Διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου σε παιδιά και εφήβους

Αν ρωτήσει κανείς σήμερα ένα παιδί και χαρακτηριστικότερα έναν έφηβο, πώς θα ήταν η ζωή του χωρίς διαδίκτυο, η ερώτηση θα του φαινόταν το ίδιο παράξενη όπως αν το ρωτούσε πώς θα ήταν η ζωή χωρίς τροχούς!

Το διαδίκτυο αποτελεί καθημερινό και αναπόσπαστο πλαίσιο της καθημερινότητας των παιδιών καθώς και της  κοινωνικής αλληλεπίδρασης των εφήβων. 

Για αυτό και τα σημερινά παιδιά και ειδικά αυτά που έχουν γεννηθεί μετά το 1998 θεωρούνται ως οι «ψηφιακοί ιθαγενείς» (digital natives) του διαδικτύου ενώ οι ενήλικες γεννημένοι πριν από αυτή την περίοδο οι «ψηφιακοί μετανάστες» ( digital immigrants) καθώς μεγάλωσαν με τηλεόραση και έντυπο τύπο.

Χαρακτηριστικό είναι πως 1 στα 3 παιδιά χρησιμοποιεί tablets ή smartphones πριν καν μιλήσει!

Τι καθιστά το διαδίκτυο τόσο ελκυστικό;

• το διασκεδαστικό και ψυχαγωγικό περιεχόμενο (παιχνίδια, σεξ, αγορές, μουσική, βίντεο)
• Διαδικασία, πρόσβαση, διαθεσιμότητα  χωρίς περιορισμούς χρόνου και χώρου σε συνδυασμό με το χαμηλό κόστος
• προσφέρει ενίσχυση, ανταμοιβή από τη χρήση υπηρεσιών του ιστού, μέσα από αισθήματα ενθουσιασμού, ανεξαρτησίας και απελευθέρωσης, όσο κάποιος είναι σε σύνδεση.
• βοηθά να ηρεμήσουν, να αντιμετωπίσουν το άγχος, τον πόνο ή την ανία • Κοινωνικοποιητική δράση του διαδικτύου (social media), ανάγκη να ενσωματωθούν σε κάποια ομάδα

Τι κάνουν τα παιδιά 9-16 ετών στο διαδίκτυο;

Σύμφωνα με το EU kids Online που είναι ένα πολυεθνικό ερευνητικό πρόγραμμα στην Ευρώπη, τα παιδιά 9-16 ετών, ασχολούνται στο διαδίκτυο ως εξής:

• σχολικές εργασίες (85%)
• παίζουν παιχνίδια on line, off line (83%) 
• παρακολουθούν μουσικά βίντεο (76%)
• ανταλλάσσουν άμεσα μηνύματα (62%)
• αναρτούν εικόνες (39%)
• στέλνουν μηνύματα (31%) 
• χρησιμοποιούν κάμερα (webcam) (31%)
• ενασχόληση με ιστοσελίδες ανταλλαγής αρχείων (16%), ή κάποιο blog (11%). 

Και ενώ το 95% των νέων 14 -19 ετών κάνει χρήση του διαδικτύου, αυτή  μπορεί να γίνει προβληματική σε ποσοστό 1%-4%.

Οι έφηβοι, ας μην ξεχνούμε, χαρακτηρίζονται από πειραματισμό-περιέργεια, σχετική έλλειψη ορθής κρίσης, προσκόλληση στον παρόντα χρόνο, παρορμητικό, πρόκληση γονεϊκής εξουσίας που μπορεί να οδηγήσουν ευκολότερα σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.

Ποιες όμως είναι οι  Διαδικτυακές Συμπεριφορές Υψηλού Κινδύνου για τα  Παιδιά και τους Εφήβους;

• Κατάχρηση του διαδικτύου/εθισμός
• Υπεραπασχόληση με διαδικτυακά παιχνίδια Υπεραπασχόληση με ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης Διαδικτυακός τζόγος Διαδικτυακή πορνογραφία
• Αυτοκτονική συμπεριφορά στο διαδίκτυο
• Ηλεκτρονικό έγκλημα ,διαδικτυακές απάτες, εμπόριο λευκής σαρκός, διακίνηση ναρκωτικών και άλλων παράνομων ουσιών
• Παραβίαση προσωπικών δεδομένων
• Ρητορική μίσους
• Διαδικτυακή παρενόχληση Cyber bulling
• Γνωριμία με αγνώστους, Διαδικτυακή αποπλάνηση (grooming)

Ένα από τα συχνότερα θέματα που απασχολεί τους γονείς είναι η υπεραπασχόληση/εξάρτηση στο διαδίκτυο.

Πότε όμως ένα παιδί θεωρείται ότι είναι εξαρτημένο από το διαδίκτυο;

Οι νέοι σήμερα με τη σταθερή χρήση της τεχνολογίας βρίσκονται σε μια κατάσταση εγρήγορσης λόγω της συνεχούς έκθεσής τους σε ερεθίσματα (ειδοποιήσεις, μηνύματα, likes) με αρνητικές συνέπειες στον ύπνο, την συγκέντρωση και τη μνήμη.

Και όταν αποσυνδέονται...

• επιθετικές εκρήξεις θυμού όταν τους αφαιρούνται βίαια οι συσκευές
• ελλιπή ικανότητα συγκέντρωσης όταν παύουν να δέχονται αδιάκοπα ερεθίσματα από τις συσκευές τους
• αίσθηση ότι βαριούνται, όλα είναι αδιάφορα και βαρετά όταν δεν έχουν μια συσκευή στα χέρια τους

Κριτήρια εξάρτησης:

• προσκόλληση στον ιστό, επίδραση στο συναίσθημα και την κοινωνικότητά του
• συμπτώματα στέρησης κατά την αποχή ή απότομη διακοπή από αυτό(Άγχος • Θυμός • Ευερεθιστότητα • Κατάθλιψη • Κοινωνική απομόνωση)
• υποτροπή στην προσπάθεια λογικής χρήσης,  Σύγκρουση με το περιβάλλον, απώλεια ελέγχου,
• συνέχιση της συμπεριφοράς παρά τις βλαβερές συνέπειες

Σύμφωνα με μια μεγάλη μελέτη από το ερευνητικό πρόγραμμα EU NET ADB που πραγματοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια  σε 7 χώρες στην Ευρώπη (Ελλάδα, Γερμανία, Ολλανδία, Ισλανδία, Πολωνία, Ρουμανία και Ισπανία) σχετικά με συμπεριφορές εξάρτησης στο διαδίκτυο σε 13.200 περίπου Ευρωπαίους εφήβους  ηλικίας 14-17 ετών για την Ελλάδα προκύπτει:

• το 1.2% του συνολικού δείγματος εμφανίζει συμπεριφορά εξάρτησης, ενώ 12.7% οριακή συμπεριφορά εξάρτησης.
• 90% του συνολικού δείγματος είναι μέλη σε ένα τουλάχιστον Κοινωνικό Δίκτυο
• 39.4% των εφήβων αναφέρουν ενασχόληση > 2 ώρες ημερησίως
• χρήση > 2 ώρες ημερησίως, έχει συσχετισθεί με Συμπεριφορά Διαδικτυακής Εξάρτησης
• η τάση αυτή αφορά περισσότερο τα κορίτσια 
• περισσότεροι από 500 διαδικτυακοί φίλοι συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο Συμπεριφοράς Διαδικτυακής Εξάρτησης

Όπως επισημαίνεται και από τους ειδικούς της Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστήμιου Αθηνών που συμμετείχε από την πλευρά της Ελλάδας στη έρευνα:

Από τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στο διαδίκτυο ο διαδικτυακός εκφοβισμός φαίνεται να δείχνει αυξητική τάση με το:

• 27% των εφήβων να  έχουν δεχτεί απειλητικά μηνύματα το τελευταίο 12μηνο
• Ένα στα τρία κορίτσια και Ένα στα τέσσερα αγόρια

Η Ελλάδα μεταξύ των χωρών αυτών φαίνεται να είναι δεύτερη με ποσοστά περίπου 27% με σημαντικές σωματικές και ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις (πονοκεφάλων  πόνων στο στομάχι  κακής διάθεσης  δυσκολιών στον ύπνο  Νευρικότητας- άγχους)

• 21.9% του συνολικού δείγματος αναφέρει κάποια εμπειρία διαδικτυακού εκφοβισμού  
• 53.5% από αυτούς, δηλώνουν ότι αυτό τους έβλαψε με κάποιον τρόπο (11.2% του συνολικού δείγματος)
• Η τάση αυτή αφορά κυρίως τα κορίτσια
• Η Ρουμανία και η Ελλάδα εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού, ενώ η Ισλανδία και η Ισπανία τα χαμηλότερα.

Η πιο διαδεδομένη νεανική ριψοκίνδυνη δραστηριότητα είναι η διαδικτυακή επικοινωνία με αγνώστους δηλαδή άτομα που οι νέοι δεν έχουν δει ποτέ προσωπικά  ή προσωπική συνάντηση με άτομα που οι έφηβοι γνώρισαν μέσω διαδικτύου και που στη συνέχεια μπορεί να οδηγήσει σε αποπλάνηση του ανηλίκου.

Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα, η Ελλάδα είχε τα χαμηλότερα ποσοστά Επικοινωνίας με αγνώστους στο διαδίκτυο (48%) μεταξύ των χωρών της έρευνας (με τα υψηλοτέρα στη Ρουμανία 78%).

• 63% του συνολικού δείγματος επικοινωνεί με αγνώστους στο διαδίκτυο
• 45.7% από αυτούς, έχουν συναντήσει στο φυσικό κόσμο κάποιον που γνώρισαν στο διαδίκτυο (28.4% του συνολικού δείγματος) 
• 9.3% δηλώνουν ότι αυτή η εμπειρία ήταν τραυματική (5,4% του συνολικού δείγματος)
• Ο κίνδυνος Διαδικτυακής αποπλάνησης είναι υψηλότερος στις Ρουμανία, Γερμανία και Πολωνία, ενώ η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ποσοστό

Σε ότι αφορά πιθανότητες ανάπτυξης συμπεριφοράς εξάρτησης στο διαδίκτυο ανάλογα με τη δραστηριότητα φαίνεται ότι αυτό συνδέεται με τα τυχερά παιχνίδια, και ακλουθούν τα κοινωνικά δίκτυα και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.

Τα αγόρια παρουσιάζουν μεγαλύτερη επιρρέπεια στην ανάπτυξη συμπεριφοράς “εθισμού” στα διαδικτυακά (on-line) παιχνίδια τα οποία  είναι η κύρια αιτία υπερβολικής χρήσης».

Τους ίδιους φόβους εκφράζει και άλλη ευρωπαϊκή έρευνα (ESPAD 2015) καθώς και τις ανησυχίες αναφορικά με τη διείσδυση των διαδικτυακών παιχνιδιών και του τζόγου στις συνήθειες των εφήβων, η οποία πλέον περιγράφεται επίσημα ως παθολογική ιατρική οντότητα και διαταραχή. Σε άλλες περιοχές του πλανήτη, όπως η Κορέα και η Κίνα, τα ποσοστά του σοβαρού εθισμού φαίνεται να κυμαίνονται μεταξύ 10-15%, που φτάνουν ακόμη και σε απώλεια ζωών από αυτοκτονία ή ακόμη και φόνους, με τις κυβερνήσεις τους να λαμβάνουν μέτρα στα σχολεία ακόμη και ειδική νομοθεσία για την αντιμετώπιση του φαινόμενου.

Πίσω από την κατάχρηση του διαδικτύου κρύβεται η μοναξιά, η απομόνωση, ο κάθε είδους εκφοβισμός, η κατάθλιψη και το άγχος, η έλλειψη επικοινωνίας και οι χαοτικές σχέσεις στην οικογένεια, η ανεργία και η κοινωνική κρίση, η ανάγκη για διάλογο και ελευθερία, η έλλειψη μόρφωσης και σωστής εκπαίδευσης.

Στην εμφάνιση συμπεριφορών εξάρτησης στο διαδίκτυο (ως προβλεπτικοί παράγοντες για την ανάπτυξη τους) μεγάλο ρόλο φαίνεται ότι παίζει νοσηρότητα με καταστάσεις όπως η κατάθλιψη και η ΔΕΠΥ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, υπερκινητικότητα).

«Παιδιά με ΔΕΠΥ στον πραγματικό κόσμο τιμωρούνται, στον εικονικό, καθώς παίζουν ανταμείβονται»

Δεν είναι σπάνιες επίσης οι αυτοκτονικές συμπεριφορές από τον αρνητική επίδραση του διαδικτύου μέσα από ιστοσελίδες, blogs ή κοινωνικά δίκτυα με αυτοκτονικό περιεχόμενο.

Γνωστό  είναι το ακραίο διαδικτυακό παιχνίδι «Μπλε Φάλαινα» που ξεκίνησε το 2013 στη Ρωσία και εξαπλώθηκε και σε άλλες χώρες με δεκάδες αυτοκτονίες νεαρών έφηβων.

Αλλά είναι τέτοια επικίνδυνα ορμώμενα από το διαδίκτυο  παιχνίδια είναι το παιχνίδι Knockout game (Νεαρά άτομα χτυπούν ανυποψίαστους περαστικούς) το παιχνίδι της ασφυξίας (Choking game) κα..

Το διαδίκτυο είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο που ωστόσο χρειάζεται οδηγίες χρήσης.

Διαφέρει η έκθεση σε κίνδυνο από τη βλαπτική συνέπεια.

Μεγάλος αριθμός εφήβων μπορεί να εκτεθούν σε διαδικτυακό κίνδυνο, ωστόσο ένα πολύ μικρότερο ποσοστό βλάπτεται από αυτή την έκθεση

Λύση: Εκπαίδευση παιδιών και εφήβων στη διαχείριση κινδύνου

Συμπεριφορές ανησυχίας για τους γονείς:

• Απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης
• Μεταβολές του βάρους (απότομη αύξηση ή μείωση)
• Μεταβολές του ύπνου (αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος)
• Κοινωνική απομόνωση (έλλειψη φίλων ή φλερτ)
• Αδιαφορία για την προσωπική εμφάνιση και καθαριότητα.

Στο πλαίσια αυτό υπάρχουν υποστηρικτικές κρατικές δομές όπως το Κέντρο Εφηβικής Ιατρικής, και η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) της Α κ Β Παιδιατρικής κλινικής του  Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ΜΕΥ διαθέτει αποτελεσματικά προγράμματα υποστήριξης και παρέμβασης σε συμπεριφορές εξάρτησης, καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα Εκπαίδευσης για την ορθή χρήση τεχνολογιών από τα παιδιά και τους εφήβους.