Η ιδιαίτερη ιστορία των νοσοκομείων της Θεσσαλονίκης

Στο σύνολό τους τα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης δημιουργήθηκαν χάρη στις δωρεές εθνικών ευεργετών, κοινωνικών ιδρυμάτων και εκπροσώπων των διάφορων κοινοτήτων που απάρτιζαν την πολυπολιτισμική πληθυσμιακή της σύνθεση.

Από το πρώτο νοσοκομείο της πόλης, το Θεαγένειο, που ιδρύθηκε με χορηγία του Θεαγένους Χαρίση, ως το υπό δημιουργία σήμερα Πανεπιστημιακό Παιδιατρικό, που γίνεται με δωρεά του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», το ελληνικό δημόσιο δεν είχε πρωτοβουλία στην ίδρυσή τους. Ήρθε εκ των υστέρων για να αναλάβει την επέκταση, την στελέχωση, την ανανέωση του εξοπλισμού και τη λειτουργία τους.

Αυτή είναι ίσως η πιο εντυπωσιακή από τις πολλές διαπιστώσεις της πολυετούς έρευνας δύο σημαντικών γιατρών της πόλης, που μετά την αφυπηρέτησή τους ασχολήθηκαν συστηματικά με την καταγραφή της ιστορίας των νοσηλευτικών ιδρυμάτων. Ο σχεδόν 400 σελίδων καλαίσθητος τόμος, με τίτλο "Τα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης - παρελθόν, παρόν και μέλλον", αποτελεί το απόσταγμα αυτής της καταγραφής του ομότιμου καθηγητή Χειρουργικής - Αγγειοχειρουργικής του ΑΠΘ, Θωμά Γερασιμίδη (φωτογραφία αριστερά) και του διδάκτορα Χειρουργικής του ίδιου Πανεπιστημίου, Χρήστου Παπανικολάου (φωτογραφία δεξιά).

"Ομολογώ πως και εμείς εκπλαγήκαμε με αυτή τη διαπίστωση», λέει στο iatronet.gr ο κ. Γερασιμίδης. Όπως παρατηρεί, το γεγονός δεν βοήθησε στο να έχει η πόλη "έξυπνα" νοσοκομεία, καθώς όλα - με εξαίρεση το Παπαγεωργίου - ξεκίνησαν από μικρές δομές, που στη συνέχεια επεκτάθηκαν, χωρίς συνολικό λειτουργικό σχεδιασμό. "Στα έξυπνα νοσοκομεία τα εργαστήρια και οι ακτινολογικές υποστηρίξεις των ασθενών γίνονται με τέτοιον τρόπο ώστε να μην ταλαιπωρούνται. Δεν υπάρχουν ατέλειωτοι διάδρομοι για να πάει ένας ασθενής με το φορείο από το ένα κτίριο στο άλλο για να κάνει μια απλή ακτινογραφία θώρακος, όπως γίνεται στα νοσοκομεία μας", εξηγεί.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Ιπποκράτειο - αποτέλεσμα της συνένωσης των νοσοκομείων Χιρς ("εβραϊκό") και Αγία Σοφία ("ρωσικό") - καθώς και το ΑΧΕΠΑ, όπου η διασύνδεση του πρώτου κτιρίου των ελληνοαμερικανών ΑΧΕΠΑΝΣ με το νέο στην Αγίου Δημητρίου γίνεται μέσα από ένα δαιδαλώδες δίκτυο. Στο "Γ. Παπανικολάου", που είναι μετεξέλιξη σανατόριου των συμμάχων στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διάφορες κλινικές λειτουργούν σε διάσπαρτα κτίρια.

Μέσα από τεκμήρια, μαρτυρίες και εντυπωσιακές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης άλλων εποχών, το βιβλίο καταγράφει τη γοητευτική ιστορία όλων των νοσοκομείων της πόλης, τους σταθμούς αυτής της διαδρομής και τους ανθρώπους που υπηρέτησαν. Προς το παρόν διατίθεται στους γιατρούς της πόλης, μέσω του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, που υιοθέτησε την έκδοση.

Φιλοδοξία των συγγραφέων είναι να συμβάλλει στην εμπέδωση της ουσίας της ιατρικής, που είναι ασθενοκεντρική. "Διαβάζοντας το βιβλίο ένας νέος θα καταλάβει πώς αντιμετωπίζονταν οι άρρωστοι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν υπήρχε η σύφιλη, η χολέρα και άλλα νοσήματα που έχουν εξαφανιστεί, και θα δει τις διαφορές με το σήμερα, που υπάρχει περισσότερη γνώση και τεχνολογική πρόοδος", αναφέρει ο κ. Γερασιμίδης και προσθέτει: "Μέσα από αυτή τη γνώση, πρέπει να ξαναγυρίσει στην αντιμετώπιση του αρρώστου, του ανθρώπου. Γιατί δεν φτάνουν μόνο τα προηγμένα μηχανήματα, θέλει και πολλή αγάπη στην ιατρική, κι αυτό πιστεύω ότι πρέπει να βγει μέσα από το βιβλίο και από τη γνώση της ιστορίας".

Το iatronet.gr σταχυολόγησε και παρουσιάζει συνοπτικά ορισμένους σταθμούς της ιστορίας 13 νοσοκομείων, όπως καταγράφονται στο βιβλίο.

Θεαγένειο

Το παλαιότερο νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης και ένα από τα αρχαιότερα της χώρας, αποτελεί την συνέχεια του Νοσοκομείου της Ελληνικής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Ονομάστηκε Θεαγένειο προς τιμήν του Θεαγένους Χαρίση, που μαζί με τον αδελφό του, Δημήτριο, υπήρξαν σημαντικότατοι ευεργέτες.

Ανεγέρθηκε και άρχισε να λειτουργεί το 1866 στην περιοχή της Μητρόπολης. Το 1891, ένα χρόνο μετά την καταστροφή του από τη μεγάλη πυρκαγιά της τουρκοκρατούμενης ακόμα Θεσσαλονίκης, άρχισε να χτίζεται με σχέδια του Ερνέστου Τσίλερ το νέο νοσοκομείο, στην σημερινή θέση, στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, που ολοκληρώθηκε το 1895. Το 1957 μετατράπηκε σε αντικαρκινικό νοσοκομείο.

Το νέο πολυόροφο κτίριο στην ανοικοδόμηση (αρχείο νοσοκομείο).

"Λοιμωδών"

Κτίστηκε το 1893-94, με πρωτοβουλία της πολυπληθούς ιταλικής κοινότητας της πόλης. Πρωτολειτούργησε το 1895 ως Ιταλικό Γενικό Νοσοκομείο με τον τίτλο "Βασίλισσα Μαργαρίτα". Το 1945 επιτάχθηκε και άρχισε να λειτουργεί ως το "Γ' Κρατικό Νοσοκομείο Λοιμωδών Νόσων" και το1983, μετονομάστηκε σε Νοσοκομείο Ειδικών Παθήσεων. Το 2012 διασυνδέθηκε λειτουργικά με το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ και το 2013 σταμάτησε τη λειτουργία του.

Το νοσοκομείο μετά την ανέγερσή του (αρχείο ΚΙΘ).

"Άγιος Δημήτριος"

Το "Κοινόν της πόλεως Θεραπευτήριον", το 1840, αποτελεί την πρώτη καταγεγραμμένη προσπάθεια των οθωμανικών αρχών του 19^ου αιώνα να δημιουργήσουν νοσοκομείο στην πόλη. Προξενική αναφορά του 1841 μιλά για το θεραπευτήριο απόρων, Goureba Hastanesi, δίπλα στο Λευκό Πύργο.

Στα τέλη του 19^ου αιώνα δημιουργήθηκε βορειότερα το νοσοκομείο Χαμιδιέ, που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1904. Το 1909, όταν ο σουλτάνος εκθρονίστηκε, ονομάστηκε Δημοτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.

Το 1971 ο Δήμος Θεσσαλονίκης παραχώρησε το νοσοκομείο στο ελληνικό δημόσιο και μετονομάστηκε σε "ΓΝΘ ο Άγιος Δημήτριος".

Ιατροί του νοσοκομείου. Πρώτος αριστερά ο Μωύς Μισραχή, δεύτερος ο Δ. Ζάννας (Γ. Πεντόγαλλος).

424 Στρατιωτικό Νοσοκομείο

Το Οθωμανικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο κτίστηκε το 1888 από τον διάσημο Ιταλό αρχικτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, πίσω από το Γ' Σώμα Στρατού. Μετά την απελευθέρωση, το 1912, μετατράπηκε στο Γ' Ελληνικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.

Στη γερμανική κατοχή καταστράφηκε από βομβαρδισμούς και έπαυσε να λειτουργεί. Το 1948 ανακαινίστηκε και επαναλειτούργησε το 1950 ως 424 Στρατιωτικό Νοσοκομείο και το 1954 ως 424 Γενικόν Στρατιωτικόν Νοσοκομείο Εκπαιδεύσεως, ονομασία που φέρει και σήμερα.

Το 2007 μετεγκαταστάθηκε στις νέες, υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις του, στην περιοχή της Ευκαρπίας, δίπλα στο νοσοκομείο Παπαγεωργίου.

Το αρχικό κτίριο του Οθωμανικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου (αρχείο ΚΙΘ).

"Άγιος Παύλος"

Το πρώτο από τα νοσοκομεία ΙΚΑ της Θεσσαλονίκης. Δημιουργήθηκε το 1967 στην πρώην σχολή Κωνσταντινίδη (φωτογραφία), στην περιοχή του Φοίνικα με την επωνυμία Α' Νοσοκομείο ΙΚΑ Θεσσαλονίκης. Το 1976 δημιουργήθηκε και το ανενεργό σήμερα Β' Νοσοκομείο ΙΚΑ "Παναγία", περιοχή της Κρήνης, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1980, στο παλιό "Καθολικό - Γαλλικό Νοσοκομείο" στην οδό Φράγκων λειτούργησε και το Γ' Νοσοκομείο ΙΚΑ "ο Άγιος Παύλος".

Το 1983, με τη δημιουργία του ΕΣΥ, τα Α' και Γ' παραχωρήθηκαν στο κράτος, συγχωνεύτηκαν και εντάχθηκαν στο ΕΣΥ ως ενιαία νοσοκομείο με την ονομασία "Α' Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης ο Άγιος Παύλος".

Το κτίριο της Σχολής Κωνσταντινίδη (αρχείο Χ. Παπανικολάου).

Ιπποκράτειο

Το σημερινό "Ιπποκράτειο" προέκυψε από την συνένωση - το 1983 - δύο άλλων νοσοκομείων, του τέως "Ιπποκρατείου" και του τέως "Η Αγία Σοφία".

Το τέως Ιπποκράτειο ήταν διάδοχο του νοσοκομείου "Χιρς", που δημιουργήθηκε μεταξύ 1904 και 1908 με κύριο σκοπό την εξυπηρέτηση της πολυπληθούς Ισραηλιτικής Κοινότητας. Λειτούργησε ως τέτοιο μέχρι την κατοχή, όταν χρησιμοποιήθηκε από τον γερμανικό στρατό, ο οποίος εκδίωξε το προσωπικό και εξάλειψε κάθε εβραϊκή επιγραφή και στοιχείο. Το 1951 το «Χιρς» πουλήθηκε στο ελληνικό δημόσιο, και το 1962 μετονομάστηκε από "Λαϊκό" σε "Ιπποκράτειο".

Το τέως "Αγία Σοφία" κτίστηκε το 1907 από την ρωσική κοινότητα της πόλης ως "Ρωσικό Νοσοκομείο" Μετά τη ρωσική επανάσταση του 1917 εγκαταλείφθηκε και μετατράπηκε σε θεραπευτήριο των Ελλήνων προσφύγων από τη Ρωσία. Το 1924 παραχωρήθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και το 1925 μετονομάστηκε σε "Μακεδονική Μαιευτική Κλινική". Την δεκαετία του 1970 ανεγέρθηκε νέο δημόσιο μαιευτήριο, το οποίο μετατράπηκε σε Γενικό Νοσοκομείο "Αγία Σοφία".

Το 1983 τα δύο νοσοκομεία συγχωνεύτηκαν για να συγκροτήσουν το Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης "Ιπποκράτειο".

Το νοσοκομείο Χιρς μετά την αποπεράτωσή του (αρχείο ΚΙΘ).

Ψυχιατρικό

Το πρώτο στοιχείο για την ίδρυσή του εμφανίζεται στην εφημερίδα "Μακεδονία" το 1912, όπου με διαταγή του νομάρχη Χουσείν Κιαζήμ ο υγειονομικός επιθεωρητής της πόλης αναλαμβάνει την κατάρτιση προϋπολογισμού για την δημιουργία Ασύλου Φρενοβλαβών της Ελληνικής Κοινότητας. Δημιουργήθηκε στα δυτικά της πόλης, κοντά στην οδό Μοναστηρίου, ενώ το 1919 μεταφέρθηκε στο Λεμπέτ - παλιό χριστιανικό τσιφλίκι, η σημερινή Σταυρούπολη - και μετονομάστηκε σε Δημόσιο Ψυχιατρείο.

Χώρος αυλισμού ασθενών (αρχείο Ψυχιατρικού Νοσοκομείου).

Αφροδίσιων και Δερματικών Παθήσεων

Ιδρύθηκε το 1912, με σκοπό την αντιμετώπιση της διάδοσης αφροδίσιων νοσημάτων από τις εκδιδόμενες γυναίκες, που είχαν πάρει σχεδόν μορφή επιδημίας. Το 1918 μεταφέρθηκε από το κέντρο της πόλης στην περιοχή της Ανάληψης (βίλα Χατζηλαζάρου) όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα, με την προσθήκη νέων κτιρίων, και έχει διασυνδεθεί λειτουργικά στο Ιπποκράτειο.

Η βίλλα Χατζηλαζάρου (αρχείο Νοσοκομείου).

"Γ. Γεννηματάς"

Δημιουργήθηκε το 1915 από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Το 1922, εξαιτίας των συνεχώς διογκούμενων αναγκών περίθαλψης των χιλιάδων προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής, ιδρύθηκε στον ίδιο χώρο το "Κεντρικό Νοσοκομείο Προσφύγων Θεσσαλονίκης", με δωρεά της Έλενας Βενιζέλου και των Εμμανουήλ και Βιργινίας Τσουδερού.

Το 1979 συγχωνεύτηκε με το μαιευτήριο "Μάννα" του ιδρύματος "Άσυλο του Παιδιού" και αποτέλεσαν το ενιαίο "Γενικό Κεντρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης".

Το 1995 μετονομάστηκε σε "Γεώργιος Γεννηματάς".

Το προσωπικό του Κεντρικού Νοσοκομείου Προσφύγων 1922 (ανέκδοτες φωτογραφίες από το αρχείο του νοσοκομείου).

"Γ. Παπανικολάου"

Αποτελεί ιστορική συνέχεια του πρώην Σανατορίου Ασβεστοχωρίου, που αρχικά είχε ιδρυθεί ως Άσυλο Φυματιώντων Ασβεστοχωρίου, από τα αυτοσχέδια αναρρωτήρια των συμμαχικών δυνάμεων στη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου για την αποθεραπεία Άγγλων αξιωματικών. Στη συνέχεια αγοράστηκε από την ελληνική κυβέρνηση και χρησιμοποιήθηκε ως σανατόριο για Έλληνες στρατιωτικούς που έπασχαν από φυματίωση. Τις επόμενες δεκαετίες προστέθηκαν σταδιακά πολλά νέα κτίρια, που μετασχημάτισαν το σανατόριο σε Κέντρο Νοσημάτων Θώρακος Βορείου Ελλάδος, το 1966.

Σημείο καμπής στην εξέλιξη του νοσοκομείου αποτέλεσε η ίδρυση του καρδιοχειρουργικού κέντρου υψηλών προδιαγραφών, το 1983, που αναμόρφωσε την καρδιολογία στη Β. Ελλάδα. Την ίδια χρονιά μετονομάστηκε σε Γενικό Περιφερειακό Νοσοκομείο "Γεώργιος Παπανικολάου", που σήμερα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα ασθενειών.

Οι πρώτες εγκαταστάσεις του Σανατορίου Ασθεστοχωρίου σε πανοραμική εικόνα, στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Διακρίνονται από αριστερά οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Άγγλων, οι γερμανικοί οικίσκοι.

ΑΧΕΠΑ

Η ιστορία του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης "ΑΧΕΠΑ" είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ. Είναι το πρώτο καινούργιο νοσοκομείο που έγινε στη Θεσσαλονίκη, αρκετές δεκαετίες μετά την απελευθέρωσή της.

Η ιστορία του ξεκινάει από την απόφαση της ελληνοαμερικανικής αδελφότητας ΑΧΕΠΑΝΣ, το 1947, να ιδρύσουν το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη σε συνεργασία με τη νεοσύστατη (από το 1942) Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ. Υποστηρικτής της ιδέας εμφανίζεται ο καθηγητής της Σχολής, Στυλιανός Σαμαράς, ο οποίος είναι και μέλος της Οργάνωσης.

Η ίδρυσή του πραγματοποιήθηκε το 1951 και η ουσιαστική του λειτουργία ξεκίνησε το 1953. Ήταν ένα σύγχρονο στολίδι, που σύντομα θα αποκτούσε πανελλήνια φήμη και αναγνώριση. Μεταξύ των επιτευγμάτων του ξεχωρίζει η πρώτη σε πανελλήνιο επίπεδο μεταμόσχευση νεφρού από πτωματικό δότη, από τον καθηγητή Κ. Τούντα (φωτογραφία από δημοσίευμα της "Μακεδονίας").

Παπαγεωργίου

Το νεότερο νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης, λειτούργησε το 2000 με δωρεά του "Ιδρύματος Παπαγεωργίου". Πήρε το όνομα των δωρητών, αδελφών Νικόλαου και Λεωνίδα Παπαγεωργίου, επιφανών επιχειρηματιών από την Σιάτιστα Κοζάνης, οι οποίοι το 1990 αποφάσισαν να δωρίσουν 30 εκατομμύρια δολάρια για να ξεκινήσει μια περιπέτεια που κατέληξε αισίως δέκα χρόνια μετά στην λειτουργία ενός νοσοκομείου - κοσμήματος για ολόκληρη τη χώρα. Η έναρξη λειτουργίας του είχε οριστεί για τις αρχές του 1997, αλλά καθυστέρησε λόγω μιας μεγάλης διαμάχης σε πολιτικό επίπεδο αναφορικά με την δωρεά, τον χαρακτήρα του νοσοκομείου, τον τρόπο σύνθεσης του ΔΣ και την συμμετοχή του ΑΠΘ στη λειτουργία του.

Το 2019, η συμπλήρωση 20 ετών λειτουργίας, το βρήκε να διαθέτει 30 τμήματα και κλινικές, εκ των οποίων 16 πανεπιστημιακές, 746 ανεπτυγμένες κλίνες, 10 εργαστήρια, 9 διατομεακά τμήματα, 203 εξωτερικά ιατρεία και 23 χειρουργικές αίθουσες.

Πανεπιστημιακό Παιδιατρικό Νοσοκομείο ΙΣΝ

Το μεγαλόπνοο έργο για την δημιουργία του νοσοκομείου στο Φίλυρο, προϋπολογισμού 150 εκατομμυρίων ευρώ, προχωρά με γοργά βήματα, από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που έκανε τη δωρεά. Το υπερσύγχρονο νοσοκομείο, που θα φέρει την υπογραφή και το όραμα του διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο, αναμένεται, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα να είναι έτοιμο εντός του 2025. Θα έχει δυναμικότητα 228 κλινικών θέσεων, 33 κλινών ΜΕΘ με δυνατότητα μετατροπής σε ΜΑΦ, πλήρως ψηφιοποιημένο και θα διαθέτει πράσινες και βιώσιμες κτιριακές εγκαταστάσεις, με σεβασμό προς τα νοσηλευόμενα παιδιά και τις οικογένειές τους.