Η σημασία της προληπτικής κολονοσκόπησης

Της Σοφίας Νέτα

Μία από τις σημαντικότερες αιτίες θνησιμότητας και θνητότητας των δυτικών κοινωνιών και των κοινωνιών με δυτικοποιημένο τρόπο ζωής αποτελεί σήμερα ο καρκίνος του παχέος εντέρου.

Όπως είναι αναμενόμενο, μια νόσος, που αποτελεί τόσο σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, έχει προκαλέσει το επιστημονικό ενδιαφέρον σε επίπεδο πρόληψης και συγκεκριμένα στην ανεύρεση και θεραπευτική αντιμετώπιση προκαρκινικών καταστάσεων, καθώς και στην πρώιμη αναγνώριση του καρκίνου σε στάδιο, που επιτρέπει την αποτελεσματική θεραπευτική του αντιμετώπιση.

Προληπτική κολονοσκόπηση

Η αποτελεσματικότερη μέθοδος διάγνωσης του καρκίνου του εντέρου και κυρίως των προκαρκινικών καταστάσεων, όπως οι πολύποδες, εξακολουθεί να είναι η προληπτική κολονοσκόπηση, τόνισε σε συνέντευξη τύπου ο διευθυντής της γαστρεντερολογικής κλινικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών πλοίαρχος (ΥΙ) Απόστολος Μαντίδης, πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του 28ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γαστρεντερολογίας, που διοργανώνεται από την Ελληνική Γαστρεντερολογική Εταιρεία και θα πραγματοποιηθεί από 13-16 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο Αθηνών.

Το 2008, πρόσθεσε ο κ. Μαντίδης, έχει ανακηρυχθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ως έτος πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου, η συχνότητα του οποίου συνεχώς αυξάνεται.

Οι ελληνικοί επιστημονικοί φορείς της γαστρεντερολογίας στη χώρα μας, δηλαδή η Ελληνική Γαστρεντερολογική Εταιρεία, το Ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας και Διατροφής και η Επαγγελματική Ένωση Γαστρεντερολόγων Ελλάδος εργαζόμενοι από κοινού, συμμετέχουν στην καμπάνια αυτή, που περιλαμβάνει ενημέρωση του κοινού με ομιλίες των επιστημονικών φορέων σε όλη την Ελλάδα και κυκλοφορία ενημερωτικών εντύπων.

Η Οργανωτική Επιτροπή του 28ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γαστρεντερολογίας θεώρησε επιβεβλημένο να συμπεριλάβει την ‘πρόληψη του παχέος εντέρου στην Ελλάδα’ ως κύριο θέμα του με την ευθύνη της οργάνωσης να δίδεται στους παραπάνω φορείς.

Έτσι, σε συζήτηση στρογγυλής τραπέζης θα συζητηθούν από τους ιατρικούς φορείς οι τρόποι πρόληψης και η αποτελεσματικότητα της εφαρμογής τους στην Ελλάδα, ενώ ειδικοί της επικοινωνίας (ο δημοσιογράφος Φοίβος Καρζής και ο επικοινωνιολόγος Μάρκος Σκούρας) θα εξετάσουν τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να γίνει αποτελεσματικότερη η καμπάνια αυτή.

Ένα φαινόμενο που θα τύχει ειδικής αξιολόγησης θα είναι η σημαντική επίδραση που έχουν στην κοινωνία οι περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου επώνυμων προσώπων. Η δημοσιοποίηση της καθυστερημένης διάγνωσης της νόσου στον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο οδήγησε μαζικά τους Έλληνες σε προληπτική κολονοσκόπηση.

Μάλιστα, η μαζικότητα προσέλευσης του κοινού για μια περίοδο έθεσε σε δοκιμασία επάρκειας ανταπόκρισης την υποδομή του δημόσιου και ιδιωτικού φορέα υγείας. Μένει να συζητηθεί και μελετηθεί από τους ειδικούς πώς αυτή η κοινωνική ευεργεσία του μακαριστού με την ευαισθητοποίηση του κοινού θα διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα, διότι φαίνεται να παρουσιάζει σημεία κάμψης.

Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα, ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ο συχνότερος καρκίνος, όταν η συχνότητα υπολογίζεται και στα δύο φύλα μαζί. Είναι γενικά καρκίνος καλής πρόγνωσης, αν διαγνωσθεί και αντιμετωπισθεί έγκαιρα, ενώ στο 85% των περιπτώσεων είναι σποραδικός καρκίνος (εμφανίζεται σε άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του εντέρου).

Περισσότερο από το 85% των καρκίνων του εντέρου αρχίζουν από πολύποδες. Ευτυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις η κακοήθης εξαλλαγή εμφανίζεται μετά πολλά χρόνια από την αρχική ανάπτυξη των πολυπόδων. Υπολογίζεται ότι πρέπει να περάσουν 7-10 χρόνια, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η πρόληψη με εξετάσεις ανά μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Ομάδες υψηλού κινδύνου

Υπάρχουν ομάδες αυξημένου κινδύνου για εμφάνιση της νόσου, λόγω κληρονομικής μεταβίβασης των μεταλλάξεων των γονιδίων, που προδιαθέτουν για την εμφάνισή της. Στις ομάδες πολύ υψηλού κινδύνου είναι δύο κληρονομούμενα σύνδρομα: η οικογενής πολυποδίαση και το σύνδρομο του κληρονομούμενου μη πολυποδιασικού καρκίνου του παχέος εντέρου (καρκίνος που δεν ξεκινάει από εξαλλαγή πολυπόδων).

Ευτυχώς και τα δύο σύνδρομα είναι σπάνια και ευθύνονται για λιγότερες από το 2% των περιπτώσεων.

Στις ομάδες υψηλού κινδύνου συμπεριλαμβάνονται οι μακροχρόνιες φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα και νόσος Crohn) και οι συγγενείς πρώτου βαθμού ασθενών με καρκίνο ή πολύποδες του παχέος εντέρου.

Παρά τις μακροχρόνιες έρευνες δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα για ύπαρξη πολύ ισχυρών καρκινογενετικών παραγόντων, αλλά φαίνεται ότι η αυξημένη λήψη φυτικών ινών (φρέσκα φρούτα και λαχανικά) έχει προληπτική δράση. Οι ομάδες πολύ υψηλού κινδύνου, συνήθως ενημερώνονται πάντα από τους θεράποντες ιατρούς για έναρξη προληπτικών ελέγχων των συγγενών πρώτου βαθμού σε μικρή ηλικία.

Ο αποτελεσματικότερος τρόπος πρόληψης είναι ο προληπτικός έλεγχος του παχέος εντέρου για αναζήτηση της συχνότερης προκαρκινικής κατάστασης, που είναι οι πολύποδες, η συχνότητα ύπαρξης των οποίων μπορεί να φθάσει και το 20% μερικών πληθυσμιακών ομάδων.

Ο έλεγχος περιλαμβάνει:

• κυρίως την κολονοσκόπηση, γιατί παρέχει τη δυνατότητα άμεσης αφαίρεσης των περισσότερων πολυπόδων, που τυχόν θα βρεθούν, χωρίς να χρειασθεί και δεύτερη εξέταση.
• η εικονική κολονοσκόπηση γίνεται με ειδικό πρόγραμμα επεξεργασίας αξονικής τομογραφίας. Η μέθοδος απαιτεί καθαρισμό του εντέρου με ειδική εντερική προετοιμασία όπως και στην κολονοσκόπηση, ενώ πρέπει να συνυπολογίζεται η ακτινοβολία και η ανάγκη εκτέλεσης στη συνέχεια και κολονοσκόπησης για να αφαιρεθούν τυχόν πολύποδες ή να διευκρινισθούν τυχόν βλάβες.
• ανίχνευση αίματος στα κόπρανα που δεν φαίνεται με το μάτι (λανθάνουσα αιμορραγία) ώστε αν βρεθεί θετική να ακολουθήσει κολονοσκόπηση

Μετά τα παραπάνω, το πρακτικό μήνυμα είναι:

• Να κάνουν κολονοσκόπηση ελέγχου σε τακτά χρονικά διαστήματα (από 1 έως 5 χρόνια ανάλογα με τα ευρήματα) όλοι οι συγγενείς πρώτου βαθμού ατόμων με καρκίνο ή με πολύποδες παχέος εντέρου από την ηλικία των 40-50 ετών ή 5 χρόνια νωρίτερα, αν η ηλικία εμφάνισης των προβλημάτων ήταν κάτω των 45 ετών
• να κάνουν κολονοσκόπηση όλα τα άτομα στην ηλικία 45-50 ετών

Ένδειξη ελέγχου με κολονοσκόπηση υπάρχει σε:

• κάθε άτομο που έχει αίμα στα κόπρανα. Αν και το συνηθέστερο αίτιο προέλευσης του αίματος είναι οι αιμορροΐδες και η ραγάδα, αυτό δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο αν δεν αποκλεισθεί άλλο αίτιο αιμορραγίας στο περιφερικό τμήμα του εντέρου, γιατί τα χαρακτηριστικά της αιμορραγίας είναι ακριβώς ίδια
• ύπαρξη σιδηροπενικής αναιμίας χωρίς εμφανή απώλεια αίματος στους άνδρες και στις γυναίκες, ιδίως μετά την εμμηνόπαυση, ακόμη και όταν δεν υπάρχει κανένα σύμπτωμα. Είναι συχνή η λανθάνουσα αιμορραγία από καρκίνο ή πολύποδες στην αρχή του εντέρου (στο δεξιό τμήμα του παχέος εντέρου)
• άτομα που έχουν πρόσφατης έναρξης συμπτώματα από το κατώτερο πεπτικό, που απαιτούν αποκλεισμό οργανικής βλάβης στο παχύ έντερο (αλλαγή στο ρυθμό και στη σύσταση των κενώσεων, πόνος, κλπ).

Συμπερασματικά, ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι συχνός και ‘καλός’ καρκίνος, αν διαγνωσθεί έγκαιρα.

Δεν υπάρχει ασφαλής πρωτογενής πρόληψη.

Ο έλεγχος με κολονοσκόπηση στη μέση ηλικία σε άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό και όλων των συγγενών πρώτου βαθμού ατόμων με πολύποδες ή καρκίνο του παχέος εντέρου επιτρέπει την ανεύρεση της τάσης να δημιουργεί ο οργανισμός τους πολύποδες, οπότε η αρχική αφαίρεσή τους στην κολονοσκόπηση ή σπάνια με εγχείρηση και η τακτή επανάληψη της εξέτασης αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο πρόληψης ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου.

Η κολονοσκόπηση θεωρείται ασφαλής εξέταση. Οι επιπλοκές είναι σπάνιες, συνήθως σε έντερο με βαριά φλεγμονή. Η τεχνική δυσκολία να γίνει η εξέταση σωστά και πλήρως σε πολυέλικτα έντερα (με πολλές αναδιπλώσεις και καμπές από κατασκευής) αντιμετωπίζεται με διάφορους τρόπους.

Η εκτέλεση της εξέτασης με καταστολή (μέθη κατά την κοινή περιγραφή) την καθιστά ανώδυνη και καλά ανεκτή, ιδίως σε ευαίσθητα άτομα. Πολλά άτομα θεωρούν ότι το δυσκολότερο πράγμα στην εξέταση είναι η προετοιμασία με καθαρτικά για να καθαρίσει το έντερο από το περιεχόμενό του, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να είναι η εξέταση σωστή και ακριβέστερη.

Είναι ευνόητο ότι αυτό δεν είναι τόσο δύσκολο για να το κάνει κανείς για ένα απόγευμα κάθε 2-10 χρόνια. Η ζωή μετράει και όχι η ταλαιπωρία. Άλλωστε διάσημα ‘κέντρα αναζωογόνησης’ προτείνουν τη διαδικασία αυτή ως ‘αποτοξίνωση’ του οργανισμού!