριστικά, τείνουν να έχουν ανησυχίες για τα πάντα, να εστιάζουν στα αρνητικά, να διακατέχονται από άγχος, να αφιερώνουν χρόνο στο να αποτρέψουν πιθανές μελλοντικές καταστροφές και απειλές και να είναι πιο εσωστρεφείς ή συνεσταλμένοι. 

Αυτά τα χαρακτηριστικά, δεν βοηθούν το άτομο να απελευθερωθεί από την απαισιοδοξία και το κακό που πρόκειται να συμβεί, είναι σε μια συνεχή εγρήγορση, συχνά βιώνει την μοναξιά και την απομόνωση γιατί δυσκολέυεται στις συναναστροφές και πιστεύει ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει. Οι ακατάλληλες στρατηγικές αντιμετώπισης των στρεσογόντων καταστάσεων και η χαμηλή ανεκτικότητα και ανθεκτικότητα στο αβέβαιο είναι αυτό που καλλιεργεί και διατηρεί την απαισιόδοξη ερμηνεία των πραγμάτων και του μέλλοντος οδηγώντας στην απελπισία, την απόγνωση, την ενοχή, και το ανικανοποίητο. 

Δεν είμαστε αυτό που νιώθουμε

Η καταθλιψη είναι μια πολυσύνθετη ψυχική δυσλειτουργία, ο καθένας τη βιώνει με διαφορετικό τρόπο και με διαφορετικά νοήματα. Είναι να σαν ζούμε σε μια ψευδαίσθηση, σαν να φοράμε μαύρα γυαλιά και βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο με μαύρο χρώμα, ενώ υπάρχουν τόσες αποχρώσεις και σχήματα για να δεις τα πράγματα και τον εαυτό σου. Θα ήταν παράλογο να ταυτίζουμε τον εαυτό μας με την κατάθλιψη σε βαθμό που να μας καθορίζει ως ανθρώπους. Γιατί δεν είμαστε αυτό που μας συμβαίνει. Δεν είμαστε η κατάθλιψη, είμαστε πολλά άλλα πράγματα πολύτιμα που δεν έχουμε μάθει να τα βλέπουμε, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν. 

Η κατάθλιψη είναι αντιμετωπίσιμη, και είναι χρήσιμο όσο πιο νωρίς αντιλαμβανόμασε τα σημάδια να απευθυνόμαστε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Η κατάθλιψη μέσα στο χρόνο δύναται να γίνει μια κακιά συνήθεια, ας μην της δώσουμε τη δύναμη να μας ελέγχει.