Β. Παπαλιάγκας: Αλτσχάιμερ, γνωστική έκπτωση και το αναμενόμενο νέο φάρμακο

Τα επίπεδα μιας πρωτεΐνης στο αίμα ασθενών με τη νόσο του κινητικού νευρώνα μπορούν να αποκαλύψουν συνυπάρχουσα νόσο Alzheimer, κατευθύνοντας τους νευρολόγους στην κατάλληλη θεραπευτική επιλογή όσον αφορά τη γνωστική τους έκπτωση.

Γνωστό φάρμακο που δίνεται σε ασθενείς με αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο φαίνεται πως επηρεάζει αρνητικά τη γνωστική ικανότητα σε πειραματόζωα, όπως έδειξε πειραματική μελέτη.

Τα παραπάνω ευρήματα μελετών αναλύονται, μεταξύ άλλων, στο πρόσφατο editorial του υψηλού κύρους επιστημονικού περιοδικού International Journal of Molecular Sciences, που ανατέθηκε στον Έλληνα νευρολόγο, καθηγητή Φυσιολογίας στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας, Βασίλειο Παπαλιάγκα (φωτογραφία) και στον Ισπανό συνάδελφό του στο Πανεπιστημιακό νοσοκομείο 12 de Octubre της Μαδρίτης, Julian Benito - Leon.

Μιλώντας στο iatronet.gr ο κ. Παπαλιάγκας αναλύει τις νέες εξελίξεις αναφορικά με την αναζήτηση νέων βιοδεικτών για τη γνωστική έκπτωση στις νευρολογικές παθήσεις και την κατανόηση των πολύπλοκων μηχανισμών της, τόσο στη νόσο Alzheimer όσο και στη νόσο κινητικού νευρώνα, στα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και στη μετωποκροταφική άνοια.

Παράλληλα, καταθέτει την εκτίμησή του για την αναμενόμενη κυκλοφορία - έπειτα από έγκριση του ΕΜΑ - του μονοκλωνικού αντισώματος lecanemab, του πρώτου φαρμάκου που θα χρησιμοποιηθεί στην Ευρώπη, το οποίο δρα πάνω στο παθοφυσιολογικό μηχανισμό της νόσου Alzheimer.

Τέσσερις νέες μελέτες

Το editorial περιλαμβάνει τέσσερις πρόσφατες μελέτες αναφορικά με τη γνωστική εξασθένηση σε νευρολογικές παθήσεις.

Η πρώτη περιγράφει πώς τα επίπεδα μιας πρωτεΐνης σε ασθενείς με νόσο του κινητικού νευρώνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως διαγνωστικός βιοδείκτης για το αν συνυπάρχει παθολογία και νόσου Alzheimer. "Συνήθως, με τη νόσο του κινητικού νευρώνα συνυπάρχει η μετωποκροταφική άνοια. Πιστεύεται ότι υπάρχει περισσότερη συσχέτιση από αυτή που ήταν γνωστή μέχρι τώρα, ανάμεσα στη νόσο του κινητικού νευρώνα και στο Alzheimer", εξηγεί ο κ.Παπαλιάγκας, προσθέτοντας: "με τη μέτρηση αυτής της πρωτεΐνης μπορούμε να δούμε ότι έχει το β αμυλοειδές και συνυπάρχει η νόσος Alzheimer. Αυτό θα μπορέσει να μας βοηθήσει στη διαφορική διάγνωση ώστε στη συνέχεια να κάνουμε και την αντίστοιχη θεραπευτική προσπάθεια όσον αφορά την γνωστική έκπτωση. Η γνωστική έκπτωση που παρατηρείται στην μετωποκροταφική άνοια, αντιμετωπίζεται διαφορετικά με αυτήν που παρατηρείται στη νόσο Alzheimer".

Η δεύτερη μελέτη, που έγινε σε πειραματόζωα (ποντίκια) έδειξε πως η κλοπιδογρέλη, που δίνεται σε ασθενείς με αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να επηρεάζει τη γνωστική τους έκπτωση. "Μπορεί να βοηθάει στο εγκεφαλικό, αλλά χειροτερεύει τη γνωστική ικανότητα στα πειραματόζωα. Πρέπει να γίνουν περισσότερες μελέτες, και σε ανθρώπους, προκειμένου να έχουμε ασφαλή συμπεράσματα", σημειώνει ο καθηγητής.

Μελέτη κατέδειξε νέους δείκτες του εγκεφαλονωτιαίου υγρού στη νόσο Alzheimer, που βοηθούν τόσο στη διάγνωση όσο και στη θεραπεία. "Θα μας χρησιμεύσουν και για τα νέα φάρμακα που έρχονται, έτσι ώστε να δώσουμε την κατάλληλη θεραπεία, αλλά και ως βιοδείκτες παρακολούθησης της νόσου, δηλαδή αν καλυτερεύει, αν χειροτερεύει, αν μένει σταθερή".

Η τελευταία μελέτη είναι μια πρόταση νευροψυχομετρικής κλίμακας που βοηθάει στη διαφορική διάγνωση της μετωποκροταφικής άνοιας από τη νόσο Alzheimer.

Συμμετοχή του ασθενή στη λήψη απόφασης

"Τα ευρήματα αυτών των μελετών μας βοηθούν να ξεμπλέξουμε τον μίτο της Αριάδνης στους πολύπλοκους μηχανισμούς της γνωστικής έκπτωσης στις διάφορες νευρολογικές παθήσεις. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσουμε πολλά εργαλεία, και νευροφυσιολογικά και νευροψυχομετρικά και μελέτες σε ζώα και νέους βιοδείκτες, έτσι ώστε να έχουμε μια έγκαιρη διάγνωση της γνωστικής έκπτωσης", αναφέρει ο κ. Παπαλιάγκας και συμπληρώνει πως οι νέες δυνατότητες διαφορικής διάγνωσης οδηγούν σε αυτό που λέγεται φροντίδα με επίκεντρο του ασθενή (patient - centered care) και τις ανάγκες του. Μάλιστα, ο ίδιος ο ασθενής μπορεί να συμμετέχει στην λήψη της κλινικής απόφασης.

"Ο γιατρός κατευθύνει, προτείνει, ενημερώνει τον ασθενή, αξιολογεί τις ανάγκες και τις αξιες του και εξασφαλίζει την ενεργή συμμετοχή του στη λήψη της κλινικής απόφασης. Εμείς μπορούμε να πούμε έχουμε αυτό το φάρμακο, αυτές τις μελέτες που έδειξαν αυτά τα αποτελέσματα και αυτές τις παρενέργειες. Υπάρχει και η άλλη επιλογή, αλλά πιστεύω πως δεν θα βοηθήσει εσένα, γιατί έχεις αυτό το γονίδιο και αυξημένο κίνδυνο παρενεργειών. Έτσι οδηγούμαστε σε μια εξατομικευμένη ιατρική απόφαση για κάθε ασθενή χωριστά", υπογραμμίζει.

Νέα φάρμακα για την Alzheimer

Δύο μονοκλωνικά αντισώματα, τα aducanumab και lecanemab που έχουν πάρει άδεια από τον FDA και χρησιμοποιούνται στις ΗΠΑ για την θεραπεία της νόσου Alzheimer, είναι τα πρώτα φάρμακα που στοχεύουν απευθείας στο β αμυλοειδές, ένα από τα κύρια παθοφυσιολογικά χαρακτηριστικά της νόσου, επιβραδύνοντας την εξέλιξή της. Το lecanumab βρίσκεται αυτή τη στιγμή στη διαδικασία έγκρισης από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ).

"Περιμένουμε να πάρει άδεια και να κυκλοφορήσει ίσως τον ερχόμενο χρόνο, αν όλα πάνε καλά. Είναι ένα ελπιδοφόρο νέο φάρμακο, το πρώτο στην Ευρώπη που θα παρεμβαίνει στα παθοφυσιολογικά ευρήματα της νόσου", επισημαίνει ο νευρολόγος, προσθέτοντας: "Φαίνεται πως ελαττώνει τον ρυθμό γνωστικής έκπτωσης κατά περίπου 30% σε ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή και σε ασθενείς με ήπια αρχικά στάδια της νόσου Alzheimer".

Ο ίδιος επισημαίνει πως υπάρχουν κάποια ζητήματα στα οποία πρέπει να επιδειχθεί ιδιαίτερη προσοχή, λόγω των πιθανών παρενεργειών. "Αυτά τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορεί να προκαλέσουν διάφορες σχετιζόμενες με το αμυλοειδές ανωμαλίες όπως το εγκεφαλικό οίδημα και αιμορραγίες που φαίνονται στη μαγνητική εγκεφάλου και μπορεί να χρειαστεί διακοπή και επανεξέταση. Έχει καταδειχθεί πως το γονίδιο ApoE4 είναι ένας παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση αυτών των παρενεργειών», σημειώνει, καταλήγοντας πως «οι παρενέργειες αξιολογούνται ανάλογα με το βαθμό τους και την κλινική εικόνα του ασθενή".