'Εκθεση σε οθόνες για παιδιά κάτω των 2 ετών: Κίνδυνοι και προτάσεις

"Έκλαιγε επίμονα και του έβαλα να δει μερικά βιντεάκια με παιδικά". "Τρώει πιο εύκολα όταν βλέπει ταινία στο τάμπλετ". "Χρειάζομαι χρόνο για να τακτοποιήσω το σπίτι ή να διαβάσω το μεγαλύτερο παιδί". Φράσεις που ο παιδίατρος ακούει καθημερινά από γονείς παιδιών βρεφικής ηλικίας, τα οποία εκτίθενται σε οθόνες από την "κούνια". Αυτή η συνήθεια, από την ηλικία ακόμη και των 6 μηνών, μπορεί να έχει μια σειρά από δυσμενείς επιπτώσεις στην ανάπτυξη του παιδιού, στις γνωστικές του λειτουργίες, στις επιδόσεις του αργότερα στο σχολείο, ενώ συμβάλλει στην υιοθέτηση ενός καθιστικού τρόπου ζωής χωρίς σωματική δραστηριότητα.

Χωρίς να κουνάει το δάχτυλο, και αναγνωρίζοντας τις προκλήσεις της σύγχρονης καθημερινότητας, ο παιδίατρος, γιατρός δημόσιας υγείας και κοινωνικής ιατρικής, επιστημονικός συνεργάτης της Γ' Παιδιατρικής Κλινικής του ΑΠΘ, Νίκος Καρανταγλής (φωτογραφία), εξηγεί στο iatronet.gr γιατί η έκθεση στις οθόνες πρέπει να αποφεύγεται σε ηλικίες κάτω των 2 ετών. Επικαλείται αποτελέσματα διεθνών μελετών και συστάσεις επιστημονικών εταιρειών εγνωσμένου κύρους, ενώ καταθέτει βασικές συμβουλές και εναλλακτικές επιλογές προς τους γονείς. Εξαίρεση αποτελεί η βιντεοκλήση με οικεία στο παιδί πρόσωπα, η οποία αντιθέτως έχει οφέλη και ενθαρρύνεται.

Ώρες μπροστά στην οθόνη

Μελέτη Αυστραλών επιστημόνων, η οποία δεν βασίστηκε στις δηλώσεις των γονέων, αλλά σε πραγματικές μετρήσεις με σένσορες που εγκαταστάθηκαν κατόπιν συναίνεσης, έδειξε χρόνους έκθεσης σε οθόνες 50 λεπτά ημερησίως για βρέφη 6 ως 12 μηνών και 100 λεπτά ημερησίως για την ηλικία 1 ως 2 ετών.

Μάλιστα, διαπιστώνεται ότι ο χρόνος έκθεσης αυξάνεται κατά πολύ στα χαμηλότερα μορφωτικά και οικονομικά στρώματα, στα 150 λεπτά την ημέρα για τους 6-12 μήνες και στα 220 λεπτά για τον δεύτερο χρόνο ζωής.

Ως προς το είδος της οθόνης, τα τελευταία χρόνια χάνει έδαφος η τηλεόραση υπέρ των μικρότερων οθονών, υπολογιστών, τάμπλετ και κινητών τηλεφώνων, που είναι μπροστά στα μάτια των παιδιών.

"Γιατρέ, δες τι καλά που το κάνει"

Οι περισσότεροι γονείς αναγνωρίζουν πως δεν είναι ωφέλιμο και δικαιολογούνται στον παιδίατρο, λέγοντας πως αναγκάζονται να απασχολήσουν τα παιδιά για να ανταποκριθούν σε κάποια υποχρέωση ή για να πάρουν μια ανάσα. Δεν λείπουν όμως και όσοι από άγνοια επαίρονται για την ικανότητα των βρεφών τους στον χειρισμό της οθόνης.

"Εμείς εκεί εξηγούμε πως η χρήση οθονών σε αυτές τις ηλικίες δεν προσφέρει δεξιότητες ή μάθηση. Έχει μεγαλύτερη σημασία το παιδί να περιεργάζεται αντικείμενα, να τα χτυπάει μεταξύ τους και να τα ακούει, να γυρίζει μια σελίδα, να παίρνει μια κηρομπογιά ή έναν μαρκαδόρο για να μουντζουρώσει", τονίζει ο κ. Καρανταγλής και εξηγεί γιατί δεν είναι ωφέλιμη η έκθεση σε οθόνες στη βρεφική ηλικία:

• Τα παιδιά δεν έχουν ακόμη σαφή αίσθηση του τι είναι πραγματικός και τι εικονικός κόσμος. "Μπορεί η οθόνη να το μπερδέψει με τρόπους που ακόμη δεν έχουμε διαπιστώσει".
• Σε αυτές τις ηλικίες ακόμα αναπτύσσεται πολύ έντονα ο εγκέφαλος, οι γνωστικές λειτουργίες και οι συνάψεις μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων. "Είναι μια πολύ σημαντική ηλικία, τα ερεθίσματα που παίρνει θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό το πόσο καλά θα αναπτυχθούν γνωστικές και άλλες λειτουργίες στο μέλλον".
• Επειδή τα παιδιά αρχίζουν από τότε να χτίζουν συνήθειες, μαθαίνουν έναν πιο καθιστικό τρόπο ζωής, που είναι μάστιγα για τα επόμενα χρόνια και για την υγεία του σώματος τα επόμενα χρόνια.
• Επίπτωση στην υγεία των οφθαλμών, όταν το παιδί εστιάζει για ώρα σε κάτι κοντινό στα μάτια του
• Η γαλάζια ακτινοβολία που εκπέμπουν οι οθόνες μπορεί να επηρεάζει την ποιότητα του ύπνου.

Επιπλέον, μελέτες συνδέουν την έκθεση σε οθόνες με τη μειωμένη γλωσσική ικανότητα και γενικότερη απόδοση αργότερα στο σχολείο. Συγκεκριμένα, ερευνητές έκαναν εγκεφαλογράφημα σε βρέφη 18 μηνών και ρώτησαν τους γονείς τους πόση ώρα την ημέρα βλέπουν κάτι σε οθόνη. Το πρώτο εύρημα ήταν η διαφορά στην εικόνα του εγκεφαλογραφήματος μεταξύ παιδιών που εκτίθενται ή δεν εκτίθενται. Δέκα χρόνια αργότερα, έκαναν διασταύρωση με τις σχολικές τους επιδόσεις και διαπίστωσαν πως ήταν πιο φτωχή σε διάφορες κατηγορίες μάθησης στα παιδιά που είχαν μεγαλύτερη έκθεση.

Συμβουλές και η μοναδική εξαίρεση

Σύμφωνα με τον κ.Καρανταγλή, ο ρόλος του παιδιάτρου είναι καθοριστικός ως προς την σωστή καθοδήγηση των γονιών. "Δεν σηκώνουμε εύκολα το δάχτυλο, πρέπει να μπαίνουμε στα παπούτσια των εργαζόμενων γονέων", λέει, προσθέτοντας: "εξηγούμε ότι οι οθόνες δεν προσφέρουν μάθηση και δεξιότητες σε αυτές τις ηλικίες, ότι έχουν κάποιες γνωστές επιπτώσεις και άλλες που πιθανό να δούμε στο μέλλον και πως οι συνήθειες αυτές προδιαθέτουν σε καθιστικά πρότυπα και παχυσαρκία στο μέλλον".

Εξαίρεση αποτελούν οι βιντεοκλήσεις με οικεία πρόσωπα, οι οποίες όχι μόνο επιτρέπονται, αλλά και ενθαρρύνονται, για δύο λόγους: α) διατηρείται η ανθρώπινη επικοινωνία με αγαπημένα πρόσωπα που βρίσκονται μακριά, β) το παιδί δεν βλέπει κάτι που δεν μπορεί να εξηγήσει, αλλά βλέπει οικεία πρόσωπα και ακούει οικείες φωνές, με τις οποίες αλληλοεπιδρά.

Οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να αποτελούν ζωντανό παράδειγμα, περιορίζοντας τη χρήση οθονών, αφήνοντας το κινητό μακριά από το τραπέζι την ώρα του φαγητού, ή κλείνοντας την τηλεόραση όταν τελειώνει το πρόγραμμα που παρακολουθούν.

"Σε πολλά σπίτια είναι συνήθεια το βρέφος να παρακολουθεί βίντεο στο κινητό την ώρα που τρώει για να ξεχαστεί και να ταϊστεί πιο εύκολα. Είναι προτιμότερο ο γονέας να του μιλάει, να του λέει ιστορίες και τραγούδια, να έχει οπτική επαφή", σημειώνει ο παιδίατρος και προσθέτει: "Επίσης, πρέπει να ενθαρρύνει το παιχνίδι έξω, το διάβασμα και τις χειροτεχνίες, να μην υπάρχει οθόνη στο υπνοδωμάτιο και να αποφεύγεται η χρήση της τουλάχιστον μισή ώρα πριν από τον ύπνο".

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Αμερικάνικη Παιδιατρική Εταιρεία και άλλοι φορείς σχεδόν στο σύνολό τους συμφωνούν στην πλήρη αποφυγή οθονών σε παιδιά μέχρι 18 μηνών και στην περιορισμένη χρήση τους μετά από αυτή την ηλικία, παρουσία κάποιου οικείου ενήλικα, που θα τους εξηγεί τι βλέπουν, ώστε να διαχωρίζουν το εικονικό από το πραγματικό.