Μηνιγγίτιδα: Μέτρα πρόληψης για την επικίνδυνη νόσο

Άρτεμις Κ. Τσίτσικα, Επικ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας, Β΄ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσοκομείο Παίδων «Π & Α Κυριακού».

Η μηνιγγίτιδα αποτελεί αιφνίδια λοίμωξη και τον χειρότερο εφιάλτη του ιατρού και του γονέα. Έχει απρόβλεπτη έναρξη, ενώ μπορεί να σημειωθεί ακόμη και θάνατος σε 24 έως 48 ώρες από την αρχική εκδήλωση των συμπτωμάτων, σε ένα κατά τα άλλα απόλυτα υγιές άτομο. Επιπλέον, για τους επιζώντες, η νόσος μπορεί να προκαλέσει  μόνιμη   αναπηρία (απώλεια της ακοής, ακρωτηριασμό, ουλές στο δέρμα, επιληπτικές κρίσεις / σπασμούς).

Η αιτία της μικροβιακής μηνιγγίτιδας είναι το μικρόβιο  Neisseria meningitidis  (μηνιγγιτιδόκοκκος),  που προσβάλλει μόνο τους ανθρώπους, βρίσκεται στο πίσω μέρος της μύτης και του στόματος και δεν ζει ελεύθερο στο περιβάλλον. Ο άνθρωπος αποτελεί τη μόνη πηγή μετάδοσης και το βακτήριο μεταδίδεται εύκολα από άτομο σε άτομο είτε μέσω της αναπνευστικής οδού (σταγονίδια: βήχας, φτέρνισμα, ομιλία, φιλί), είτε με την επαφή με αναπνευστικές εκκρίσεις και σάλιο (άμεση επαφή: κουτάλι, πηρούνι, ποτήρι, οδοντόβουρτσα κ.λπ.).

Ο ρινοφάρυγγας των περισσοτέρων ατόμων αποικίζεται σε κάποια στιγμή της ζωής από τον μηνιγγιτιδόκοκκο, χωρίς να εμφανίσουν συμπτώματα (ασυμπτωματικοί φορείς). Τα ποσοστά φορείας είναι υψηλότερα σε πληθυσμούς εφήβων και ενηλίκων νεαρής ηλικίας. Η φορεία ενισχύεται σε συνθήκες συνωστισμού ή κλειστές κοινωνικές ομάδες, όπως οι μαθητικές ή φοιτητικές εστίες και τα στρατόπεδα.

Σχετικά με την επιδημιολογία της νόσου, η γεωγραφική κατανομή συνεχώς μεταβάλλεται, καθιστώντας την αρκετά απρόβλεπτη. Στην Ευρώπη, είναι σαφές ότι κυριαρχούν οι οροομάδες Β & C, με τον τύπο Β να αποτελεί τον πιο συχνό (~ 40 περιπτώσεις /έτος στην Ελλάδα) και επικίνδυνο. Η νόσος Β ξεκινά με άτυπα συμπτώματα και εξελίσσεται ραγδαία, με σοβαρές επιπλοκές και μοιραία εξέλιξη σε περίπου 10%. Παρουσιάζει δικόρυφη καμπύλη επίπτωσης με τα βρέφη και νήπια < 4 ετών σε μεγαλύτερο κίνδυνο – λόγω ανωριμότητας του ανοσολογικού συστήματος, ενώ ακολουθεί η ομάδα των εφήβων 14-19 ετών. Ο τρόπος ζωής των νέων (συγχρωτισμός σε χώρους ψυχαγωγίας, συμβίωση σε εστίες και χρήση κοινόχρηστων χώρων, ταξιδιών σε χώρες που υπάρχει υψηλή επίπτωση, συμπεριφορές υψηλού κινδύνου) τους καθιστά ευάλωτους.  Οι νέοι είναι επίσης φορείς του μικροβίου (8-10%) και μπορούν να το μεταδώσουν σε ευάλωτες ομάδες όπως τα βρέφη και οι υπερήλικες που μπορεί να νοσήσουν.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ανάπτυξη εμβολίων έναντι της οροομάδας Β υπήρξε ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα, λόγω της μεγάλης μεταλλαξιογόνου ικανότητας του μικροβίου. Ως αποτέλεσμα, η ερευνητική δραστηριότητα στράφηκε στα  πρωτεϊνικά αντιγόνα επιφανείας του μηνιγγιτιδοκόκκου,  με στόχο να καλυφθεί η ανοσοποικιλότητα.

Υπάρχουν δύο εμβόλια για εφήβους (Bexsero και Trumenba), και δεδομένου ότι η μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος έχει ως συχνότερες εκδηλώσεις τις βαριές κλινικές μορφές της μηνιγγίτιδας ή/και της σηψαιμίας, το ατομικό όφελος είναι αδιαμφισβήτητο για το γενικό πληθυσμό των εφήβων και συνεπώς είναι καλό να εμβολιαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι έφηβοι μετά από συνεννόηση γονέων και παιδιάτρων.

Τα μέτρα πρόληψης σε περίπτωση κρούσματος (που ακόμη καταγράφονται, καθώς η εμβολιαστική κάλυψη στους εφήβους είναι σχετικά χαμηλή) περιλαμβάνουν καλό αερισμό των χώρων, σχολαστικό πλύσιμο των χεριών, απομόνωση του ασθενούς έως και 48 ώρες μετά την έναρξη θεραπείας, χρήση μάσκας σε ιατρούς και νοσηλευτές και χορήγηση αντιβίωσης στα άτομα που ήρθαν σε στενή επαφή με τον άρρωστο (γονείς, αδέλφια, παιδιά στο σχολείο). Δεν συνιστάται κλείσιμο των σχολείων και απολύμανση των χώρων, καθώς το μικρόβιο επιβιώνει για ελάχιστο χρόνο στο εξωτερικό περιβάλλον (παρά την επιμονή των ειδικών το τελευταίο μέτρο συνεχίζεται να εφαρμόζεται στη χώρα μας). Δυστυχώς, η γνώση των περισσότερων εφήβων και γονέων για τη νόσο, τα διαθέσιμα εμβόλια και τα μέτρα πρόληψης δεν είναι επαρκή, όπως διαπιστώθηκε σε μελέτη της ΜΕΥ.

Το θέμα της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου και οι εμβολιασμοί των εφήβων συζητήθηκε στο 11ο Εντατικό Σεμινάριο Εφηβικής Υγείας – 11th State of the Art Adolescent Health Course, στις 20-21 Απριλίου 2018, στο Ζάππειο Μέγαρο. Το Συνέδριο σημείωσε μεγάλη επιτυχία με συμμετοχή 500 συνέδρων και εξαιρετική ποιοτική αξιολόγηση.

Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα www.youth-health.gr.

Πηγές:
1.WHO, UNICEF, World Bank. State of the World’s Vaccines and Immunization, 3rd ed. Geneva, World Health Organization; 2009, last assessed  2018.

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44169/1/9789241563864_eng.pdf 
2. Borja-Tabora CF, et al. Long-term immunogenicity and safety after a single dose of the quadrivalent meningococcal serogroups A, C, W, and Y tetanus toxoid conjugate vaccine in adolescents and adults: 5-year follow-up of an open, randomized trial. BMC Infect Dis. 2015 Oct6;15:409.

3. Archer BN, et al. . Epidemiology of invasive meningococcal B disease in Australia, 1999-2015: priority populations for vaccination. Med J Aust. 2017 Nov 6;207(9):382-387
4. Ostergaard L, et al.. A Bivalent Meningococcal B Vaccine in Adolescents and Young  Adults. N Engl J Med. 2017;377:2349-2362.

5. Zlotnick GW, Jones TR, Liberator P, et al. The Discovery and Development of a Novel Vaccine to Protect against Neisseria meningitidis Serogroup B Disease. Human vaccines & immunotherapeutics. 2015; 11(1) DOI: 34293

6. Shirley, M. And S. Dhillon, Bivalent rLP2086 vaccine (Trumenba): A review in Active Immunization Against Meningococcal Group B Disease in Individuals aged 10-25 years. BioDrugs, 2015. 29(5): p.353-61

7. ACIP – Advisory Committee on Immunization Practices, CDC USA
8. Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών & Εφήβων. Εγκύκλιος Υπουργείου Υγείας, Αριθ. Πρωτ. Γ1α/Γ.Π. 38867, 23-5-2017.

8. Sakou II, Tsitsika AK, Papaevangelou V, Tzavela EC, Greydanus DE, Tsolia MN. Vaccination coverage among adolescents and risk factors associated with incomplete immunization. Eur J Pediatr 2011;Vol 170,Issue 11,pg 1419-1426.

9. Sakou II, Tzanakaki G, Tsolia MN, Sioumala M, Barbouni A, Kyprianou M, Papaevangelou V, Tsitsika A, Blackwell CC, Kafetzis D, Kremastinou J. Investigation of serum bactericidal activity in childhood and adolescence 3-6 years after vaccination with a single dose of serogroup C meningococcal conjugate vaccine. Vaccine. 2009 Jul 16;27(33):4408-11.

10. Butler KM. Meningococcal meningitis prevention programs for college students: a review of the literature. Worldviews Evid Based Nurs.2006;3(4):185-93.

11. Walther S. A parent’s decision on immunization: making the right choice. Pediatrics, May 2011.

12. Ματσανιώτης Ν, Καρπάθιος Θ και συνεργάτες. Μικροβιακές Λοιμώξεις στο Παιδιατρική, τόμος 1, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας 1999, σελ. 208-209.

13. Σάκου Ε, Δημητρακοπούλου Β, Δημητροπούλου Χ, Ανδρή Ε, Τσίτσικα Α. Γνώσεις Ελλήνων εφήβων για τη μηνιγγίτιδα