Υπέρταση και αλδοστερόνη: Μια συχνή αλλά άγνωστη σχέση

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ερευνών έχει βρεθεί τα τελευταία χρόνια η αλδοστερόνη, μια ορμόνη των επινεφριδίων που βοηθά στη διαχείριση του νερού και στον μεταβολισμό των ηλεκτρολυτών. Αιτία είναι ότι τα αυξημένα επίπεδά της αποτελούν παράγοντα υπέρτασης, από την οποία πάσχουν περίπου 1,5 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως. Νεότερα δεδομένα, δείχνουν ότι η υπερπαραγωγή της αποτελεί λόγο αύξησης της αρτηριακής πίεσης και των καρδιακών παθήσεων συχνότερα από ό,τι πίστευαν παλαιότερα οι επιστήμονες.

«Τα επινεφρίδια είναι δύο μικροί τριγωνικοί αδένες, που βρίσκονται πάνω σε κάθε ένα από τα νεφρά. Από τον μυελό τους παράγεται αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη, ενώ από τον φλοιό κυρίως αλδοστερόνη, κορτιζόλη και ανδρογόνα. Αυτές οι ορμόνες συμβάλλουν στη ρύθμιση πολλών λειτουργιών του σώματος. Η αλδοστερόνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των συγκεντρώσεων νατρίου και καλίου. Η έκκρισή της καθορίζεται από διάφορους μηχανισμούς και κυρίως από το σύστημα ρενίνης-αγγειοτενσίνης. Η υπερπαραγωγή αλδοστερόνης που δεν εξαρτάται από αυτό το σύστημα οδηγεί σε πρωτογενή αλδοστερονισμό ή σύνδρομο Conn», μας εξηγεί ο Καθηγητής Χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Λέκτορας Χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ κ. Δημήτρης Λινός.  «Η αιτία άλλοτε είναι άγνωστη, οπότε η πάθηση χαρακτηρίζεται ως ιδιοπαθής και άλλοτε προκαλείται από την ύπαρξη όγκου σε κάποιο επινεφρίδιο. Οι επιπτώσεις του συνδρόμου Conn είναι πολλές και σοβαρές. Η υπερέκκριση αλδοστερόνης προκαλεί υπέρταση, εξαιτίας της κατακράτησης νατρίου και νερού από τα νεφρά. Μπορεί να επιφέρει νεφρική δυσλειτουργία αλλά και καρδιαγγειακά προβλήματα, τα οποία να οδηγήσουν σε κολπική μαρμαρυγή, έμφραγμα του μυοκαρδίου και εγκεφαλικό επεισόδιο».

Κάποτε η υπερέκκριση αλδοστερόνης, σπανίως θεωρούνταν αιτία της υψηλής αρτηριακής πίεσης. Τα δεδομένα όμως έχουν αλλάξει. Τα ευρήματα από μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Annals of Internal Medicine,  ενοχοποίησαν την ορμόνη αυτή ως συχνό και μη αναγνωρισμένο παράγοντα υπέρτασης.

Ειδικότερα, ερευνητές από τέσσερα ακαδημαϊκά ιατρικά κέντρα (τα Πανεπιστήμια της Αλαμπάμα, της Βιρτζίνια, της Γιούτα και το Brigham and Women's Hospital), θέλοντας να μάθουν τον επιπολασμό της ανεξάρτητης από τη ρενίνη παραγωγής αλδοστερόνης, καθώς και του βιοχημικά εμφανούς πρωτογενούς αλδοστερονισμού σε σχέση με την αρτηριακή πίεση, μελέτησαν τα αποτελέσματα εξετάσεων (εξέταση καταστολής νατρίου και μέτρηση της αλδοστερόνης στα ούρα) 1.015 ανθρώπων, εκ των οποίων οι 289 είχαν φυσιολογική αρτηριακή πίεση, οι 115 υπέρταση σταδίου Ι, οι 203 υπέρταση σταδίου ΙΙ και οι 408 ανθεκτική υπέρταση.

Διαπίστωσαν ότι η συχνότητα εμφάνισης του συνδρόμου Conn στον γενικό πληθυσμό (επιπολασμός) ήταν υψηλός και ότι υπάρχει ένα συνεχές φάσμα αυξημένης έκκρισης ανεξάρτητης από τη ρενίνη αλδοστερόνης, η οποία είναι ανάλογη προς τη σοβαρότητα της υπέρτασης. Οι ερευνητές διατείνονται ότι αυτά τα ευρήματα επαναπροσδιορίζουν τον ορισμό του συνδρόμου Conn και το εμπλέκουν στην παθογένεση της υπέρτασης. Συστήνουν δε, τη συχνότερη χρήση φαρμάκων που εμποδίζουν τις επιβλαβείς επιδράσεις της αλδοστερόνης για τη θεραπεία της υπέρτασης, αφού μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων.

«Το ποσοστό των ανθρώπων που πάσχουν από υπέρταση κυμαίνεται από 30 έως 45%. Στους περισσότερους, τα αίτια είναι άγνωστα, ενώ μόνο στο 5-10% των ασθενών αναγνωρίζεται υποκείμενο αίτιο. Ο πρωτοπαθής υπεραλδοστερονισμός αποτελεί την πιο συχνή αιτία (5-15%) . Ωστόσο, η πάθηση αυτή δεν διαγιγνώσκεται από τις εξετάσεις που συστήνονται συνήθως. Μια ένδειξη είναι τα χαμηλά επίπεδα καλίου στο αίμα (μια εξέταση που ζητείται συνήθως από τους γιατρούς), τα οποία είναι πιθανό, αλλά όχι απόλυτο, να προκαλέσουν συμπτώματα, όπως ανωμαλίες του καρδιακού ρυθμού και μυϊκές κράμπες. Για αυτό είναι επιτακτική η διερεύνηση των επιπέδων της αλδοστερόνης και της ρενίνης σε ανθρώπους που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο -δηλαδή έχουν χαμηλό κάλιο, υποφέρουν από υπέρταση από νεαρή ηλικία (< 30 ετών), έχουν συγγενείς που παρουσίασαν εγκεφαλικό επεισόδιο στα νεανικά τους χρόνια ή/ και χρειάζονται περισσότερα από τρία αντιυπερτασικά φάρμακα για να ρυθμιστεί η αρτηριακή πίεσή τους», προτρέπει ο Διευθυντής Χειρουργικής του Ομίλου Υγεία Καθηγητής κ. Λινός.

Μετά την μέτρηση της αναλογίας αλδοστερόνης/ ρενίνης στο αίμα και εφόσον κριθεί αναγκαίο, συστήνεται η διενέργεια αξονικής ή μαγνητικής τομογραφίας, προκειμένου να ανιχνευθεί η τυχόν ύπαρξη όγκου. Εάν δεν βρεθεί, μετρώνται τα επίπεδα της αλδοστερόνης σε δείγματα αίματος που λαμβάνεται από κάθε επινεφρίδιο (φλεβικός καθετηριασμός των επινεφριδίων). Με  αυτήν την εξέταση μπορεί να διαπιστωθεί εάν ευθύνεται το ένα ή και τα δύο επινεφρίδια για την αυξημένη έκκριση της ορμόνης. Στην πρώτη περίπτωση αιτία είναι κάποιος όγκος, ενώ στη δεύτερη η υπερλειτουργία των αδένων.

«Όταν υπερλειτουργούν και τα δύο επινεφρίδια, συνταγογραφείται φαρμακευτική αγωγή και συστήνεται στον ασθενή να ακολουθεί μια φτωχή σε νάτριο διατροφή. Όταν όμως υπάρχει όγκος σε κάποιο από τα δύο επινεφρίδια συστήνεται η αφαίρεση εκείνου που έχει τον όγκο. Η επέμβαση πραγματοποιείται είτε με τη λαπαροσκοπική προσπέλαση είτε με μία πιο σύγχρονη και ασφαλέστερη προσπέλαση απευθείας στον οπισθοπεριτοναϊκό χώρο που βρίσκονται τα επινεφρίδια. Αντί τα ενδοσκοπικά ή λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά εργαλεία να εισέρχονται από την κοιλιακή χώρα και να χρειάζεται να κινητοποιηθούν το στομάχι, το παχύ έντερο, ο σπλήνας, το πάγκρεας κ.λπ. η «οπίσθια προσπέλαση» οδηγεί τον έμπειρο χειρουργό απευθείας στον επινεφριδιακό όγκο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο την πιθανότητα για λιγότερες επιπλοκές, αλλά και συνοδεύεται από εντυπωσιακή ανάνηψη του ασθενή που επιστρέφει σπίτι του σε 24 ώρες. Αυτή η τεχνική, που χρειάζεται ιδιαίτερη εκπαίδευση και εμπειρία, εφαρμόζεται για την ώρα μόνο από εμάς  στην Ελλάδα, στο Νοσοκομείο Υγεία», τονίζει ο Καθηγητής κ. Δημήτρης Λινός, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργών Ενδοκρινών Αδένων και πρώην Πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Χειρουργικής Ενδοκρινών Αδένων.