Η μουσική ως φάρμακο για τον σωματικό και τον ψυχικό πόνο

Η μουσική χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα ως εναλλακτικό μέσο για την ανακούφιση από τον πόνο, τη βελτίωση της διάθεσης και την αποκατάσταση της ισορροπίας μεταξύ σώματος και νου. Στη σύγχρονη εποχή αποκτά διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον ως συμπληρωματική μη φαρμακευτική θεραπευτική παρέμβαση στο πλαίσιο της διεπιστημονικής αντιμετώπισης ασθενειών.

Με αφορμή την σημερινή (21 Ιουνίου) Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής, η μουσικολόγος - μουσικός ψυχολόγος Μαρία Δηματάτη (φωτογραφία) εξηγεί στο iatronet.gr τους μηχανισμούς με τους οποίους οι μουσικές νότες επιδρούν σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου, απελευθερώνοντας φυσικά αναλγητικά και ρυθμίζοντας τη διάθεση.

Παράλληλα, παραθέτει τα πρώτα αποτελέσματα μιας καινοτόμου μελέτης εξατομικευμένης θεραπευτικής παρέμβασης ζωντανής μουσικής που υλοποίησε, σε ασθενείς με άνοια τελικού σταδίου, με ενδιαφέροντα ευρήματα.

Η μουσική ως φάρμακο

"Η μουσική μπορεί να συμπληρώσει την φαρμακευτική αγωγή σε ασθενείς, απελευθερώνοντας φυσικά αναλγητικά, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ενδορφίνη, την ορμόνη της ευχαρίστησης, στο κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου", αναφέρει η κ. Δηματάτη, προσθέτοντας πως αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαλάρωση και σε μικρότερη δοσολογία φαρμάκων για την ανακούφιση του πόνου. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να επιδράσει καταπραϋντικά και ανακουφιστικά πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από μια χειρουργική επέμβαση, αλλά και σε ασθενείς με νευροψυχιατρικές διαταραχές.

"Το έργο μας ως θεραπευτές μουσικοί είναι να μπορέσουμε να συμπαρασύρουμε τον ασθενή στα μουσικά στοιχεία και να συγχρονίσουμε τις βιολογικές μεταβλητές σε αυτά. Ο ρυθμός, το τέμπο και η ταχύτητα ενός μουσικού κομματιού είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε ώστε να δημιουργήσουμε ένα καταπραϋντικό περιβάλλον", εξηγεί, συμπληρώνοντας πως "η μουσική δημιουργεί εγκεφαλικές διεργασίες που ρυθμίζουν το δίκτυο των συναισθημάτων μας κι επιδρά σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου, αρκεί να ξέρουμε πού πρέπει να στοχεύσουμε".

Τονικότητα και τέμπο

Έρευνες έχουν καταδείξει πως δύο δομικές παράμετροι της μουσικής επιδρούν διαφορετικά στη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου:

"Ένα κομμάτι γραμμένο σε μείζονα τονικότητα θα επιφέρει στο άτομο χαρούμενα συναισθήματα, ενώ σε ελάσσονα μπορεί να οδηγήσει σε πιο δυσάρεστα", αναφέρει, προσθέτοντας: "Το ίδιο ισχύει και με το τέμπο. Η γρήγορη ταχύτητα ενός μουσικού κομματικού περιμένουμε να μας οδηγήσει σε συναισθηματική διέγερση, ενώ η αργή μπορεί να οδηγήσει σε χαλάρωση, ίσως και πιο λυπημένη διάθεση".

Πέρα όμως από τις παραπάνω βασικές αρχές, έχουν ιδιαίτερη σημασία ειδικές παράμετροι που έχουν να κάνουν με τη μουσική μνήμη, τα μουσικά βιώματα του ατόμου, αλλά και τις πολιτισμικές του καταβολές. "Το ίδιο κομμάτι δεν θα επιφέρει τα ίδια συναισθήματα σε έναν δυτικοευρωπαίο και σε ένα άτομο με άλλη καταγωγή. Επίσης, αν κάποιος έχει καταγεγραμμένο στη μουσική μνήμη ένα κομμάτι συνδεδεμένο με ένα δυσάρεστο γεγονός, όσο διεγερτικό κι αν είναι λόγω τέμπο και τονικότητας, θα φέρει τα ανάλογα συναισθήματα", επισημαίνει η κ. Δηματάτη, τονίζοντας την αξία την εξατομικευμένης παρέμβασης, που θα λαμβάνει υπόψη τις προτιμήσεις, τα βιώματα και την οικεία μουσική του καθενός.

Το κατάλληλο είδος μουσικής

Σύμφωνα με τους Roy et al. (2008), η «ευχάριστη» μουσική οδηγεί στη μείωση του πόνου, ενώ η «δυσάρεστη» στην αύξησή του.

Ωστόσο, οι Garza-Villareal et al.. (2017) και οι Sihvonen et al. (2022) κατέδειξαν ότι "η αναλγητική επίδραση της μουσικής στο χρόνιο πόνο αυξάνεται όταν συμπίπτει με τις μουσικές προτιμήσεις και τις επιλογές του ασθενούς".

Η απάντηση της κυρίας Δηματάτη στην ερώτηση για το κατάλληλο είδος μουσικής στην θεραπευτική παρέμβαση είναι "αυτό που ταιριάζει στις μουσικές επιλογές και προτιμήσεις του καθενός".

"Συχνά με ρωτούν εγκυμονούσες γυναίκες ‘να βάλω Μότσαρτ;’. Η απάντησή μου είναι όχι, αν δεν σας αρέσει, αν δεν ακούγατε ποτέ και αν δεν σαν κάνει να αισθάνεστε άνετα. Να βάλετε ακούσματα που σας κάνουν να νιώθετε ευχάριστα, γιατί αυτές θα σας βοηθήσουν να εκκρίνετε και τις ανάλογες ορμόνες της ευχαρίστησης στο κέντρο ανταμοιβής στον εγκέφαλο".

Μελέτη σε ασθενείς με άνοια

Η μουσική ψυχολόγος χρησιμοποιεί ως προτιμώμενο εργαλείο θεραπευτικής παρέμβασης τον ζωντανό μουσικό αυτοσχεδιασμό, που εκτελεί παίζοντας η ίδια στο πιάνο, αντί για ηχογραφημένη μουσική. "Προσαρμόζω το κομμάτι στο εδώ και τώρα, σε μια συναισθηματική και πνευματική διεργασία που δίνει τη δυνατότητα να συνδεθούμε με τον ασθενή σε έναν ουσιαστικό μουσικό διάλογο, μια μουσική επικοινωνιακή δημιουργικότητα". 

Με αυτή τη μεθοδολογία εκπονήθηκε το καινοτόμο εξατομικευμένο πρόγραμμα θεραπευτικής παρέμβασης με ζωντανή μουσική σε ασθενείς με άνοια τελικού σταδίου. Η μελέτη υλοποιήθηκε με δωρεά του Κοινωφελούς Ιδρύματος ΤΙΜΑ μέσα από το πρόγραμμα Σημεία Στήριξης, σε 20 διαμένοντες στο οικοτροφείο "Παναγία η Γλυκκοφιλούσα" της Εταιρείας Αλτσχάιμερ της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών, στη Θεσσαλονίκη. Στόχος ήταν η βελτίωση της ευζωίας των ασθενών, μέσα από τη ρύθμιση των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων που είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ασθένεια.

Αφού έλαβε ατομικά ιστορικά, με τη συνδρομή συγγενών, ως προς τα μουσικά τους ακούσματα και βιώματα, και μέτρησε βιολογικές μεταβλητές των ασθενών (σφίξεις, κορεσμός οξυγόνου κ.ά.), η μουσικολόγος έκανε ατομικές συναντήσεις στις οποίες έπαιζε στο πιάνο κατάλληλα μουσικά κομμάτια στον κάθε έναν χωριστά. Στη συνέχεια μελέτησε την επίδραση της μουσικής παρέμβασης ως προς τη διάθεση, τα συμπεριφορικά συμπτώματα και τις βιολογικές μεταβλητές των ασθενών.

Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα της μελέτης, το κύριο εύρημα ήταν η αύξηση του αριθμού των καρδιακών τους σφίξεων. "Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον για εμένα, γιατί φανερώνει πως η μουσική παρέμβαση τους έφερε σε συναισθηματική διέγερση", υπογραμμίζει η κ. Δηματάτη. Ο βαθμός ανταπόκρισης του καθενός από τους ασθενείς στο μουσικό ερέθισμα ήταν διαφορετικός και διαπιστώθηκε μια συσχέτισή του με το στάδιο της άνοιας.