Υφαντόπουλος στο iatronet.gr: Πόσο αποκλίνει η Ελλάδα με την Ευρώπη στον τομέα της Υγείας και του Φαρμάκου

Στα μεγάλα προβλήματα που ταλανίζουν τον χώρο της Υγείας, αλλά και στις προοπτικές που ανοίγονται μέσω του Νέου Ταμείου Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης (RRF) μας μίλησε ο Ακαδημαϊκός κ. Γιάννης Υφαντόπουλος, τονίζοντας ότι τώρα είναι η ώρα οι παρωχημένες πολιτικές του παρελθόντος να αντικατασταθούν από αναπτυξιακά κίνητρα προσέλκυσης επενδύσεων οδηγώντας την Υγεία σε μία νέα δημιουργική εποχή προς όφελος όλων των πολιτών. Στις προοπτικές της 4ης  βιομηχανικής επανάστασης και στην νέα ψηφιακή εποχή που διανύουμε θα πρέπει να αναζητήσουμε νέες σύγχρονες πολιτικές υγείας.

• Κύριε καθηγητά, χωρίς να εστιάζω αποκλειστικά στο φάρμακο, ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα μεγαλύτερα αγκάθια που σήμερα πλήττουν την Υγεία και κατά συνέπεια τον ασθενή; Υπάρχουν βιώσιμες λύσεις και αν ναι ποιες είναι αυτές;

H Υγεία αποτελεί το πολυτιμότερο αγαθό. Για τον λόγο αυτόν, τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που διανύουν μια προεκλογική περίοδο, έχουν θέσει ως πρώτη πολιτική προτεραιότητα την υιοθέτηση μεταρρυθμίσεων, για την ικανοποίηση του υπέρτατου αγαθού της υγείας. Οι Ευρωπαϊκές πολιτικές για το φάρμακο και την υγεία συζητήθηκαν στο
πρόσφατο συνέδριο που έγινε στην Μάλτα στις 14-16 Ιουνίου με τίτλο «Κτίζοντας μια Υγιέστερη Ευρώπη» Στο συνέδριο συμμετείχαν η Επίτροπος Υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης κ. Στέλλα Κυριακίδη, Στελέχη Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων και Φαρμακευτικών Εταιρειών και εκπρόσωποι Ενώσεων Ασθενών. Στο συνέδριο αυτό παρουσιάσθηκαν τα αποτελέσματα της μελέτης του ερευνητικού Κέντρου ΙΠΟΚΕ με τίτλο «ΥΠΟ επένδυση στο φάρμακο και οι επιπτώσεις στους δείκτες υγείας στις Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Η Υγεία δεν αποτελεί κόστος αλλά μια ουσιαστική επένδυση με σημαντική συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη, την παραγωγικότητα, την απασχόληση και την ευημερία των πολιτών. Στο Συνέδριο έγινε ιδιαίτερη αναφορά, στις μεταρρυθμίσεις και τις πολιτικές υγείας που υιοθετούνται από τις Χώρες Μέλη της Ε.Ε-27 με στόχο την καλύτερη πρόσβαση στις θεραπείες και την διασφάλιση της βελτίωσης της υγείας και της ποιότητας ζωής των ευρωπαίων πολιτών.

Τα συμπεράσματα επίσης παρουσιάσθηκαν με επιτυχία στην Πολωνία σε εκπροσώπους 6 διαφορετικών πολιτικών παρατάξεων οπου συζητήθηκαν οι στρατηγικές υγείας για την επόμενη πενταετία.  Η μελέτη βασίσθηκε στην ανάλυση χρονολογικών σειρών που καλύπτουν την περίοδο 1960-2022 και στην οικονομετρική διερεύνηση των φαρμακευτικών δαπανών και των δαπανών υγείας 322.724 Ευρωπαϊκών νοικοκυριών. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν την σημαντική υποχρηματοδότηση του δημόσιου τομέα στο φάρμακο και στις υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα, στην Πολωνία στην Ρουμανία και στις άλλες χώρες της Κεντρικής και Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης.
Όσον αφορά στην Ελλάδα θα πρέπει να  σημειώσουμε ότι την τελευταία δεκαετία λόγω της οικονομικής κρίσης υπήρξαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο σύστημα υγείας της χώρας μας. Η κύρια ερώτηση που προκύπτει είναι κατά πόσο οι μεταρρυθμίσεις αυτές συνέβαλλαν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των Ελλήνων πολιτών και στην αύξηση της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας της χώρας μας.

Στο ΙΠΟΚΕ και στο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας του ΕΚΠΑ έχουν εκπονηθεί μια σειρά μελετών που εξετάζουν την αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα διαχρονικά και τις επιπτώσεις των τριών μνημονίων στην υγεία του πληθυσμού και στην πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας. 
Οσον αφορά «τα αγκάθια» στον τομέα της υγείας, θα πρέπει να επισημάνουμε τα διαχρονικά προβλήματα που δεν λύθηκαν μέχρι σήμερα λόγω έλλειψης μια ενιαίας διακομματικής πολιτικής.

Συνοπτικά θα μπορούσα να πω ότι οι μεγάλες κατηγορίες προβλημάτων είναι οι εξής:

• Το πρώτο πρόβλημα είναι η σημαντική δημόσια υποχρηματοδότηση της υγείας και του φαρμάκου στη Χώρα μας
• Το δεύτερο πρόβλημα, που συνδέεται με το πρώτο, είναι η αυξημένη συμμετοχή των ασθενών στο φάρμακο, με δαπάνες από την τσέπη τους που είναι τριπλάσιες σε σχέση με τον μέσο όρο των Χωρών της ΕΕ-27. 
• Το τρίτο πρόβλημα, που επίσης συνδέεται με το δεύτερο, είναι η δημιουργία καταστροφικών δαπανών για το φάρμακο που σημαίνει ότι τα νοικοκυριά αναγκάζονται «να θυσιάσουν βασικές ανάγκες για διατροφή και κατοικία» προκειμένου να ανταποκριθούν στην δαπάνη για φάρμακο. Αυτό ασκεί μια σημαντική επιδείνωση  στην ευημερία των νοικοκυριών της χώρας μας.
• Το τέταρτο πρόβλημα είναι η δημιουργία «ηθικού κινδύνου» από το κράτος προς την φαρμακευτική βιομηχανία με την έννοια του διαχρονικά αυξανόμενου claw back και rebate. 
• Το κύριο πρόβλημα που προκύπτει είναι πόσο παραγωγικά αξιοποιεί το κράτος τα έσοδα που παίρνει από τις επιστροφές του claw back και rebate. Πόσο αναπτυξιακό και επενδυτικό είναι το claw back και rebate;

Ένα επίσης σημαντικό πρόβλημα είναι η έλλειψη διάθεσης και χρήσης των BIG -DATA που συλλέγονται από τον ΕΟΦ, ΗΔΙΚΑ και ΕΟΠΥΥ με τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια της Χώρας μας. Η πληροφορία είναι δημόσιο αγαθό και η αξιοποίηση της συμβάλλει στην ορθολογική διαχείριση των πόρων για την χάραξη αποδοτικής αποτελεσματικής και κοινωνικά δίκαιης πολιτικής υγείας. 

• Ειδικότερα για το φάρμακο, οι εταιρείες μιλούν συνεχώς για ΥΠΟ χρηματοδότηση με δυσμενείς επιπτώσεις τόσο για τις ίδιες όσο και για τους λοιπούς δείκτες της Υγείας. Πόσο συγκρίνεται η υποχρηματοδότηση υπηρεσιών Υγείας στην Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης;

Η δεκαετής οικονομική κρίση, τα 3 Μνημόνια και στη συνέχεια η επιδημιολογική κρίση του COVID-19 επηρέασαν σημαντικά την υποχρηματοδότηση του συστήματος υγείας στην Ελλάδα. Συγκρίνοντας την εξέλιξη των δαπανών υγείας στην Ελλάδα σε σχέση  με τον μέσο όρο των Χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΕ-27 παρατηρούμε σημαντικές αποκλίσεις.

Οι αποκλίσεις αυτές ανέρχονται σε δύο ποσοστιαίες μονάδες στο σύνολο των δαπανών υγείας σε ποσοστό του ΑΕΠ και σε τρεις ποσοστιαίες μονάδες για τις δημόσιες δαπάνες Υγείας. Άρα ο δημόσιος τομέα στην Ελλάδα  φαίνεται να υστερεί και να αποκλίνει από την μέση Ευρωπαϊκή τάση εξέλιξης των δαπανών υγείας 

Η Ελλάδα αποτελεί τη μοναδική χώρα των Ε.Ε.-27 με τις μεγαλύτερες υποχρηματοδοτήσεις του συστήματος Υγείας.

Ενδεικτικά αναφέρονται ότι κατά την τελευταία δεκαετία παρουσιάσθηκαν οι ακόλουθες μειώσεις/ αποκλίσεις της Ελλάδος  από τον Μ.Ο. των Ε.Ε.-27:

1. Όσον αφορά το σύνολο των δαπανών υγείας κατά κεφαλήν παρουσιάσθηκε μείωση στην Ελλάδα κατά 22,8% έναντι αύξησης στον Μ.Ο. Ε.Ε.-27 κατά 16,7%.
2. Στην κατά κεφαλή δημόσια δαπάνη οι αποκλίσεις ήταν σημαντικότερες. Παρατηρήθηκε μείωση στην Ελλάδα κατά 32,5% έναντι αύξησης στον Μ.Ο των Ε.Ε.-27 κατά 15,3%.
3. Στο σύνολο των κατά κεφαλή φαρμακευτικών δαπανών η μείωση στην Ελλάδα εκτιμήθηκε  στο 26,2% έναντι αύξησης στον Μ.Ο. των Ε.Ε.-27 κατά 3,6%.
4. Στις Δημόσιες φαρμακευτικές δαπάνες κατά κεφαλήν παρατηρήθηκε μείωση στην Ελλάδα κατά 51,8%, σε σχέση με αντίστοιχη μείωση στον Μ.Ο. των Ε.Ε.-27 μόνο κατά 6,7%.
5. Πόσο έχει αυξηθεί το κόστος ανά ασθενή την τελευταία δεκαετία και τι θα μπορούσε να γίνει, έτσι ώστε να μειωθεί η δυσβάσταχτη αυτή επιβάρυνση για την τσέπη του; 

Εξετάζοντας διαχρονικά το πρότυπο χρηματοδότησης των δαπανών υγείας στην Ελλάδα, παρατηρούμε μια σημαντική συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών υγείας με αντίστοιχη αύξηση των ιδιωτικών δαπανών. Οι Έλληνες πληρώνουν από την τσέπη τους ένα υπερδιπλάσιο ποσοστό ιδιωτικών δαπανών για υγεία σε σχέση με τον μέσο Ευρωπαίο πολίτη . Στην ερευνά μας μελετήσαμε τις γενικότερες τάσεις των ιδιωτικών δαπανών υγείας, και τις πληρωμές από την τσέπη των νοικοκυριών σε ποσοστό του συνόλου των δαπανών υγείας για την χρονική περίοδο 2000-2020. Από την μελέτη αυτή προέκυψε ότι οι Έλληνες διαθέτουν από την τσέπη τους ένα σταθερά μεγάλο ποσοστό που ανέρχεται πάνω από 35% ενώ ο μέσος Ευρωπαίος διαθέτει το 15%. Ως εκ τούτου,  παρατηρείται μια συνεχής  απόκλιση από τον μέσο όρο της Ε.Ε.-27 σε βάρος των Ελλήνων. Η μετακύληση αυτή της δαπάνης από τον
δημόσιο τομέα στις τσέπες των Ελλήνων πολιτών έφερε ένα επιπλέον βάρος στα ελληνικά νοικοκυριά, δημιουργώντας σημαντικές καταστροφικές δαπάνες.

Οι μελέτες μας έδειξαν ότι οι κύριοι παράγοντες που συμβάλλον στη δημιουργία των καταστροφικών δαπανών υγείας είναι: η χαμηλή οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού, η συχνότητα νοσηλείας, η παρουσία ενός ηλικιωμένου ή ανάπηρου μέλους στο νοικοκυριό και η παρουσία ενός τουλάχιστον μέλους με χρόνια ασθένεια. Επιπλέον, παράγοντες που συμβάλλουν στις καταστροφικές δαπάνες είναι η διαθεσιμότητα δαπανηρών υπηρεσιών υγείας, η χαμηλή ικανότητα πληρωμής και η έλλειψη επαρκούς δημόσιας ασφάλισης υγείας. Οι καταστροφικές δαπάνες συμβάλλουν στην αύξηση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων με αποτέλεσμα τα νοικοκυριά που βρίσκονται στα χαμηλά εισοδηματικά κλιμάκια ή κοντά στα όρια φτώχειας να διατρέχουν υψηλό κίνδυνο αδυναμίας πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας.

Οι πολιτικές αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω οδήγησαν στη σταδιακή φτωχοποίηση των νοικοκυριών και την απόσυρση σημαντικού αριθμού φαρμάκων από την αγορά. Την ίδια στιγμή, 450.000 νοικοκυριά αντιμετώπισαν ουσιαστική αδυναμία να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους για περίθαλψη, με αποτέλεσμα το 25% του πληθυσμού να παρουσιάζει ανικανοποίητες ανάγκες υγείας, όταν το αντίστοιχο ποσοστό το 2004 έφτανε μόλις το 4%. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο βασικός στόχος του κράτους είναι η βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής. Κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης και των τριών μνημονίων οι Έλληνες «πλήρωσαν με την ζωή τους» και έχασαν 3,4 χρόνια υγιούς επιβίωσης. 

• Δούναι και λαβείν. Μολονότι οι εταιρείες στηρίζουν συνεχώς και μάλιστα με ολοένα και περισσότερα κονδύλια το δημόσιο σύστημα υγείας, είναι δυσαρεστημένες για τα λιγοστά αναπτυξιακά κίνητρα που τους παραχωρεί το κράτος. Ποιες λύσεις προτείνετε, έτσι ώστε να μειωθεί το clawback και από την άλλη να αυξηθούν οι επενδύσεις από τον κλάδο;

Η μειωμένη κρατική χρηματοδότηση της φαρμακευτικής περίθαλψης σε συνδυασμό με την έλλειψη κινήτρων παραγωγικότητας και αναπτυξιακών επενδύσεων δημιούργησε πολλές στρεβλώσεις με σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομική ευμάρεια  και στην κοινωνική ευημερία των πολιτών καθώς και στη βιωσιμότητα της φαρμακοβιομηχανίας.  

Στον τομέα της εξωνοσοκομειακής φαρμακευτικής περίθαλψης οι δημόσιες δαπάνες συρρικνώθηκαν δραστικά. Από 2.880 εκατ. ευρώ το 2012 μειώθηκαν στα 2.088 εκατ. ευρώ το 2022. (Μείωση κατά 28%). Επειδή όμως οι ανάγκες  του πληθυσμού για υγειονομική περίθαλψή αύξαναν συνεχώς, λόγω της γήρανσης, των χρόνιων νοσημάτων και της αυξημένης επιδείνωσης του επιδημιολογικού φάσματος, η ζήτηση για το φάρμακο και τις νέες θεραπείες αύξανε εκθετικά. Επομένως η συρρίκνωση του δημόσιου τομέα έπρεπε να αντικατασταθεί από μια αυξημένη συμμετοχή των πολιτών και των φαρμακευτικών εταιρειών στο κόστος παροχής της εξωνοσοκομειακής φαρμακευτικής περίθαλψης. Την επιπλέον χρηματοδότηση ανέλαβαν οι Έλληνες πολίτες που έβαλαν το χέρι βαθιά μέσα στην τσέπη τους όπως συζητήθηκε παραπάνω, καθώς και οι φαρμακευτικές εταιρείες με αυξήσεις υπό την μορφή του Clawback και Rebates που υπερεξαπλασιάσθηκαν και έφτασαν από 285 εκατ. ευρώ το 2012 στα 1.875 εκατ. ευρώ το 2022.

(Αύξηση κατά το 658%, που αποτελεί την υψηλότερη της Ευρώπης.

Η κατάσταση στα νοσοκομεία υπήρξε το ίδιο επιβαρυντική με επίσης σημαντική μείωση της κρατικής νοσοκομειακής δαπάνης η οποία μειώθηκε από 761 εκατ το 2012 στα 517 εκατ το 2021. (μείωση κατά 32%). Επιπλέον η εφαρμογή των κλειστών προϋπολογισμών στα νοσοκομεία από το 2015 και μετέπειτα είχε σαν αποτέλεσμα την υπερδιπλάσια αύξηση των συνολικών επιστροφών της βιομηχανίας προς το κράτος. Ήτοι αύξηση από 260 εκατ. ευρώ το 2016 στα 624 εκατ. ευρώ το 2021. 

Στο ΙΠΟΚΕ έχουν γίνει συγκριτικές και τεκμηριωμένες αναλύσεις για το Claw Back και Rebate στην Ευρώπη. Από τις αναλύσεις αυτές προκύπτει για μια ακόμη φορά η σημαντική απόκλιση της Χώρας μας σε σχέση με τις άλλες Χώρες Μέλη της ΕΕ-27. Στην Ελλάδα το ποσοστό των επιστροφών της βιομηχανίας προς το Κράτος είναι τριπλάσιο σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ-27. Το ακραίο Rebate και Claw-back δημιουργεί ένα κλίμα αβεβαιότητας και υπονόμευσης της βιωσιμότητας της βιομηχανίας.

Προτάσεις

Στις προοπτικές του Νέου Ταμείου Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης (RRF) θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι υφεσιακές πολιτικές της προηγούμενης δεκαετίας και να αντικατασταθούν με αναπτυξιακά κίνητρα προσέλκυσης επενδύσεων που θα οδηγήσουν στην οικονομική ανάπτυξη, την μείωση της ανεργίας και την επακόλουθη ευημερία των πολιτών μας.
Στις προοπτικές της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και στην νέα ψηφιακή εποχή που διανύουμε θα πρέπει  να αναζητήσουμε νέες σύγχρονες πολιτικές υγείας.

Τα μέτρα που θα υιοθετηθούν δεν θα πρέπει  να περιορίζονται μόνο στην πλευρά της προσφοράς με τον έλεγχο των τιμών και την αυξημένη επιβάρυνση των νοικοκυριών και της βιομηχανίας. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα δημιουργήσει κίνητρα για νέες πολιτικές τόσο την προσφορά όσο και την ζήτηση. 

Στον τομέα της προσφοράς έχει εξαγγελθεί η ενίσχυση του υγειονομικού δυναμικού, ο εκσυγχρονισμός των 80 νοσοκομείων και των 156 κέντρων υγείας, δωρεάν προληπτικές εξετάσεις σε όλους τους πολίτες και ο γενικότερος ψηφιακός μετασχηματισμός του συστήματος υγείας.

Στον τομέα της ζήτησης θα πρέπει επίσης να υιοθετηθούν μέτρα που να αποβλέπουν: 

1. Στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής πλατφόρμας MyHealth.gov.gr η οποία θα ελέγχει μέσω της ΗΔΙΚΑ την άυλη συνταγογράφηση, τις διαγνωστικές εξετάσεις, τα ηλεκτρονικά ραντεβού με τον προσωπικό ιατρό και τα ιατρικά νοσήλια. Μέσω του συστήματος αυτού θα επιτευχθεί ορθολογική διαχείριση ώστε να αποφευχθεί η προκλητή ζήτηση και η υπερβολική χρήση των υπηρεσιών υγείας.

2. Στην δημιουργία πρωτοκόλλων συνταγογράφησης για την καταγραφή και εναρμόνιση του κλινικού έργου με την θεραπευτική αγωγή που θα προσφέρεται.

3. Στην ανάπτυξη Μητρώων Ασθενών που θα καθορίζουν την προσφορά και την χρήση υπηρεσιών υγείας σύμφωνα με το προφίλ των ασθενών. Με τον τρόπο αυτό θα διασφαλίζεται η καλύτερη κατανομή των πόρων προκειμένου να επιτευχθεί το άριστο δυνατό κλινικό αποτέλεσμα.

4. Στην δημιουργία κίνητρων για τον επαναπατρισμό και αξιοποίηση του επιστημονικού δυναμικού που έχει μεταβεί στο εξωτερικό κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης και του COVID-19.

Τα παραπάνω μέτρα θα συμβάλλουν στην δημιουργία μιας νέας ψηφιακής επανάστασης στον τομέα της υγείας. Ο εξορθολογισμός  της συνταγογράφησης σε συνδυασμό με τα πρωτόκολλα θα καθορίσουν το πλαίσιο της ορθής κλινικής πρακτικής. Στη συνέχεια, η κλινική πρακτική θα διαμορφώσει τα κριτήρια για την άριστη (optimum) αξιοποίηση και χρήση των πόρων στο σύστημα υγείας.

Το τεκμηριωμένο κλινικό όφελος θα χρηματοδοτείται με τον αντίστοιχο προϋπολογισμό καλύπτοντας τις πραγματικές υγειονομικές ανάγκες του πληθυσμού και αποφεύγοντας την σπάταλη. Η δεκαετής οικονομική κρίση και η πανδημία του COVID-19, θα πρέπει να μας δώσουν πολλά μαθήματα για την επιστημονική τεκμηρίωση και την αποτελεσματική και κοινωνικά δίκαιη χάραξη πολιτικής Υγείας στη Χώρα μας.