Υπάρχει κληρονομικότητα στον καρκίνο του πνεύμονα;

Μια από τις πρώτες ερωτήσεις του ασθενή που έχει διαγνωστεί με καρκίνο είναι αν αυτός κληρονομείται. Μέχρι πρόσφατα η συνήθης απάντηση του ογκολόγου στον καρκίνο πνεύμονα ήταν αρνητική. Σε αντίθεση με άλλους τύπους καρκίνου (μαστού, ωοθηκών, παχέος εντέρου, προστάτη), αυτός έχει συνδεθεί κυρίως με περιβαλλοντικούς παράγοντες και βλαπτικές συνήθειες όπως το κάπνισμα, ενώ οι κληρονομούμενες μεταλλάξεις θεωρούνταν σπάνιες.

Νέα δεδομένα των τελευταίων λίγων ετών έρχονται να επαναπροσδιορίσουν μερικώς αυτή την επιστημονική γνώση, καθώς φαίνεται πως σε ένα ποσοστό ασθενών με καρκίνο πνεύμονα εντοπίζονται μεταλλάξεις που αυξάνουν την πιθανότητα και άλλων τύπων καρκίνου, μεταξύ των οποίων καρκίνου μαστού και ωοθηκών. Τα ευρήματα αυτά απαντούν σε ένα βαθμό στο ερώτημα γιατί ασθενούν με καρκίνο πνεύμονα νέα άτομα, μη καπνιστές, πέραν από τους προφανείς λόγους της περιβαλλοντικής μόλυνσης και της επαγγελματικής έκθεσης.

Η παθολόγος – ογκολόγος, πανεπιστημιακή υπότροφος του ΑΠΘ στην Πνευμονολογική Κλινική ΑΠΘ του νοσοκομείου "Γ.Παπανικολάου", Έλενα Φούντζηλα (φωτογραφία), ανέλυσε τα τελευταία δεδομένα στη διάρκεια διήμερης επιστημονικής εκδήλωσης της Κλινικής με θέμα τη διαχείριση ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα στην κλινική πράξη.

Το κληρονομικό υπόβαθρο

"Τα τελευταία χρόνια, γνωρίζαμε ότι υπάρχουν σε ένα πολύ μικρό ποσοστό κληρονομούμενες μεταλλάξεις σε ασθενείς με καρκίνο πνεύμονα. Αυτές αφορούσαν δύο κυρίως γονίδια, τον EGFR και το Ρ53", ανέφερε η κ.Φούντζηλα, προσθέτοντας πως στον ΕGFR αυτές οι μεταλλάξεις αφορούν περίπου το 0,5% με 1% των ασθενών με καρκίνο πνεύμονα. Μια συγκεκριμένη μετάλλαξη, η EGFR T790M, εμφανίζεται σε ασθενείς που έχουν λάβει κάποιον αναστολέα EGFR πρώτης - δεύτερης γενιάς.

"Ο κίνδυνος για μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα είναι πολύ αυξημένος σε αυτούς τους ανθρώπους και γι αυτό συστήνεται να τους παρακολουθούμε εντατικά, αν τους βρούμε", επισήμανε η ογκολόγος, συμπληρώνοντας πως πρέπει να παρακολουθούνται με αξονικές και οι υγιείς συγγενείς.

Σύμφωνα με μια δημοσίευση, τα 19 από τα 29 άτομα που είχαν αυτή τη μετάλλαξη νόσησαν από μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα. Σε νέα πολύ πρόσφατη μελέτη, από τους 36 υγιείς που είχαν αυτές τις μεταλλάξεις οι 15 υποβάλλονταν σε πρόγραμμα εντατικής παρακολούθησης με αξονική τομογραφία και οι 9 διαγνώστηκαν με καρκίνο, εκ των οποίων ο ένας 28 ετών με περισσότερα από 10 οζίδια. Σε ελληνική δημοσίευση αναφέρεται η νόσηση μητέρας και του γιου της μόλις 27 ετών. Αμφότεροι ήταν μη καπνιστές και είχαν μια συγκεκριμένη μετάλλαξη στον EGFR που πιθανώς να ενοχοποιείται για την ανάπτυξη του καρκίνου.

Νέα δεδομένα που ταράζουν τα νερά

Ευρήματα νέων μελετών έρχονται να ταράξουν τα νερά, με πρώτη αυτή του 2020, που έλεγξε 58 γονίδια σχετιζόμενα γενικά με καρκίνο, σε 1000 ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα. Το 4,9% είχαν γαμετικές μεταλλάξεις σε διάφορα γονίδια, - πιο συχνά στο BRCA2, στο CHEK2 και στο ΑΤΜ -, που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνο μαστού κυρίως και κάποιων άλλων καρκίνων.

Άλλη, δημοσίευση, που πραγματικά εντυπωσίασε, εντόπισε 1.161 ασθενείς με μεταλλάξεις σε κάποιο από τα γονίδια που γνωρίζουμε ότι σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, ανάμεσα σε περίπου 7.788 ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα.

"Το ποσοστό 15% είναι μεγάλο, αντίστοιχο με αυτό στον καρκίνο ωοθηκών και στον καρκίνο προστάτη, που είναι και οι πιο συχνά κληρονομούμενοι καρκίνοι", παρατήρησε η κ. Φούντζηλα, διευκρινίζοντας ωστόσο, πως οι συμμετέχοντες στη μελέτη ασθενείς παραπέμφθηκαν κυρίως λόγω του οικογενειακού ιστορικού, οπότε το δείγμα μπορεί να είναι εμπλουτισμένο από μεταλλάξεις λόγω του ιστορικού άλλων καρκίνων.

Πότε χτυπάει "καμπανάκι"

"Υπάρχουν περιβαλλοντικοί παράγοντες, ατομικές συνήθειες κοινές σε κάποιες οικογένειες που μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου πνεύμονα, αλλά φαίνεται πως υπάρχουν και γενετικοί παράγοντες, οι οποίοι είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό με τους άλλους παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο μη μικροκυτταρικού καρκίνου πνεύμονα", ανέφερε συνοψίζοντας η παθολόγος - ογκολόγος, για να προσθέσει πως το οικογενειακό ιστορικό είναι πάντα ένα καμπανάκι: "Βλέπουμε ότι αν κάποιος έχει έναν συγγενή με καρκίνο πνεύμονα έχει μιάμιση φορά μεγαλύτερη πιθανότητα απ΄αυτή του γενικού πληθυσμού να νοσήσει, και αυτή η πιθανότητα είναι τριπλάσια αν πρόκειται για καπνιστή".

"Καμπανάκι" που συστήνεται να οδηγήσει σε γενετική συμβουλευτική, χτυπάει, επίσης, όταν έχουμε:

• δύο διαφορετικούς τύπους καρκίνου στο ίδιο άτομο,
• καρκίνος σε πολύ μικρή ηλικία.
• καρκίνος πνεύμονα σε μη καπνιστή.
• πολλαπλά περιστατικά στην οικογένεια,
• συγκεκριμένους τύπους καρκίνου, όπως ο τριπλά αρνητικός καρκίνος μαστού και ο επιθηλιακός καρκίνος ωοθηκών, που έχουν απόλυτη ένδειξη γονιδιακού ελέγχου.

Γονιδιακός έλεγχος

Σε συνεδρίες γενετικής συμβουλευτής, ομάδες επαγγελματικών υγείας, αποτελούμενες από ογκολόγους και κλινικούς γενετιστές, αξιολογεί ένα άτομο για την πιθανότητα να έχει μια κληρονομούμενη μετάλλαξη. Το ενημερώνει για τη δυνατότητα γονιδιακού ελέγχου, αλλά και για τι προεκτάσεις έχει ένα θετικό και ένα αρνητικό αποτέλεσμα.

"Λαμβάνουμε με λεπτομέρεια το οικογενειακό ιστορικό γιατί μπορεί να αποκαλύψει συγκεκριμένα σύνδρομα και να υποψιαστούμε συγκεκριμένα γονίδια, βλέπουμε κλινικά τον ασθενή γιατί μπορεί να έχει ένα σημείο που μπορεί να χτυπήσει καμπανάκι για κάποιο συγκεκριμένο σύνδρομο και ενημερώνουμε στη συνέχεια για τα βήματα που μπορεί να κάνει, προκειμένου να μειώσει την πιθανότητα να νοσήσει, ή να διαγνώσει έστω το καρκίνωμα σε αρχικά στάδια, με σκοπό βέβαια να βελτιώσουμε την πρόγνωσή του", σημείωσε η κ. Φούντζηλα.

Η ίδια διευκρίνισε πως δεν υπάρχει σήμερα φαρμακευτική αγωγή που να μειώνει τον κίνδυνο σε αυτή την περίπτωση. "Αυτό όμως που μπορούμε να συμβουλέψουμε - και το κάνουμε σε όλους τους ανθρώπους με παθογόνες μεταλλάξεις - είναι ότι η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους και κυρίως η άσκηση μειώνει την πιθανότητα να νοσήσει ένας άνθρωπος από διάφορους τύπους καρκίνου κατά 30%", κατέληξε.