Κάπνισμα: Το χρονικό ενός ακήρυκτου πολέμου

Το κάπνισμα ήταν ήδη διαδομένο στον αρχαίο κόσμο ως τελετουργική πράξη. Η πανδημία του καπνίσματος, όμως, ξεκίνησε με την επιστροφή του Χριστόφορου Κολόμβου από το Νέο Κόσμο, το 1492. Μέσα στον αιώνα που ακολούθησε, το κάπνισμα έγινε παγκόσμια κουλτούρα, με έναν μοναδικό για την εποχή τρόπο.

Ακόμη και στα τέλη του 19^ου αιώνα ο Βίσμαρκ έλεγε ότι ‘το τσιγάρο δρα ως ήπιο κατευναστικό χωρίς να επηρεάζει τη νοητική μας διαύγεια με κανένα τρόπο. Είναι ένα είδος αντιπερισπασμού: καθώς ο γαλάζιος καπνός ανεβαίνει στριφογυρίζοντας, το μάτι μας άθελά του τον ακολουθεί με αποτέλεσμα την ηρεμία και τη βελτίωση της διάθεσης’.

Ο Όσκαρ Ουάϊλντ το περιέγραφε ως ‘τον τέλειο τύπο της τέλειας απόλαυσης. Είναι υπέροχο και δεν σε αφήνει ανικανοποίητο. Τι περισσότερο θα μπορούσε να ζητήσει κανείς;’

Η ζοφερή όμως πραγματικότητα άρχιζε να παρουσιάζεται στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα. Το 1950 οι πρώτες επιδημιολογικές μελέτες κατέδειξαν την ισχυρή συσχέτιση του καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονος. Η παγκόσμια καπνοβιομηχανία δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια.

Χορηγίες σε διάσημα σόου, όπως αυτό της γνωστής τότε ‘I Love Lucy’ και ένταση της διαφήμισης με τον περίφημο Cowboy, to 1954, συγκαταλέγονταν στα ισχυρά όπλα της βιομηχανίας για τη χειραγώγηση των ανυποψίαστων καπνιστών.

Την ίδια χρονιά, υποβάλλεται και η πρώτη μήνυση ενάντια στην καπνοβιομηχανία από πάσχοντα καπνιστή. Ακολούθησαν πολλές, αλλά με αρνητική έκβαση τότε.

Το 1957 εμφανίστηκε η πρώτη μελέτη που συσχέτιζε το κάπνισμα των εγκύων με προωρότητα και χαμηλό βάρος γέννησης του κυήματος, όπως επίσης και αυξημένο κίνδυνο αιφνίδιου θανάτου κατά τον πρώτο μήνα ζωής. Την ίδια χρονιά προτείνεται για πρώτη φορά η αναγραφή προειδοποιητικών μηνυμάτων στο πακέτο.

Το 1965 οι τηλεοπτικές διαφημίσεις καπνού απαγορεύονται στη Μεγάλη Βρετανία.

Το 1971 η United Airlines γίνεται η πρώτη αεροπορική εταιρία που διαχωρίζει καπνίζοντες και μη στις πτήσεις της.

Το 1981 η πρώτη μελέτη που αποδεικνύει την αυξημένη πιθανότητα καρκίνου του πνεύμονα σε παθητικούς καπνιστές -και συγκεκριμένα σε συζύγους καπνιστών- βλέπει το φως της δημοσιότητας στην Ιαπωνία.

Το 1986 η επίπτωση του παθητικού καπνίσματος στην υγεία περιγράφεται πλέον με σαφήνεια από πάμπολλες μελέτες και το επόμενο έτος το Αμερικανικό Κογκρέσο απαγορεύει το κάπνισμα σε όλες τις εσωτερικές πτήσεις κάτω των 2 ωρών.

Δύο χρόνια αργότερα, πολλές μελέτες ρίχνουν φως στην εθιστική δράση της νικοτίνης και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η εξάρτηση από τη νικοτίνη είναι τόσο ισχυρή όσο και αυτή των οπιοειδών και της κοκαΐνης και την κατατάσσουν στην ίδια κατηγορία.

Το 1991 δημοσιεύθηκαν οι πρώτες μελέτες που απεδείκνυαν την επιθετική πολιτική επέκτασης του καπνίσματος στα παιδιά από την πλευρά των καπνοβιομηχανιών, με τη διαφημιστική καμπάνια του Joe Camel.

To 1995 πεθαίνει από καρκίνο του πνεύμονος ο David McLean, που διαφήμιζε τσιγάρα γνωστής μάρκας.

Μετά από αυτόν τον ορυμαγδό στοιχείων για τα προβλήματα υγείας από το κάπνισμα, η καπνοβιομηχανία στις Η.Π.Α. αναγκάστηκε να προχωρήσει στη σύνταξη Σύμβασης Συλλογικής Διευθέτησης (Total Settlement) των διαφορών μεταξύ της καπνοβιομηχανίας και των πολιτών.

Με τη σύμβαση αυτή η καπνοβιομηχανία θα έπρεπε να καταβάλει περισσότερα από 176 δις δολάρια για τα επόμενα 25 χρόνια στα θύματα της καπνιστικής συνήθειας και να αναλάβει δράση για τη μείωση κατά 60% του καπνίσματος των εφήβων σε μια δεκαετία, με οικονομική ρήτρα, εάν αυτό δεν γινόταν επιτευκτό.

Η σύμβαση αυτή θεωρήθηκε ως η πρώτη επίσημη αναγνώριση, από πλευράς βιομηχανίας, της βλαβερής επίδρασης του προϊόντος της.

Το 2003 υπογράφεται από 192 κράτη η παγκόσμια συνθήκη για τον έλεγχο του Καπνού (Framework Convention on Tobacco Control, FCTC) υπό την αρωγή της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ). Σύμφωνα με τη σύμβαση αυτή, η ΠΟΥ δηλώνει την ανησυχία της για την εξάπλωση της καπνιστικής επιδημίας σε μικρότερες ηλικίες και στις γυναίκες, επισημαίνει την ανάγκη για διεθνή συνεργασία όσον αφορά το λαθρεμπόριο τσιγάρων και καπνού και καλεί σε επαγρύπνηση όσον αφορά τις ενέργειες της καπνοβιομηχανίας με σκοπό την υπονόμευση της αντικαπνιστικής προσπάθειας.

Στη συνθήκη αναφέρονται μέτρα για τη συνεργασία των χωρών, τη φορολόγηση και τιμολόγηση, τη σήμανση των πακέτων και τα παραπλανητικά μηνύματα όπως ‘light’, ‘mild’, ‘χαμηλή πίσσα’, τη διαφήμιση, τη νομική ευθύνη των κρατών, την προώθηση θεραπευτικών προγραμμάτων διακοπής του καπνίσματος, την απαγόρευση πώλησης τσιγάρων σε ανήλικους, τη μείωση της έκθεσης του κοινού στο παθητικό κάπνισμα και άλλα.

Το κάπνισμα θεωρείται πλέον από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας νόσος. Αποτελεί ένα τεράστιο πρόβλημα για την υγεία παγκοσμίως. Πρόκειται για μια πανδημία, η οποία παρουσιάζει τέσσερα στάδια εξέλιξής . Εν τούτοις δεν βρίσκεται κάθε χώρα στο ίδιο στάδιο.

Στα πρώτα στάδια παρατηρείται απότομη άνοδος του αριθμού των καπνιστών.

Η Ελλάδα βρίσκεται στο 3^ο στάδιο, όπου παρατηρείται ήδη μια ωρίμανση της έντασης της καπνιστικής νόσου στους άνδρες, ενώ οι γυναίκες εξακολουθούν να αυξάνουν. Ταυτόχρονα αναφέρονται παρόμοια στάδια και για τη θνησιμότητα από τη νόσο, τα οποία όμως αναπτύσσονται με χρονική υστέρηση ετών.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι στην Ελλάδα η θνησιμότητα των γυναικών από το κάπνισμα αναμένεται να αυξηθεί δραματικά τα επόμενα έτη.

Το κάπνισμα ενοχοποιείται για περίπου 80% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα, 80% των θανάτων από ΧΑΠ και 17% των θανάτων από στεφανιαία νόσο. Κατά μέσο όρο, το κάπνισμα οδηγεί σε απώλεια 12 υγιών χρόνων ζωής σε κάθε καπνιστή.

Αν εξακολουθήσει ο πληθυσμός να καπνίζει με το ρυθμό που καπνίζει, το 2040 520.000.000 άνθρωποι θα πεθαίνουν ετήσια από τις συνέπειες του καπνίσματος.

 Εάν η αναλογία των νέων ενηλίκων που ξεκινούν το κάπνισμα μειωθεί μόνο κατά 1%, το ποσό αυτό θα μειωθεί στα 500.000.000 και αν η κατανάλωση των καπνιστών πέσει στο μισό, το 2020 οι θάνατοι θα είναι 340.000.000. Είναι φανερό, επομένως, ότι μια μικρή ελάττωση του αριθμού των καπνιστών θα έχει τεράστιο κέρδος σε ανθρώπινες ζωές.

Στην Ελλάδα, το ποσοστό των καπνιστών υπολογίζεται σε 37,5%-42%. Η κατανάλωση καπνού, ενώ σε όλη την Ευρώπη πέφτει, στην Ελλάδα ανεβαίνει.