Μελάνωμα

Ορισμός

Το μελάνωμα είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος καρκίνου του δέρματος. Είναι η κύρια αιτία θανάτου από νόσο του δέρματος.

Σχηματίζεται από κύτταρα που ονομάζονται μελανοκύτταρα, τα οποία παράγουν μια δερματική χρωστική ουσία, τη μελανίνη. Η μελανίνη ευθύνεται για το χρώμα του δέρματος και των μαλλιών.

Το μελάνωμα μπορεί επίσης να εμφανιστεί στην κόρη του ματιού. Για πληροφορίες σχετικά με αυτή τη μορφή μελανώματος, δείτε το μελάνωμα του ματιού.

Εναλλακτικές ονομασίες

Καρκίνος του δέρματος - μελάνωμα

Αιτίες

Το μελάνωμα ενδέχεται να εμφανιστεί απευθείας στο δέρμα ή να έχει τη μορφή σπίλου ή χρωματισμένου σημείου του δέρματος. Ακόμη και μερικοί σπίλοι που είναι παρόντες από τη γέννηση μπορούν να εξελιχθούν σε μελανώματα.

Υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι μελανώματος:

• Το επιφανειακώς εκτεινόμενο μελάνωμα είναι ο συνηθέστερος τύπος μελανώματος. Συνήθως εμφανίζεται ως κηλίδα με περίεργο σχήμα και χρώμα σε διάφορες αποχρώσεις του καφέ ή μαύρου. Μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε ηλικία, σε όλα τα σημεία του σώματος και κυρίως σε άτομα της καυκάσιας φυλής.
• Το οζώδες μελάνωμα συνήθως ξεκινά ως οζώδης όγκος με σκούρο μαύρο ή βαθύ μπλε ή ερυθρό και μπλε χρώμα. Ωστόσο ίσως να μην ξεχωρίζει από το χρώμα του δέρματος.
• Το μελάνωμα τύπου κακοήθους φακής εμφανίζεται κυρίως σε ηλικιωμένους. Πρόκειται για το πιο συνηθισμένο μελάνωμα σε δέρμα που έχει ταλαιπωρηθεί από τον ήλιο, σε σημεία όπως το πρόσωπο, ο λαιμός και τα χέρια. Κυρίως έχει τη μορφή μεγάλων κηλίδων που έχουν σημεία καφέ χρώματος.
• Το μελάνωμα των άκρων είναι ο πιο σπάνιος τύπος μελανώματος. Συνήθως εμφανίζεται στις παλάμες, τα πέλματα ή κάτω από τα νύχια, και είναι πιο διαδεδομένους σε Αφροαμερικανούς.

Σπανίως εμφανίζονται μελανώματα στο στόμα, την ίριδα του ματιού ή τον αμφιβληστροειδή στο πίσω μέρος του ματιού. Ο οδοντίατρος ή ο οφθαλμίατρος ενδέχεται να εντοπίσει κάποιο μελάνωμα ενώ εξετάζει κάποιον ασθενή. Αν και πολύ σπάνια, το μελάνωμα μπορεί επίσης να αναπτυχθεί στον κόλπο, στον οισοφάγο, στον πρωκτό, στο ουροποιητικό σύστημα και στο λεπτό έντερο.

Το μελάνωμα μπορεί να εξαπλωθεί πολύ γρήγορα. Αν και εμφανίζεται πιο σπάνια από άλλους τύπους καρκίνου του δέρματος, οι περιπτώσεις εμφάνισης μελανώματος αυξάνονται σταθερά. Όπως αναφέρθηκε, είναι η κύρια αιτία θανάτου από ασθένειες του δέρματος.

Ο κίνδυνος εμφάνισης μελανώματος αυξάνεται με την ηλικία. Ωστόσο η νόσος μπορεί να εμφανιστεί και σε νέους, κατά τα άλλα υγιείς ανθρώπους.

Η ανάπτυξη μελανώματος σχετίζεται με την έκθεση στον ήλιο ή την υπεριώδη ακτινοβολία, κυρίως σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, μπλε ή πράσινα μάτια και ξανθά ή κόκκινα μαλλιά.

Ο κίνδυνος εμφάνισης μελανώματος είναι αυξημένος αν:

• Ζείτε σε θερμά κλίματα ή σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο
• Εκτίθεστε υπερβολικά στον ήλιο εξαιτίας της εργασίας ή άλλων δραστηριοτήτων σας
• Είχατε ένα ή περισσότερα ηλιακά εγκαύματα που προκάλεσαν φουσκάλες κατά την παιδική σας ηλικία
• Χρησιμοποιείτε τεχνητές μεθόδους μαυρίσματος

Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι:

• Στενοί συγγενείς με ιστορικό μελανώματος
• Έκθεση σε χημικά που προκαλούν καρκίνο, όπως αρσενικό, λιθανθρακόπισσα και κρεόζωτο
• Κάποιοι τύποι σπίλων (άτυποι δυσπλαστικοί) ή πολλαπλά σημάδια γέννησης
• Αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα λόγω AIDS, κάποιων μορφών λευχαιμίας, μεταμόσχευσης οργάνων, λήψης φαρμακευτικών ουσιών που χορηγούνται για την αντιμετώπιση ασθενειών όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα

Συμπτώματα

Το πρώτο σύμπτωμα οποιουδήποτε καρκίνου είναι συνήθως ένας σπίλος, έλκος, λίπωμα ή όγκος στο δέρμα. Οποιαδήποτε αλλαγή στην εμφάνιση ενός χρωματισμένου έλκους του δέρματος είναι προειδοποιητική ένδειξη, καθώς επίσης και η αιμορραγία κάποιου οιδήματος του δέρματος.

Το σύστημα με τα τέσσερα πρώτα γράμματα του αγγλικού αλφαβήτου, το σύστημα ABCD, μπορεί να σας βοηθήσει να θυμάστε τα προειδοποιητικά σημεία του μελανώματος:

• Το Α αναφέρεται στην ασυμμετρία (Asymmetry): ο μισός σπίλος του μελανώματος διαφέρει από το άλλο μισό μισή

• Το Β αναφέρεται στο όριο (Border): Τα όρια του σπίλου ή της κάκωσης ή του οιδήματος μπορεί να είναι ακανόνιστα

• Το C αναφέρεται στο χρώμα (Color): το χρώμα διαφέρει ανάμεσα στα σημεία, με αποχρώσεις του δέρματος από ηλιοκαμένο, καφέ ή μαύρο (μερικές φορές λευκό, κόκκινο ή μπλε). Ένα μείγμα χρωμάτων μπορεί να εμφανιστεί στο ίδιο έλκος
• Το D αναφέρεται στη διάμετρο (Diameter): το προβληματικό σημείο συχνά (αν και όχι πάντα) έχει διάμετρο μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά, δηλαδή μεγαλύτερη από τη διάμετρο του πίσω μέρους ενός μολυβιού γραφής

Το κλειδί για τη θεραπεία του μελανώματος είναι ο έγκαιρος εντοπισμός των συμπτωμάτων. Μπορεί να μην εντοπίσετε άμεσα ένα προβληματικό σημείο, αν δεν κοιτάξετε προσεκτικά. Γι’ αυτό θα πρέπει να πραγματοποιείτε μια αυτό-εξέταση μία φορά τον μήνα και να προγραμματίζετε μια εξέταση με τον δερματολόγο σας μία φορά τον χρόνο.

Εξετάσεις

Αν εντοπίσετε κάποια ύποπτα σημάδια στο δέρμα, επισκεφθείτε τον γιατρό σας όσο το δυνατόν πιο σύντομα.

Ο γιατρός σας θα αξιολογήσει την όψη του όγκου, του έλκους ή του λιπώματος. Ίσως χρειαστεί και μια βιοψία για την επιβεβαίωση της διάγνωσης. Η βιοψία μπορεί να γίνει με την αφαίρεση ενός μικρού κομματιού ή και ολόκληρου του όγκου.

Μια διαδικασία που ονομάζεται βιοψία του λεμφαδένα φρουρού μπορεί να διεξαχθεί σε κάθε ασθενή με μελάνωμα, προκειμένου να καθοριστεί αν ο καρκίνος έχει κάνει μετάσταση στους παρακείμενους λεμφαδένες.

Μόλις γίνει η διάγνωση, μπορεί να πραγματοποιηθούν αξονικές τομογραφίες, ακτίνες Χ ή άλλοι τύποι εξετάσεων για να διαπιστωθούν τυχόν μεταστάσεις.

Θεραπεία

Τα καρκινικά κύτταρα του δέρματος καθώς και κάποιος φυσιολογικός ιστός γύρω από την καρκινοπαθή περιοχή αφαιρούνται χειρουργικά. Το ποσοστό του υγιούς ιστού που αφαιρείται εξαρτάται κυρίως από το πόσο βαθιά έχει αναπτυχθεί το μελάνωμα.

Αν ο καρκίνος έχει κάνει μετάσταση στους παρακείμενους λεμφαδένες ίσως χρειαστεί να αφαιρεθούν κι εκείνοι. Η θεραπεία με ιντερφερόνη μετά τη χειρουργική επέμβαση μπορεί να είναι χρήσιμη για τους ασθενείς που περνούν από τη διαδικασία αφαίρεσης λεμφαδένων.

Αν το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί κάτω από την επιδερμίδα και τους λεμφαδένες σε άλλα όργανα, η θεραπεία είναι δυσκολότερη. Στο σημείο αυτό το μελάνωμα συνήθως δεν είναι πλέον ιάσιμο. Η θεραπεία συνίσταται στην προσπάθεια συρρίκνωσης του όγκου και βελτίωσης των συμπτωμάτων:

• Η χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται στη θεραπεία μετάστασης ή επανεμφάνισης του μελανώματος
• Οι φαρμακευτικές ουσίες όπως η ιντερφερόνη ή η ιντερλευκίνη, οι οποίες ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα για να το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τον καρκίνο, μπορεί να αποδειχθούν βοηθητικές σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία και τη χειρουργική επέμβαση. Αυτός ο τύπος θεραπείας ονομάζεται ανοσοθεραπεία. Ωστόσο η ιντερφερόνη μπορεί να έχει πολλές παρενέργειες και μπορεί να μην είναι εύκολα ανεκτή από τον οργανισμό.
• Η ακτινοθεραπεία πραγματοποιείται για να ανακουφίσει τον πόνο και τη δυσφορία που προκαλεί ο μεταστατικός καρκίνος.
• Μια χειρουργική επέμβαση των μεταστάσεων του καρκίνου μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση από τον πόνο και τη δυσφορία.

Πρόγνωση

Η επιτυχία της θεραπείας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η γενικότερη κατάσταση της υγείας του ασθενούς και το αν ο καρκίνος έχει κάνει μετάσταση στους λεμφαδένες ή άλλα όργανα.

Αν διαγνωστεί έγκαιρα, το μελάνωμα είναι ιάσιμο. Αν ο όγκος έχει φτάσει βαθύτερα είναι πιθανότερο να επανεμφανιστεί. Αν ο καρκίνος του δέρματος είναι βαθύτερος των 4 χιλιοστών ή βρίσκεται στους λεμφαδένες υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος μετάστασης σε άλλους ιστούς ή όργανα. Εξάλλου, αν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα επανεμφάνισης του μελανώματος.

Σε ασθενείς στους οποίους το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί κάτω από την επιδερμίδα και τους λεμφαδένες σε άλλα όργανα, η θεραπεία είναι δυσκολότερη. Στο σημείο αυτό το μελάνωμα συνήθως δεν είναι πλέον ιάσιμο.

Πιθανές επιπλοκές

Οι επιπλοκές του μελανώματος είναι οι ακόλουθες:

• Βλάβη στον υποδόριο ιστό
  Παρενέργειες της θεραπείας
• Κόπωση
• Απώλεια μαλλιών
• Ναυτία
• Άλγος
• Εξάπλωση σε άλλα όργανα

Πότε να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας

Καλέστε τον γιατρό σας, αν παρατηρήσετε κάποιες ενδείξεις μελανώματος, κυρίως τις ακόλουθες:

• Αν κάποιος υπάρχον σπίλος αλλάξει χρώμα, μέγεθος ή υφή
• Αν κάποια υπάρχουσα κάκωση αρχίσει να πονά, να πρήζεται, να αιμορραγεί ή να προκαλεί κνησμό

Πρόληψη

Αν κάποιος ασθενής έχει θεραπευτεί από μελάνωμα θα πρέπει να ακολουθεί τις προληπτικές οδηγίες και να ψάχνει διεξοδικά όποιο ύποπτο σημάδι, καθώς ο κίνδυνος επανεμφάνισης μελανώματος είναι αυξημένος ακόμη και σε περιπτώσεις πλήρους ίασης. Η νόσος μπορεί να επανεμφανιστεί ακόμη και πολλά χρόνια μετά την αρχική διάγνωση.

Η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία συνιστά μία δερματολογική εξέταση κάθε χρόνο για άτομα άνω των 40 ετών και κάθε τρία χρόνια για ανθρώπους 20 έως 40 ετών.

Η αυτό-εξέταση είναι επίσης σημαντική και συστήνεται από τους γιατρούς. Καλό είναι να εξετάζετε το δέρμα σας μία φορά τον μήνα, χρησιμοποιώντας κάποιον καθρέφτη για τα σημεία που δεν μπορείτε εύκολα να δείτε. Καλέστε τον γιατρό σας αν παρατηρήσετε κάποιες ύποπτες αλλαγές στο δέρμα σας.

Προστατευτείτε από τις βλαβερές υπεριώδεις ηλιακές ακτίνες με τους ακόλουθους τρόπους:

• Εφαρμόστε αντηλιακό με δείκτη προστασίας SPF 30 ή μεγαλύτερο καθημερινά (και κατά τη διάρκεια του χειμώνα)
• Αποφεύγετε να κάνετε ηλιοθεραπεία πολλή ώρα ή να χρησιμοποιείτε συσκευές μαυρίσματος
• Ελαχιστοποιήστε την έκθεσή σας στον ήλιο
• Ιδιαίτερα κατά τους μήνες του καλοκαιριού
• Κυρίως από τις 10 το πρωί έως τις 4 το απόγευμα
• Φορέστε ρούχα που μπορούν να σας προστατεύσουν, όπως επίσης και ένα καπέλο και γυαλιά ηλίου