Επιπτώσεις κατανάλωσης αλκοόλ από ανηλίκους - Πρόληψη και αντιμετώπιση

Η κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους είναι ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Το αλκοόλ είναι η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη ουσία στους νέους και μπορεί να τους προκαλέσει τεράστιους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια.

Παρατίθενται εν συντομία τα στοιχεία που παρουσιάζει το NIH των ΗΠΑ, δηλαδή το National Institute on Alcohol abuse and alcoholism (Eθνικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ για την κατάχρηση του αλκοόλ και του αλκοολισμού) από τις ιατρούς της Θεραπευτικής Κλινικής (νοσοκομείο Αλεξάνδρα) της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (παθολόγος, καθηγήτρια Θεραπευτικής - Επιδημιολογίας - Προληπτικής Ιατρικής) και Παναγιώτα Ζαχαράκη (βιολόγος). 

1. Στατιστικά κατανάλωσης αλκοόλ ανηλίκων

Το 2023, στις ΗΠΑ, σύμφωνα με την Εθνική Έρευνα για τη Χρήση Ναρκωτικών και την Υγεία (NSDUH), περίπου το 19,9% των νέων ηλικίας 14 έως 15 ετών ανέφεραν ότι έχουν πιεί τουλάχιστον 1 ποτό στη ζωή τους.

Οι άνθρωποι ηλικίας 12 έως 20 ετών πίνουν το 3,2% του συνόλου του αλκοόλ που καταναλώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν και οι νέοι πίνουν λιγότερο συχνά από τους ενήλικες, όταν πίνουν, πίνουν περισσότερο. Περίπου το 90% όλων των ποτών που περιέχουν αλκοόλ που καταναλώνονται από νέους, καταναλώνονται από νέους που καταναλώνουν υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Το 2023, περίπου 663.000 νέοι στις ΗΠΑ ηλικίας 12 έως 20 ετών ανέφεραν υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ σε 5 ή περισσότερες ημέρες τον περασμένο μήνα. Το 2023, περίπου 1 στους 100 έφηβους ηλικίας 12 έως 13 ετών ανέφεραν ότι έπιναν αλκοόλ τον περασμένο μήνα και περίπου 1 στους 200 ασχολούνταν με υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Μεταξύ των ερωτηθέντων ηλικίας 16 έως 17 ετών, λιγότεροι από 1 στους 5 ανέφεραν ότι έπιναν και λιγότεροι από 1 σε 10 ανέφεραν υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος.

Ιστορικά, τα έφηβα αγόρια ήταν πιο πιθανό να πίνουν και να καταναλώνουν ποτό από τα κορίτσια. Τώρα, αυτή η σχέση έχει αντιστραφεί, τουλάχιστον στις ΗΠΑ. Η χρήση αλκοόλ τον τελευταίο μήνα μεταξύ των εφήβων ηλικίας 12 έως 17 ετών έχει μειωθεί περισσότερο τα τελευταία χρόνια για τα αγόρια παρά για τα κορίτσια. Τώρα, περισσότερα κορίτσια αναφέρουν περισσότερη χρήση αλκοόλ (7,9% για τα κορίτσια έναντι 6,0% για τα αγόρια) και υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (4,5% για τα κορίτσια έναντι 3,3% για τα αγόρια).

2. Η κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους εγκυμονεί μια σειρά από κινδύνους και αρνητικές συνέπειες, γιατί:

• Προκαλεί πολλούς θανάτους. Το αλκοόλ είναι ένας σημαντικός παράγοντας στους θανάτους ατόμων κάτω των 21 ετών κάθε χρόνο. Αυτό περιλαμβάνει θανάτους από τροχαία ατυχήματα, ανθρωποκτονίες, υπερβολική δόση αλκοόλ, πτώσεις, εγκαύματα, πνιγμούς και αυτοκτονίες.
• Προκαλεί πολλούς τραυματισμούς. Η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει ατυχήματα και να τραυματιστούν οι νέοι. Μόνο το 2011, περίπου 188.000 άτομα ηλικίας κάτω των 21 ετών στις ΗΠΑ επισκέφτηκαν νοσοκομείο για τραυματισμούς που σχετίζονται με το αλκοόλ.
• Θολώνει την κρίση. Το ποτό μπορεί να οδηγήσει σε κακές αποφάσεις σχετικά με την ανάληψη κινδύνων, συμπεριλαμβανομένης της μη ασφαλούς σεξουαλικής συμπεριφοράς, της επικίνδυνης οδήγησης και της βίαιης συμπεριφοράς.
• Αυξάνει τον κίνδυνο σωματικής και σεξουαλικής επίθεσης. Η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος ανηλίκων σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα να γίνει κάποιος θύμα ή θύτης διαπροσωπικής βίας.
• Μπορεί να οδηγήσει σε άλλα προβλήματα. Το ποτό μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στους νέους στο σχολείο ή με το νόμο. Η κατανάλωση αλκοόλ συνδέεται επίσης με τη χρήση άλλων ουσιών.
• Αυξάνει τον κίνδυνο προβλημάτων με το αλκοόλ αργότερα στη ζωή. Η έρευνα δείχνει ότι τα άτομα που αρχίζουν να πίνουν πριν από την ηλικία των 15 ετών διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαταραχή χρήσης αλκοόλ αργότερα στη ζωή τους. Για παράδειγμα, οι ενήλικες ηλικίας 26 ετών και άνω που άρχισαν να πίνουν πριν από την ηλικία των 15 ετών έχουν 3,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν ότι είχαν διαταραχή χρήσης αλκοόλ το προηγούμενο έτος από εκείνους που περίμεναν μέχρι την ηλικία των 21 ετών ή αργότερα για να αρχίσουν να πίνουν.
• Παρεμβαίνει στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η έρευνα δείχνει ότι ο εγκέφαλος των ανθρώπων συνεχίζει να αναπτύσσεται μέχρι τα 20 έτη, δηλαδή την νεαρή ενηλικίωση. Το αλκοόλ μπορεί να αλλάξει αυτή την εξέλιξη, επηρεάζοντας δυνητικά τόσο τη δομή όσο και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Αυτό μπορεί να προκαλέσει γνωσιακά ή μαθησιακά προβλήματα, καθώς και να αυξήσει την ευπάθεια για τη χρήση αλκοόλ, ειδικά όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να πίνουν σε νεαρή ηλικία και πίνουν πολύ. 

3. Ποια είναι η αιτιολογία του φαινομένου αυτού;

Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν, είναι φυσικό να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους, να αναζητούν νέες προκλήσεις και να επιδίδονται σε επικίνδυνη συμπεριφορά. Μπορεί να θέλουν να δοκιμάσουν αλκοόλ αλλά συχνά δεν αναγνωρίζουν πλήρως τις επιπτώσεις του στην υγεία και τη συμπεριφορά τους. Άλλοι λόγοι για τους οποίους οι νέοι πίνουν αλκοόλ περιλαμβάνουν:

• Πίεση από συνομήλικους (peer pressure).
• Αυξημένη ανεξαρτησία ή επιθυμία για αυτήν.
• Άγχος και γενικά ψυχολογικές διακυμάνσεις.

Επιπλέον, πολλοί νέοι έχουν εύκολη πρόσβαση στο αλκοόλ. Το 2023, μεταξύ των εφήβων ηλικίας 15 έως 17 ετών που ανέφεραν ότι έπιναν αλκοόλ τον περασμένο μήνα, το 84,3% ανέφερε ότι το πήρε δωρεάν την τελευταία φορά που ήπιαν. Σε πολλές περιπτώσεις, οι έφηβοι έχουν πρόσβαση στο αλκοόλ μέσω των μελών της οικογένειας ή το βρίσκουν στο σπίτι. 

4. Πώς προλαμβάνεται και αντιμετωπίζεται το φαινόμενο αυτό;

Η πρόληψη της κατανάλωσης αλκοόλ από ανηλίκους είναι μια πολύπλοκη πρόκληση. Κάθε επιτυχημένη προσέγγιση πρέπει να λαμβάνει υπόψη πολλούς παράγοντες, όπως:

• Γενετική προδιάθεση.
• Προσωπικότητα και τον ρυθμό ωρίμανσης και ανάπτυξης του εφήβου.
• Επίπεδο κινδύνου
• Οικογενειακούς, κοινωνικούς παράγοντες και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Πολλές βασικές προσεγγίσεις έχουν βρεθεί ότι είναι επιτυχείς. Αυτοί είναι:

• Παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο. Αυτή η προσέγγιση επιδιώκει να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι σκέφτονται για το αλκοόλ, ώστε να είναι σε θέση να αντισταθούν στις πιέσεις για κατανάλωση αλκοόλ.
• Σχολικές παρεμβάσεις. Πρόκειται για προγράμματα που παρέχουν στους μαθητές τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τα κίνητρα και τις ευκαιρίες που χρειάζονται για να παραμείνουν χωρίς αλκοόλ.
• Παρεμβάσεις με βάση την οικογένεια. Πρόκειται για προσπάθειες να ενδυναμώσουν τους γονείς να θέσουν και να επιβάλουν σαφείς κανόνες κατά της κατανάλωσης αλκοόλ, καθώς και να βελτιώσουν την επικοινωνία μεταξύ παιδιών και γονέων σχετικά με το αλκοόλ.
• Κοινοτικές παρεμβάσεις. Οι παρεμβάσεις με βάση την κοινότητα συντονίζονται συχνά από τοπικούς φορείς που εργάζονται για τον μετριασμό των παραγόντων κινδύνου για κατάχρηση αλκοόλ.
• Παρεμβάσεις σε επίπεδο πολιτικής. Αυτή η προσέγγιση καθιστά δυσκολότερη την απόκτηση αλκοόλ—για παράδειγμα, αυξάνοντας την τιμή του αλκοόλ και διατηρώντας την ελάχιστη νόμιμη ηλικία κατανάλωσης των ΗΠΑ στα 21 έτη. Η θέσπιση νόμων μηδενικής ανοχής που απαγορεύουν την οδήγηση μετά από οποιαδήποτε ποσότητα αλκοόλ για άτομα κάτω των 21 ετών μπορεί επίσης να συντελέσει στην πρόληψη.

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποφύγουν τα προβλήματα με το αλκοόλ:

• Μιλώντας για τους κινδύνους του ποτού.
• Πίνοντας υπεύθυνα αν επιλέξουν να πιουν.
• Λειτουργώντας ως θετικά πρότυπα γενικά.
• Διατηρώντας μη προσβάσιμο και μη διαθέσιμο το αλκοόλ.
• Με την γνωριμία με τους φίλους των παιδιών τους.
• Κάνοντας τακτικές συζητήσεις για τη ζωή γενικά.
• Σύνδεση με άλλους γονείς για την αποστολή σαφών μηνυμάτων σχετικά με τη σημασία της μη κατανάλωσης αλκοόλ από τους νέους.
• Επίβλεψη όλων των μερών για να υπάρχει η ασφάλεια ότι δεν υπάρχει αλκοόλ.
• Ενθάρρυνση των παιδιών να συμμετέχουν σε υγιεινές και διασκεδαστικές δραστηριότητες που δεν περιλαμβάνουν αλκοόλ.

Ωστόσο, εάν οι γονείς παρέχουν αλκοόλ στα παιδιά τους (ακόμη και μικρές ποσότητες), έχουν θετική στάση για το ποτό και κάνουν κατάχρηση αλκοόλ, οι έφηβοι έχουν αυξημένο κίνδυνο κατάχρησης αλκοόλ. Επιπλέον, εάν ο έφηβος έχει έναν γονέα με διαταραχή χρήσης αλκοόλ, είναι λιγότερο πιθανό να προστατεύεται από την κατάχρηση αλκοόλ. Οι γονείς, οι οικογένειες και οι δάσκαλοι θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στα ακόλουθα προειδοποιητικά σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν κατανάλωση αλκοόλ:

• Αλλαγές στη διάθεση, συμπεριλαμβανομένου του θυμού και της ευερεθιστότητας.
• Ακαδημαϊκά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο.
• Ανυποταξία, δυσθυμία, αδράνεια.
• Αλλαγή παρεών φίλων.
• Λιγότερο ενδιαφέρον για δραστηριότητες ή φροντίδα στην εμφάνιση.
• Εύρεση αλκοόλ ανάμεσα στα υπάρχοντα ενός εφήβου.
• Μυρίζοντας αλκοόλ στην αναπνοή ή στα ρούχα του.
• Προβλήματα συγκέντρωσης ή μνήμης ή δυσκολία στην ομιλία ή θέματα κινητικού συντονισμού.

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος από πάροχο πρωτοβάθμιας περίθαλψης ή άλλο επαγγελματία υγείας (π.χ. παιδίατρο) παρέχει την ευκαιρία να εντοπιστούν έγκαιρα τα προβλήματα και να αντιμετωπιστούν πριν κλιμακωθούν. Ορισμένοι νέοι μπορεί να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης αλκοόλ, συμπεριλαμβανομένου διαταραχής χρήσης αλκοόλ, τα οποία απαιτούν παρέμβαση από εκπαιδευμένους επαγγελματίες. Οι επαγγελματικές επιλογές θεραπείας περιλαμβάνουν:

• Παρακολούθηση ατομικών ή ομαδικών συμβουλευτικών συνεδριών μία ή περισσότερες φορές την εβδομάδα.
• Λήψη συνταγής από πάροχο πρωτοβάθμιας περίθαλψης ή ψυχίατρο για τη μείωση της επιθυμίας για αλκοόλ.
• Συμμετοχή στην οικογενειακή θεραπεία για την οικοδόμηση υποστηρικτικών θεμελίων για ανάκαμψη.

Πηγές:
ΕΚΠΑ