Θάνος Δημόπουλος: Πώς ο κορωνοϊός ξεγελά το ανοσοποιητικό

Μία φυσιολογική αντίδραση του ανοσοποιητικού (αμυντικού) συστήματος του ανθρώπου, αξιοποιεί ο κορωνοϊός, προκειμένου να διασπαρεί στον οργανισμό.

Όπως εξηγεί ο πρύτανης του Πανεπιστημίου της Αθήνας, καθηγητής Θάνος Δημόπουλος, ο ιός SARS-CoV 2 προσδένεται σε μία πρωτεΐνη που βρίσκεται στην επιφάνεια των κυττάρων: το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης 2 (ACE2), το οποίο συμβάλλει στη διατήρηση της αρτηριακής πίεσης και της ισορροπίας υγρών και ηλεκτρολυτών.

Ο ιός χρησιμοποιεί τις πρωτεΐνες - ακίδες που έχει στην επιφάνειά του για να προσδεθεί στο συγκεκριμένο ένζυμο. Για να μπει στο κύτταρο, ωστόσο, αξιοποιεί και ένα δεύτερο ένζυμο: το TMPRSS2 (Transmembrane protease, serine 2).

Το ένζυμο αυτό φαίνεται ότι ουσιαστικά προετοιμάζει και ενεργοποιεί  τις πρωτεΐνες - ακίδες της επιφάνειας του SARS-CoV-2, ώστε να μπορέσει να προσδεθεί στα κύτταρα που έχουν την αγγειοτενσίνη 2.

Για να μπορέσει να εισβάλει, δηλαδή, στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, τού χρειάζονται και οι δύο αυτές πρωτεΐνες: η μια "ακονίζει" τις ακίδες του, ώστε να μπορέσει να προσδεθεί στην άλλη...

Οι ερευνητές αναζήτησαν τα κύτταρα που εκφράζουν τις δύο βασικές πρωτεΐνες. Αξιοποιώντας τη γνώση για τα συμπτώματα του ιού, τις εντόπισαν σε σημεία όπου ο ιός κάνει αισθητή την εμφάνισή του: τους πνεύμονες, τις ρινικές οδούς και το έντερο.

• Στις ρινικές θαλάμες, τα κυπελλοειδή βλενοπαραγωγά κύτταρα ήταν εκείνα που εμφάνιζαν υψηλή έκφραση των δύο πρωτεϊνών.
• Στον πνεύμονα, οι δύο πρωτεΐνες εμφάνιζαν υψηλή έκφραση στα κύτταρα που ονομάζονται κυψελιδικά κύτταρα  τύπου II. Τα κύτταρα αυτά επενδύουν τις κυψελίδες, δηλαδή τους μικρούς σάκους αέρα (κάτι σαν μικρές φυσαλίδες) όπου γίνεται η ανταλλαγή των αερίων μέσα στον πνεύμονα και φροντίζουν ώστε αυτές να μένουν ανοιχτές και να μην κλείνουν. 
• Στο έντερο, εμφάνιζαν υψηλή έκφραση στα εντεροκύτταρα, τα οποία απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά.

Σε αυτά τα ευρήματα αποδίδονται η ρινική συμφόρηση, η ανοσμία, η πνευμονία και οι διάρροιες.

Ανοσοποιητικό

Η ανάλυση όμως των δεδομένων έδειξε και ορισμένα ακόμα πιο ενδιαφέροντα και νέα στοιχεία. Στα παραπάνω κύτταρα του αναπνευστικού και του εντέρου, η δραστηριότητα του γονίδιου που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη ACE2 φάνηκε να αυξάνεται σημαντικά μαζί με τη δραστηριότητα άλλων γονίδιων, που είναι γνωστό ότι ενεργοποιούνται από την ιντερφερόνη.

Η ιντερφερόνη, ωστόσο, είναι μια πρωτεΐνη που παράγουν τα κύτταρα του οργανισμού σαν ανταπόκριση σε ιογενείς λοιμώξεις. Δηλαδή, είναι μια από τις πρώτες γραμμές άμυνας για την αντιμετώπιση των ιώσεων.

Παλιότερες μελέτες είχαν δείξει ότι η πρωτεΐνη ACE2 βοηθά τους πνεύμονες να αντιμετωπίζουν τις βλάβες από την έκθεση σε διάφορους τοξικούς παράγοντες (μικρόβια, καπνός, ιώσεις, σωματίδια). Μέχρι σήμερα, όμως, είχε διαφύγει η σύνδεση της έκφρασης της ACE2 με την ιντερφερόνη, τη βασική αντιική πρωτεΐνη του οργανισμού.

Αυτή η ανακάλυψη υποδηλώνει ότι ο SARS-CoV 2 και ενδεχομένως και άλλοι κορωνοϊοί που βασίζονται στην ACE2 για να εισβάλλουν στα κύτταρα, μπορεί να επωφελούνται από την φυσική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. 

Προσκόλληση

Με άλλα λόγια, όταν το ανοσοποιητικό αντιδρά στην ίωση παράγοντας περισσότερη ιντερφερόνη, αυτό έχει σαν συνέπεια την παραγωγή περισσότερης ACE2 στην επιφάνεια του κυττάρου (στον πνεύμονα, την μύτη, το έντερο), με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι θέσεις πρόσδεσης του SARS-CoV 2 και η ικανότητα του να προσκολλάται στα κύτταρα. 

Αν και απαιτείται πολύ περισσότερη έρευνα, αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι πιθανή χρήση της ιντερφερόνης ως θεραπεία για την καταπολέμηση του COVID-19 θα πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή.

Η ιντερφερόνη είναι ένα φάρμακο που έχει χρησιμοποιηθεί αρκετές δεκαετίες για την αντιμετώπιση ιογενών λοιμώξεων, όπως από ιούς της ηπατίτιδας, ή σαν ανοσοθεραπεία σε κακοήθειες. 

Στην παρούσα φάση διεξάγονται 42 κλινικές μελέτες που περιλαμβάνουν την χορήγηση ιντερφερόνης στο θεραπευτικό σχήμα.