Μνήμη και άνοιες

Η μνήμη αποτελεί το θεμελιωδέστερο συστατικό της ανθρώπινης βιολογικής και υποκειμενικής πραγματικότητας. Μέσω της μνήμης διεξάγεται οποιαδήποτε συνδιαλλαγή με το περιβάλλον.

Σχηματικά, το βιολογικό μοντέλο της μνημονικής λειτουργίας έχει ως εξής: οι πληροφορίες καταγράφονται σε μορφή εγγραμάτων, κάθε έγγραμα αντιστοιχεί σε συγκεκριμένο αρμόδιο ανατομολειτουργικό κύκλωμα, τα κυκλώματα συναφών εγγραμάτων αλληλοεπηρεάζονται, η όλη διαχείριση της πληροφορίας είναι σύνθετη και δυναμικού χαρακτήρα.

Χρονικά μπορούν να διακριθούν τρεις τύποι μνήμης: η αισθητηριακή, η βραχυπρόθεσμη και η μακροπρόθεσμη μνήμη. Ποιοτικά, η μακροπρόθεσμη μνήμη περιλαμβάνει τη συνειδητή ή δηλωτική μνήμη (υποκατηγορίες: σημασιολογική και επεισοδιακή μνήμη) και τη μη δηλωτική μνήμη.

Με την πάροδο των ετών το βάρος του εγκεφάλου μειώνεται. Ο εγκέφαλος ενός άντρα στην ηλικία των 30 ετών ζυγίζει 1.394 γρ., ενώ στα 85 το βάρος του είναι 1.161 γρ., δηλαδή η απώλεια βάρους είναι συνολικά 233γρ. Πιθανότατα αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι τα νευρικά κύτταρα εκφυλίζονται και μειώνονται σε αριθμό, και ξεκινούν οι διαταραχές της μνήμης.

Νόσος Αlzheimer

Πρόκειται για την πιο συχνή μορφή άνοιας. Αποτελεί το 60-70% όλων των ανοιών. Από την ασθένεια πάσχει περίπου ένας στους 20 ανθρώπους ηλικίας πάνω από 65 ετών. Έχει υπολογιστεί ότι 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη και 15 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο πάσχουν από τη νόσο Αlzheimer.

O όρος άνοια Αlzheimer συνοψίζει σήμερα τα περιστατικά που παλαιότερα αποκαλούνταν γεροντική άνοια (άνοια σε ανθρώπους άνω των 65 ετών) και προ- γεροντική άνοια (άνοια σε ανθρώπους κάτω των 65 ετών).

Τα πρώτα συμπτώματα της νόσου μπορεί να είναι τόσο ήπια ώστε να περνούν απαρατήρητα τόσο από τον ίδιο τον ασθενή όσο και από την οικογένειά του. Αρχικά το άτομο δυσκολεύεται να ανακαλέσει στη μνήμη πρόσφατα γεγονότα. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, τα συμπτώματα γίνονται όλο και πιο εμφανή και αρχίζουν να διαταράσσονται οι καθημερινές ασχολίες του ατόμου.

Προειδοποιητικά σημάδια μιας τέτοιας εξέλιξης μπορεί να είναι τα παρακάτω:

• Επιδείνωση της μνήμης που επηρεάζει επαγγελματικές ή κοινωνικές δεξιότητες.
• Προβλήματα στην ομιλία.
• Λαθεμένη τοποθέτηση αντικειμένων.
• Αλλαγές στη διάθεση, στη συμπεριφορά.
• Προβλήματα στην αφηρημένη σκέψη, πτωχή κρίση.
• Μεταβολές της προσωπικότητας.

Στα προχωρημένα στάδια της νόσου ο ασθενής χάνει την αυτονομία του: αδυνατεί να εκτελέσει απλές δραστηριότητες της καθημερινότητας (ντύσιμο, καθαριότητα).

Η επίπτωση και ο επιπολασμός της νόσου Αlzheimer έχει μελετηθεί πολύ.

Τα δείγματα πληθυσμού, συνήθως αποτελούνται από ανθρώπους άνω των 65 ετών, αν και μερικές μελέτες έχουν συμπεριλάβει νεότερους πληθυσμούς, ιδιαίτερα σε χώρες όπου το προσδόκιμο ζωής είναι μικρότερο. Ο επιπολασμός της νόσου είναι 0.6% και η συχνότητα μετά την ηλικία των 60 ετών είναι περίπου 5% για τους άντρες και 6% για τις γυναίκες.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να διαφοροποιούν τα δύο φύλα, αλλά υπάρχουν περισσότερες γυναίκες με τη νόσο Αlzheimer διότι είναι μακροβιότερες.

Φαίνεται ότι η παθογένεια της νόσου είναι πολυπαραγοντική και περιλαμβάνει γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι το θετικό οικογενειακό ιστορικό, η μεγάλη ηλικία, η αγγειακή νόσος του εγκεφάλου, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.

Ο επιπολασμός της νόσου στην Ελλάδα είναι 6% στον πληθυσμό άνω των 70 ετών και υπάρχουν περίπου 20.000.000 ασθενείς σε όλο τον κόσμο.

Συγκεκριμένα, σε μελέτη 200 ασθενών ηλικίας άνω των 60 ετών, τα αίτια της άνοιας είναι (σε ποσοστό %):

• Νόσος Αlzheimer: 74.5
• Φάρμακα: 9.5
• Σχετικά με το οινόπνευμα: 4.0
• Υποθυρεοειδισμός: 3.0
• Πολλαπλά έμφρακτα: 1.5
• Υπερπαραθυρεοειδισμός: 1.0
• Υπονατριαιμία: 1.0
• Υπογλυκαιμία: 0.5
• Άγνωστα: 3.5
• Χωρίς άνοια: 7.5

Μεγάλη, τέλος, είναι η συμβολή των σπινθηρογραφικών τεχνικών απεικόνισης, της τομογραφίας εκπομπής φωτονίου ( SPET ) και της τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET) στη διάγνωση της νόσου του Αlzheimer και στη διαφορική διάγνωση από άλλες άνοιες.

Η τομογραφία με την κάμερα SPET απεικονίζει την ύπαρξη μιας χαμηλού βαθμού αμφοτερόπλευρης αιματικής διάχυσης, ειδικότερα στις κροταφοβρεγματικές περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού, ενώ το κύριο εύρημα με την κάμερα PET είναι μια σημαντική αμφοτερόπλευρη ελάττωση του μεταβολισμού της γλυκόζης και του οξυγόνου στις ίδιες περιοχές.