Ψηφιακή καταπόνηση οφθαλμών: Συμπτώματα, διάγνωση, οδηγός προστασίας

Η χρήση ψηφιακών οθονών είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας εκατομμυρίων ανθρώπων που δαπανούν μεγάλο μέρος της ημέρας με τα μάτια εστιασμένα στο κινητό τηλέφωνο, το τάμπλετ, τον υπολογιστή για λόγους ψυχαγωγίας, ενημέρωσης ή/και εργασίας. Η νέα κανονικότητα προκαλεί ήδη μια παγκόσμια επιδημία μυωπίας και λιγότερο συχνά επίκτητη εσωτροπία (συγκλίνοντα στραβισμό), με τα παιδιά και τους έφηβους να είναι περισσότερο ευάλωτοι από τους ενήλικες.

Το Σύνδρομο Ψηφιακής Καταπόνησης Οφθαλμών (Digital Eye Syndrome - DES ή Computer Vision Syndrome - CVS) είναι μια κατάσταση λιγότερο σοβαρή από τις παραπάνω, αλλά με μεγάλη επίπτωση στον πληθυσμό και συμπτωματολογία που ταλαιπωρεί ανθρώπους κάθε ηλικίας.

Η καθηγήτρια Οφθαλμολογίας - Παιδοοφθαλμολογίας - Στραβισμού στη Β' Οφθαλμολογική Κλινική του ΑΠΘ, Ασημίνα Ματαυτσή, περιγράφει στο iatronet.gr τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου, τα συμπτώματα, τους παράγοντες κινδύνου και τον τρόπο διάγνωσης, ενώ παραθέτει έναν οδηγό προστασίας, που συνδέεται κυρίως με τη μείωση του χρόνου έκθεσης στις οθόνες.

Συμπτώματα και παράγοντες κινδύνου

Μάτια που φαγουρίζουν, αίσθημα ξένου σώματος, αίσθημα ξηροφθαλμίας, ανάγκη για έντονο βλεφαρισμό, δακρύρροια, κόκκινα μάτια, άλγος στα μάτια, θολή όραση, δυσκολία στην εστίαση, διπλωπία, αυξημένη ευαισθησία στο περιβάλλον φως, φωτεινή άλως γύρω από φωτεινά αντικείμενα, πονοκέφαλος.

Αυτά είναι τα συμπτώματα του συνδρόμου, που περιλαμβάνονται στο σταθμισμένο ερωτηματολόγιο με το οποίο γίνεται η διάγνωση, με βάση το σκορ που προκύπτει από τις απαντήσεις. Όπως επισήμανε η κ. Ματαυτσή, μιλώντας στη 14^η Ημερίδα για την Εφηβεία που διοργανώθηκε από το ΠΜΣ "Εφηβική Ιατρική και Φροντίδα Υγείας Εφήβων" του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ σε συνεργασία με τη Β Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ, το σύνδρομο δεν είναι καλά μελετημένο, καθώς μεγάλο μέρος των μελετών δεν χρησιμοποιούν σωστά την συγκεκριμένη μεθοδολογία.

Με αυτό το δεδομένο, συστηματική ανασκόπηση μελετών σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες, που πραγματοποίησαν η καθηγήτρια και συνεργάτες της πριν από λίγα χρόνια, κατέληξε σε συμπέρασμα πως οι δύο κύριες παράμετροι που παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη DES είναι η θέση του χρήστη απέναντι στην οθόνη και η διάρκεια έκθεσης.

Εκτός από τη θέση της οθόνης - το πάνω μέρος της πρέπει να βρίσκεται περίπου στο ύψος των ματιών και κάτω απ΄ αυτό - παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση των συμπτωμάτων του συνδρόμου είναι η φωτεινότητά της, η ανάλυση εικόνας, το μέγεθος της οθόνης και των γραμμάτων, η φωτεινότητα του χώρου, το θάμβος και αδιόρθωτα διαθλαστικά σφάλματα.

Ως προς την διάρκεια, δεν υπάρχει καθορισμένο ασφαλές χρονικό όριο, με άλλες μελέτες να το προσδιορίζουν στις 4 - 5 ώρες κι άλλες να το μειώνουν στις 2, με την ηλικία και άλλους παράγοντες να παίζουν τον δικό τους ρόλο.

Ο κανόνας 20-20-20 και άλλες οδηγίες προστασίας

Τα φίλτρα για το μπλε φως δεν φαίνεται να βοηθούν για τη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης DES, όπως και η ρύθμιση της οθόνης σε νυχτερινή λειτουργία, η οποία μπορεί να συμβάλλει μόνο με έμμεσο τρόπο, καθώς βοηθά στη ρύθμισης των σωματικών λειτουργιών που προετοιμάζουν το σώμα για τον ύπνο. Τα τεχνητά δάκρυα είναι αμφίβολο αν συμβάλλουν.

Ο κανόνας 20-20-20 προτείνει έπειτα από 20 λεπτά εστίασης στην οθόνη να κάνουμε διάλειμμα 20 δευτερολέπτων, κατά τη διάρκεια του οποίου θα κοιτάμε κάτι σε απόσταση 20 ποδιών (περίπου 6 μέτρων)

"Δεν έχει αποδειχτεί επιστημονικά ότι βοηθάει, αλλά έχει ιατρική λογική και με την έννοια αυτή θα το συνέστηνα", λέει η κ. Ματαυτσή, διευκρινίζοντας πως δεν χρειάζεται κάποιος να ακολουθεί πιστά τα προτεινόμενα χρονικά όρια. "Μπορεί κανείς να κάνει διαλείμματα κι ας μην ακολουθεί τον κανόνα. Το διάλειμμα που βάζει το σύστημα σε παύση και ανάπαυση είναι χρήσιμο, καθώς είναι αποδεδειγμένο ότι η διάρκεια συνεχούς χρήσης της οθόνης είναι επιβαρυντικός παράγοντας για την εκδήλωση των συμπτωμάτων", σημειώνει.

Κλειδί η αυτορρύθμιση

Οι οφθαλμίατροι βλέπουν καθημερινά παιδιά, εφήβους και νέους ενήλικες που παραπονιούνται για συμπτώματα του συνδρόμου, ενώ δέχονται εκκλήσεις από γονείς που ζητούν την "χρυσή συνταγή" για τον περιορισμό χρήσης οθονών από τα παιδιά τους.

"Δεν υπάρχει εύκολη συνταγή, ο καθένας πρέπει να κάνει την αυτορρύθμισή του", απαντά η κ. Ματαυτσή, τονίζοντας την καθοριστική σημασία της ενημέρωσης. "Γνωρίζουμε ότι είναι κάτι κακό, αλλά πολύ θολά. Αν φάω 10 τούρτες στην καθισιά, θα κάνω κακό στο βάρος μου, στο συκώτι μου, στην καρδιά μου, στα δόντια μου. Θα επιτρέψω στον εαυτό μου να φάει ένα κομμάτι. Αυτό όμως πρέπει να το προαποφασίσω και να μην παρασυρθώ", σημειώνει.

Ο επαρκής ύπνος και η ενσωμάτωση δραστηριοτήτων όπως η άσκηση, το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο και οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι χρήσιμα εργαλεία περιορισμού έκθεσης στις οθόνες. Βασικές οδηγίες προς τους γονείς περιλαμβάνουν αφενός να δίνουν οι ίδιοι το καλό παράδειγμα και αφετέρου να αρχίσουν νωρίς την οριοθέτηση –πριν από τα 5 έτη- κι όχι να περιμένουν να φτάσουν τα παιδιά στην εφηβεία.

Κάποια βασικά όρια, σύμφωνα και με τις διεθνείς οδηγίες, όπως ανέφερε η καθηγήτρια, είναι:

• Μέχρι τα 2 έτη απαγορεύεται κάθε χρήση οθόνης, εκτός από τη σύνδεση μέσω βιντεοκλήσης με κάποιο οικείο πρόσωπο
• Μέχρι τα 5 έτη όχι πάνω από 1 ώρα, σε μικρές δόσεις, εκπαιδευτικά και αν είναι δυνατόν όχι κάθε μέρα
• Μετά τα 6 τα όρια τίθενται με βάση τη λογική του καθενός.