Διπολική διαταραχή

Ορισμός

Η διπολική διαταραχή (bipolar disorder) χαρακτηρίζεται από περιόδους έντονης διάθεσης (μανία), οι οποίες εναλλάσσονται με περιόδους κατάθλιψης. Οι «αλλαγές διάθεσης» ανάμεσα στα δύο στάδια μπορεί να συμβαίνουν πολύ απότομα.

Εναλλακτικές ονομασίες

Μανιοκατάθλιψη, Διπολική συναισθηματική διαταραχή

Αιτίες

Η διπολική διαταραχή επηρεάζει γυναίκες και άντρες στο ίδιο ποσοστό. Συνήθως εμφανίζεται στις ηλικίες ανάμεσα στα 15 και 25 έτη. Η ακριβής αιτία δεν είναι γνωστή, ωστόσο τείνει να εμφανίζεται συχνότερα σε συγγενείς ασθενών που πάσχουν από τη νόσο.

Τύποι διπολικής διαταραχής:

• Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή τύπου I έχουν ένα τουλάχιστον ή περισσότερα μανιακά επεισόδια, τα οποία ακολουθούνται από περιόδους βαριάς κατάθλιψης. Στο παρελθόν η διπολική διαταραχή I ονομαζόταν μανιοκατάθλιψη.
• Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή II δεν έχουν βιώσει ποτέ κάποιο μανιακό επεισόδιο, αντίθετα περνούν από διάφορες περιόδους υπομανίας (αυξημένο επίπεδο ενέργειας και παρορμητικότητα, τα οποία όμως δεν είναι τόσο έντονα όσο στα μανιακά επεισόδια). Αυτές οι περίοδοι υπομανίας ακολουθούνται από επεισόδια κατάθλιψης.
• Μια ελαφριά μορφή διπολικής διαταραχής είναι η κυκλοθυμία. Το άτομο βιώνει κύκλους υπομανιακών επεισοδίων με περιόδους ελαφριάς κατάθλιψης. Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή II ή κυκλοθυμία, ενδέχεται να διαγνωστούν λανθασμένα ως πάσχοντες από απλή κατάθλιψη.

Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει σαφής αιτία για την εμφάνιση των μανιακών ή των καταθλιπτικών επεισοδίων. Οι ακόλουθες καταστάσεις ενδέχεται να προκαλέσουν ένα μανιακό επεισόδιο σε άτομα που έχουν προδιάθεση της νόσου:

• Σημαντικές αλλαγές στην προσωπική ζωή, όπως η γέννηση ενός παιδιού
• Φαρμακευτική αγωγή όπως αντικαθλιπτικά ή στεροειδή
• Περίοδοι αυξημένης υπνηλίας
• Χρήση ναρκωτικών ουσιών

Συμπτώματα

Τα επεισόδια μανίας μπορούν να διαρκέσουν από μέρες έως και μήνες και έχουν τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Αναστάτωση ή ευερεθιστότητα
• Υπερβολικά αυξημένη αυτοεκτίμηση (παραληρητικές ιδέες μεγαλοπρέπειας και πεποίθηση ειδικών ικανοτήτων)
• Μειωμένη ανάγκη για ύπνο
• Φανερά ανεβασμένη διάθεση
• Υπερδραστηριότητα
• Αυξημένη ενέργεια
• Έλλειψη αυτοελέγχου
• Σκέψεις που προχωρούν με ταχύ ρυθμό
• Υπερβολική εμπλοκή σε διάφορες δραστηριότητας
• Οξυθυμία
• Απερίσκεπτη συμπεριφορά
• Λαιμαργία, κατάχρηση αλκοόλ ή/και ναρκωτικών ουσιών
• Θολή κρίση
• Σεξουαλική ασυδοσία
• Αλόγιστα έξοδα
• Τάση διάσπασης της προσοχής

Τα μανιακά αυτά συμπτώματα εμφανίζονται σε ασθενείς με διπολική διαταραχή I. Τα άτομα που υποφέρουν από διπολική διαταραχή II, παρουσιάζουν υπομανιακά επεισόδια με παρόμοια, αλλά λιγότερο έντονα συμπτώματα.

Η καταθλιπτική φάση και των δύο τύπων διπολικής διαταραχής έχουν τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Κακή διάθεση καθημερινά
• Δυσχέρεια στη συγκέντρωση, στη μνήμη ή τη λήψη αποφάσεων
• Διατροφικές διαταραχές
• Απώλεια όρεξης και σωματικού βάρους
• Βουλιμία κα αύξηση σωματικού βάρους
• Κόπωση ή ατονία
• Αίσθημα απαξίωσης, απελπισίας και/ή ενοχής
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Επίμονη θλίψη
• Συνεχείς σκέψεις γύρω από τον θάνατο
• Διαταραχές στον ύπνο
• Υπερβολική υπνηλία
• Αϋπνίες
• Αυτοκτονικές σκέψεις
• Παύση δραστηριοτήτων που προκαλούσαν ευχαρίστηση
• Απομόνωση από το φιλικό περιβάλλον

Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή έχουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας. Επίσης και στις δύο φάσεις της ασθένειας ενδέχεται να γίνεται κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών, γεγονός που μπορεί να επιδεινώνει τα συμπτώματα.

Κάποιες φορές οι δύο φάσεις της νόσου συμβαίνουν ταυτόχρονα, δηλαδή τα συμπτώματα της μανίας ή της κατάθλιψης συμβαίνουν χωρίς να μεσολαβήσει κάποιο χρονικό διάστημα μεταξύ τους. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται μεικτό επεισόδιο.

Εξετάσεις

Η διάγνωση της διπολικής διαταραχής γίνεται λαμβάνοντας υπόψη πολλούς παράγοντες. Ο γιατρός μπορεί να προβεί σε μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες ενέργειες:

• Να σας ρωτήσει για το οικογενειακό σας ιατρικό ιστορικό, κυρίως για το αν από τους συγγενείς σας έχει παρουσιάσει διπολική διαταραχή στο παρόν ή το παρελθόν
• Να σας ρωτήσει για ενδεχόμενες αλλαγές στη διάθεσή σας και πόσο καιρό τις βιώνετε
• Να παρατηρήσει τη συμπεριφορά και τη διάθεσή σας
• Να προβεί σε ενδελεχή εξέταση, για να προσδιορίσει και να αποκλείσει φυσικές αιτίες των συμπτωμάτων
• Να ζητήσει εργαστηριακές εξετάσεις προκειμένου να εντοπίσει προβλήματα στον θυροειδή ή στα επίπεδα ουσιών στο αίμα σας προκειμένου να εντοπίσει προβλήματα στον θυροειδή ή στα επίπεδα ουσιών στο αίμα σας
• Να μιλήσει με μέλη της οικογένειάς σας για να διαπιστώσει τι έχουν παρατηρήσει σχετικά με τη συμπεριφορά ας
• Να σα πάρει ένα πλήρες ιατρικό ιστορικό, στο οποίο θα καταγραφούν όλα τα ιατρικά σας, καθώς και οποιοδήποτε φάρμακο λαμβάνετε

Σημείωση: Η χρήση ψυχαγωγικών ναρκωτικών ουσιών μπορεί να ευθύνεται για κάποια από τα συμπτώματα, παρόλο που αυτό δεν ορίζει την ύπαρξη διπολικής διαταραχής. Η χρήση ναρκωτικών ουσιών ενδέχεται από μόνη της να είναι σύμπτωμα διπολικής διαταραχής.

Θεραπεία

Τα επεισόδια μανίας ή κατάθλιψης συνήθως επανεμφανίζονται, παρά τη θεραπεία. Κύριοι στόχοι της θεραπείας είναι:

• Η αποφυγή του κύκλου από τη μία φάση στην άλλη
• Η αποφυγή νοσηλείας
• Να βοηθηθεί ο ασθενής ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο λειτουργικός ανάμεσα στα επεισόδια
• Να αποφευχθεί η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως η αυτοκτονία
• Να μειωθούν η σοβαρότητα και η συχνότητα των επεισοδίων

Ο γιατρός θα προσπαθήσει αρχικά να εντοπίσει την αιτία που πυροδότησε το μανιακό επεισόδιο, καθώς και τα διάφορα συναισθηματικά ή ιατρικά ζητήματα τα οποία μπορεί να παρεμποδίζουν ή να περιπλέκουν τη θεραπεία.

Οι φαρμακευτικές ουσίες που ονομάζονται σταθεροποιητές διάθεσης είναι αυτές που κατά κύριο λόγο χορηγούνται ως θεραπευτική αγωγή. Τέτοιες ουσίας είναι:

• Η καρβαμαζεπίνη
• Η λαμοτριγίνη
• Το λίθιο
• Το βαλπροϊκό οξύ

Επιπλέον, μπορεί να χορηγηθούν αντιεπιληπτικά φάρμακα.

Άλλες ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής είναι:

• Αντιψυχωτικά και αγχολυτικά φάρμακα (βενζοδιαπίνες), τα οποία χρησιμοποιούνται για να σταθεροποιήσουν τη διάθεση
• Αντικαταθλιπτικά φάρμακα τα οποία μπορεί να χορηγηθούν μαζί με τους σταθεροποιητές διάθεσης για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν μανία ή υπομανία, αν παίρνουν μόνο αντικαταθλιπτικά. Για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο σε συνδυασμό με σταθεροποιητές διάθεσης.

Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ηλεκτροσόκ-ECT) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία μανιακών ή καταθλιπτικών επεισοδίων, όταν ο ασθενής δεν ανταποκρίνεται στη φαρμακευτική αγωγή.

• Το ηλεκτροσόκ είναι ψυχιατρική θεραπεία που διοχετεύει ηλεκτρικό ρεύμα στο σώμα, ενώ ο ασθενής έχει λάβει νάρκωση, προκειμένου να προκληθεί μια σύντομη κρίση στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
• Το ηλεκτροσόκ θεωρείται η πιο αποτελεσματική θεραπεία για την κατάθλιψη σε ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή.

Ο επαναλαμβανόμενος διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός (TMS) χρησιμοποιεί ένα σύνολο ηλεκτρομαγνητικών παλμών υψηλής συχνότητας, στοχεύοντας στις πάσχουσες περιοχές του εγκεφάλου. Η μέθοδος συχνά ακολουθείται μετά την παρέμβαση μετά το ηλεκτροσόκ.

Οι ασθενείς ενδέχεται να χρειαστούν νοσηλεία κατά τη διάρκεια ενός μανιακού η καταθλιπτικού επεισοδίου, έτσι ώστε να σταθεροποιηθούν η διάθεση και η συμπεριφορά τους.

Η ιατρική επιστήμη ερευνά ακόμη ποιος είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος θεραπείας για τη διπολική διαταραχή σε παιδιά και εφήβους. Οι γονείς των παιδιών που εμφανίζουν διπολική διαταραχή θα πρέπει να συνυπολογίζουν τους πιθανούς κινδύνους με τα οφέλη της θεραπείας.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

Η οικογενειακή συμβουλευτική συνδυάζει τη στήριξη με τη γνώση σχετικά με τη διπολική διαταραχή, βοηθώντας τις οικογένειες των ασθενών να προσαρμοστούν στην ασθένεια, και μειώνει την πιθανότητα επανεμφάνισης των συμπτωμάτων. Επίσης, υπάρχουν προγράμματα και υπηρεσίες που βοηθούν τους πάσχοντες που δεν έχουν οικογένεια ή στήριξη από το περιβάλλον τους.

Τα κυριότερα σημεία βελτίωσης είναι:

• Η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων που συνεχίζουν να υπάρχουν παρά τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής
• Ένας υγιεινός τρόπος ζωής, επαρκής ύπνος και αποχή από τα ναρκωτικά
• Το άτομο μαθαίνει να λαμβάνει σωστά τη φαρμακευτική του αγωγή και να διαχειρίζεται τις παρενέργειες
• Το άτομο μαθαίνει να εντοπίζει έγκαιρα τα σημάδια επανεμφάνισης της νόσου και πώς να τα αντιμετωπίζει

Τα μέλη της οικογένειας και όσοι ασχολούνται με τη φροντίδα ασθενών με διπολική διαταραχή είναι βασικοί παράγοντες στη θεραπεία της νόσου, καθώς εξασφαλίζουν πως ο ασθενής έχει την κατάλληλη φροντίδα και ότι ακολουθεί τη φαρμακευτική αγωγή του.

Ο ύπνος είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας, καθώς η έλλειψη ύπνου μπορεί να πυροδοτήσει ένα επεισόδιο μανίας. Η ψυχοθεραπεία ίσως ωφελήσει το άτομο στις φάσεις κατάθλιψης. επιπλέον μια ομάδα στήριξης μπορεί να βοηθήσει τόσο τον ασθενή όσο και τους αγαπημένους του να αντιμετωπίσουν τη διαταραχή.

• Ένας ασθενής με διπολική διαταραχή ενδέχεται να μην μπορεί να μιλήσει ο ίδιος στον γιατρό του ή να μην είναι αξιόπιστος, καθώς οι πάσχοντες συχνά δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα μανίας στον εαυτό τους.
• Οι αλλαγές στη διάθεση είναι απρόβλεπτες, έτσι είναι δύσκολο κάποιες φορές να διευκρινιστεί αν ο ασθενής όντως ανταποκρίνεται στη θεραπεία ή απλώς συνέρχεται από μια διπολική φάση.
• Οι στρατηγικές της θεραπείας σε παιδιά και ηλικιωμένους δεν είναι ακόμη πλήρως ανεπτυγμένες και ίσως είναι ασαφείς σε κάποια σημεία, επειδή οι έρευνες για τη διπολική διαταραχή σε αυτές τις ηλικίες δεν είναι ακόμη καλά τεκμηριωμένες.

Πρόγνωση

Οι σταθεροποιητές διάθεσης συνήθως βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της διπολικής διαταραχής. Ωστόσο, οι ασθενείς χρειάζονται βοήθεια και στήριξη, προκειμένου να λαμβάνουν σωστά τη φαρμακευτική αγωγή τους και να αντιμετωπίζουν εγκαίρως τα επεισόδια μανίας ή κατάθλιψης.

Κάποιοι ασθενείς διακόπτουν τη φαρμακευτική αγωγή μόλις αισθανθούν καλύτερα ή επειδή θέλουν να βιώσουν την παραγωγικότητα και τη δημιουργικότητα που αισθάνονται στη φάση της μανίας. Αν και στα πρώτα στάδια του μανιακού επεισοδίου ο ασθενής μπορεί να αισθάνεται πολύ καλά, η διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής μπορεί να έχει πολύ σοβαρές συνέπειες.

Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι επίσης μεγάλος τόσο στη φάση της μανίας όσο και σε εκείνην της κατάθλιψης. Αν ένας ασθενής με διπολική διαταραχή έχει αυτοκτονικές σκέψεις, ιδέες ή ενεργεί επιθετικά θα πρέπει να λάβει άμεσα ιατρική βοήθεια.

Πιθανές επιπλοκές

Η διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής ή η λανθασμένη λήψη της μπορεί να οδηγήσουν σε επανεμφάνιση των συμπτωμάτων, καθώς και σε επιπλοκές όπως:

• Κατάχρηση αλκοόλ και/ή ναρκωτικών ουσιών, σε μια προσπάθεια του ασθενούς να θεραπεύσει τον εαυτό του
• Προβλήματα στην προσωπική ζωή, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την εργασία και τα οικονομικά
• Αυτοκτονικές σκέψεις και συμπεριφορές

Η νόσος είναι δύσκολο να θεραπευτεί. Οι ασθενείς και ο περίγυρός τους θα πρέπει να είναι ενήμεροι για τους κινδύνους που προκαλεί η αμέλεια αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της διπολικής διαταραχής.

Πότε να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας

Καλέστε τον γιατρό σας ή το 166, αν:

• Έχετε σκέψεις γύρω από τον θάνατο ή την αυτοκτονία
• Υποφέρετε από σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης ή μανίας
• Έχετε διαγνωστεί με διπολική διαταραχή και τα συμπτώματά επανεμφανίστηκαν ή αν έχετε νέα συμπτώματα