Βρογχικό άσθμα: Σημαντικός ο έλεγχος της νόσου

Γράφει ο Στέλιος Θ. Λουκίδης, Πνευμονολόγος, Επ Καθηγητής ΕΚΠΑ, Συντονιστής ΒΑ/ΕΠΕ

Το άσθμα είναι μια συχνή πάθηση που προσβάλει τους αεραγωγούς. Οι αεραγωγοί (βρόγχοι) είναι οι σωλήνες που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες. Πρόκειται για μια χρόνια πάθηση που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή των αεραγωγών, η οποία εμφανίζει εξάρσεις και υφέσεις. Η φλεγμονή οδηγεί σε απόφραξη των αεραγωγών .

Το βρογχικό άσθμα είναι μία χρόνια νόσος του Αναπνευστικού που απασχολεί ένα μεγάλο ηλικιακά εύρος του πληθυσμού. Υπολογίζεται ότι 7-10% των ανθρώπων πάσχουν από άσθμα, αλλά το ποσοστό διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Είναι συχνότερο στις Δυτικές χώρες, αλλά φαίνεται ότι και άλλοι παράγοντες, γενετικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παίζουν ρόλο. Σύμφωνα με την πρόσφατη επιδημιολογική έρευνα της ομάδας βρογχικού άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρίας, στην οποία συμμετείχαν 2.632 άτομα, 8,6% του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα έχει άσθμα. (18% των ενηλίκων και 6% των παιδιών και των εφήβων.)

Η συχνότητα του άσθματος στις διάφορες ηλικιακές ομάδες αυξάνεται με την ηλικία. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στην πιθανή υποδιάγνωση του άσθματος στην παιδική ηλικία και στην πιθανή υπερδιάγνωση του άσθματος στην τρίτη ηλικία (όπου πιθανώς συγχέεται με την άλλη κοινή πάθηση του αναπνευστικού, τη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια).

Οσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή της νόσου, το άσθμα είναι συχνότερο στην Αττική, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη, με μικρότερα ποσοστά να παρατηρούνται στη Βόρεια Ελλάδα και τις νησιωτικές περιοχές της χώρας. Οι διαφορές αυτές πιθανώς οφείλονται στις κλιματολογικές συνθήκες των διαφόρων περιοχών αλλά και τη διαφορετική έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες και αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος.

Τα κύρια συμπτώματα του άσθματος είναι ένας παρατεινόμενος βήχας πέραν των 8 εβδομάδων με χαρακτήρες περιοδικότητας, η συρίττουσα αναπνοή [οι ασθενείς την ονομάζουν ″γατάκια, σφύριγμα στο στήθος″], το σφίξιμο στο στήθος και η δυσκολία στην αναπνοή. Τα συμπτώματα μπορεί να συμβαίνουν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους ή να έχουν εποχιακό χαρακτήρα, κυρίως κατά τη διάρκεια της άνοιξης ή/ και του Φθινοπώρου.

Ένα χαρακτηριστικό των συμπτωμάτων του άσθματος είναι η νυχτερινή εμφάνιση με επικέντρωση τις πρώτες πρωινές ώρες. Μπορεί δε να αφορούν και άλλα μέλη της ίδιας οικογένειας, στοιχείο που τονίζει την επίπτωση της νόσου σε μέλη της ίδιας οικογένειας. Τα συμπτώματα αυτά προκαλούνται από διάφορους εκλυτικούς παράγοντες όπως τα κρυολογήματα [συνήθως ιογενείς λοιμώξεις], η έκθεση σε αλλεργιογόνα, η έκθεση σε κρύο αέρα, η άσκηση και η λήψη φαρμάκων με κυριότερο εκπρόσωπο την ασπιρίνη. Μπορεί δε να προηγούνται της εμφάνισης των συμπτωμάτων –και εφ όσον υπάρχει ευαισθησία σε αλλεργιογόνα-επιπεφυκίτιδα ή/ και ρινίτιδα κυρίως την άνοιξη.

Η διάγνωση του άσθματος βασίζεται στο κλινικό ιστορικό και κυρίως στη συμβατή με τη νόσο συμπτωματολογία. Τεκμηριώνεται με τη λειτουργική δοκιμασία της σπιρομέτρησης πριν και μετά τη χορήγηση βρογοχδιαστολής. Εκεί η χορήγηση ενός βρογχοδιασταλτικού φαρμάκου [φάρμακο που ανοίγει τους βρόγχους] βελτιώνει σημαντικά την πιθανή απόφραξη που υπάρχει μέσα στους βρόγχους. Σε περίπτωση διαγνωστικής δυσκολίας στα σύγχρονα κέντρα υπάρχει η δυνατότητα διάγνωσης μέσω ειδικών δοκιμασιών που ″προκαλούν″ την εμφάνιση άσθματος. Στην περίπτωση που ο ασθενής με άσθμα έχει συμβατό ιστορικό με παρουσία ευαισθησίας σε αλλεργικούς παράγοντες πρέπει να υποβάλλεται σε αλλεργικά τεστ με σκοπό την ταυτοποίηση αυτών των παραγόντων.

Η θεραπεία του βρογχικού άσθματος περιλαμβάνει γενικά και ειδικά μέτρα. Στα γενικά ανήκουν η αποφυγή των αλλεργιογόνων και η έκθεση σε ειδικές περιβαντολλογικές συνθήκες και ερεθιστικούς παράγοντες. Στα ειδικά περιλαμβάνονται φάρμακα που συνήθως δίνονται με τη μορφή εισπνοών και διακρίνονται σε ρυθμιστικά και ανακουφιστικά. Το κύριο φάρμακο είναι η εισπνεόμενη κορτιζόνη που δίνεται συνήθως σε μικρές δόσεις και δεν προκαλεί παρενέργειες. Επιπρόσθετα χορηγούνται βρογχοδιασταλτικά φάρμακα με μακρά δράση ώστε να κρατούν ανοικτούς τους βρόγχους χωρίς να χρειάζεται η συχνή χορήγησή τους.

Ο βασικός στόχος της θεραπείας είναι η επίτευξη του ελέγχου:

• Ο ασθενής να μην έχει (ή να έχει ελάχιστα) συμπτώματα άσθματος.
• Να μην ξυπνάει τη νύχτα λόγω του άσθματος.
• Να μην έχει (ή να έχει ελάχιστη) ανάγκη να χρησιμοποιήσει φάρμακα ανακούφισης [βρογχοδιασταλτικά]
• Να μπορεί να κάνει τις συνηθισμένες σωματικές, κοινωνικές δραστηριότητες.
• Να έχει φυσιολογικό η σχεδόν φυσιολογικό λειτουργικό έλεγχο αναπνευστικού [σπιρομέτρηση].
• Να μην έχει καθόλου (ή να έχει πολύ σπάνιες) κρίσεις άσθματος.

Το σοβαρό άσθμα αφορά μια μικρή ομάδα ασθενών με βρογχικό άσθμα που η νόσος τους δεν μπορεί να ελεγχθεί παρά τη θεραπεία που λαμβάνουν, η οποία κατά κανόνα περιλαμβάνει υψηλές δόσεις εισπνεόμενων φαρμάκων. Συνήθως οι ασθενείς αυτοί κάνουν συχνές παροξύνσεις και χρειάζεται συχνά να πάρουν κορτιζόνη από το στόμα, ενώ κάποιοι από αυτούς έχουν μόνιμα χαμηλές τιμές στη σπιρομέτρηση τους.

Για να χαρακτηρίσουμε ένα ασθενή ότι πάσχει από σοβαρό άσθμα πρέπει να έχουμε πρώτα σιγουρευτεί ότι δεν πάσχει από άλλη νόσο, ότι έχει αντιμετωπίσει νοσήματα που μπορεί να επηρεάζουν το άσθμα (όπως η γαστροισοφαγική παλινδρόμηση, η χρόνια ρινοκολπίτιδα κ.λπ.), ότι έχει ελεγχθεί η έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες και αντίξοες περιβαντολλογικές συνθήκες, ότι παίρνει τακτικά τα εισπνεόμενα φάρμακά του, και τέλος ότι παρακολουθείται από ειδικό κέντρο με εμπειρία στο σοβαρό άσθμα και για τουλάχιστο 6 μήνες.

Η θεραπεία για αυτούς τους ασθενείς δεν διαφέρει κατά πολύ από τις ηπιότερες μορφές άσθματος με βασική διαφορά όμως την αυξημένη δοσολογία των φαρμάκων και τους αυξημένους συνδυασμούς αυτών. Σε ασθενείς με σοβαρό αλλεργικό άσθμα και εφ’ όσον πληρούν τα παραπάνω κριτήρια χορηγείται τα τελευταία χρόνια ένα μονοκλωνικό αντίσωμα (Omalizumab) που μπλοκάρει μια ουσία στο αίμα που ονομάζεται IgE.

Η θεραπευτική αυτή παρέμβαση έχει δειχθεί ότι μειώνει τους παροξυσμούς από τη νόσο, βελτιώνει τα συμπτώματα και οδηγεί στη διακοπή ή/ και στη μείωση της από του στόματος χορηγούμενης σε μόνιμη βάση κορτιζόνης αλλά και στη μείωση της υψηλής δόσης της εισπνεόμενης κορτιζόνης που χρειάζονται αυτοί οι ασθενείς.

Είναι, τέλος, σημαντικό να τονισθεί η νέα ιστοσελίδα myasthma.gr, που έχει δημιουργηθεί από ιατρούς - μέλη της Ομάδας Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας που έχουν μεγάλη εμπειρία στο άσθμα σε όλα τα επίπεδα της φροντίδας του, από την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας μέχρι το επίπεδο του τμήματος επειγόντων περιστατικών και του ειδικού Ιατρείου Άσθματος τριτοβάθμιων νοσοκομείων.

Στόχος είναι η παροχή έγκυρων πληροφοριών για τη νόσο στους ασθενείς και τους συγγενείς τους, ώστε – παράλληλα με τη σωστή συνεργασία με τον προσωπικό τους ιατρό – να βελτιωθεί το επίπεδο της ενημέρωσης των ασθενών πάνω στο άσθμα και στα προβλήματά τους.

Επιπρόσθετα, θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην παροχή δυνατότητας στους ασθενείς να στείλουν τις απορίες τους και να πάρουν έγκυρες απαντήσεις από ειδικούς πάνω σε θέματα που τους απασχολούν και δεν καλύπτονται στην ιστοσελίδα. Μια επιλογή των σημαντικότερων από αυτές τις ερωτήσεις θα αναρτάται περιοδικά στη σελίδα ώστε να ανανεώνεται δημιουργικά το περιεχόμενό της.