Νόσος Niemann-Pick

Ορισμός

Η νόσος Niemann-Pick αναφέρεται σε ένα σύνολο κληρονομικώς μεταδιδόμενων διαταραχών στις οποίες γίνεται συσσώρευση κάποιων λιποδιαλυτών μορίων, των λιπιδίων, στη σπλήνα, το ήπαρ και τον εγκέφαλο.

Υπάρχουν τέσσερις τύποι της νόσου: οι Τύποι Α, Β, Γ και Δ. Οι δύο πρώτοι ονομάζονται επίσης και Τύπος I, ενώ οι Γ και Δ είναι γνωστοί ως Τύπος II.

Κάθε τύπος της νόσου αφορά κάποιο διαφορετικό όργανο του σώματος και ενδέχεται να επηρεάζει το νευρικό σύστημα ή και όχι. Κάθε τύπος έχει διαφορετικά συμπτώματα, τα οποία μπορεί να εμφανιστούν σε διαφορετικά στάδια της ζωής ενός ατόμου, από την παιδική ηλικία έως και την ενηλικίωση.

Εναλλακτικές ονομασίες

Aνεπάρκεια στο ένζυμο σφιγγομυελινάση

Αιτίες

Η νόσος Niemann-Pick Τύπου A και B εμφανίζεται όταν στα κύτταρα του σώματος υπάρχει ανεπάρκεια ενός ενζύμου που ονομάζεται σφιγγομυελινάση, το οποίο βοηθά στον μεταβολισμό του λιπιδίου της σφιγγομυελίνης, που βρίσκεται σε κάθε κύτταρο του σώματος.

Αν η σφιγγομυελινάση δεν είναι αρκετή ή δεν λειτουργεί καλά, η σφιγγομυελίνη συσσωρεύεται στο εσωτερικό των κυττάρων, με αποτέλεσμα την καταστροφή τους και τη δυσλειτουργία διαφόρων οργάνων του σώματος. Ο Τύπος Α προσβάλλει όλες τις φυλές και τις εθνικότητες, ωστόσο τα υψηλότερα ποσοστά εμφάνισής της έχουν παρατηρηθεί στους εβραίους της Ανατολικής Ευρώπης.

Ο Τύπος Γ της νόσου προσβάλλει άτομα τα οποία δεν μπορούν να μεταβολίσουν τη χοληστερόλη και άλλα λιπίδια, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα η χοληστερόλη να συσσωρεύεται στο ήπαρ και τη σπλήνα και άλλα λιπίδια στον εγκέφαλο. Επιπλέον μπορεί να παρατηρείται μειωμένη δραστηριότητα σε μερικά κύτταρα. Ο Τύπος Γ προσβάλλει όλες τις φυλές και τις εθνικότητες, ωστόσο εμφανίζεται συχνότερα σε Πορτορικανούς και άτομα ισπανικής καταγωγής.

Ο Τύπος Δ της νόσου σχετίζεται με κάποιο ελάττωμα στο μεταβολισμό της χοληστερόλης στα εγκεφαλικά κύτταρα. Ωστόσο δεν πρόκειται για τον ίδιο τύπο με τον Γ, καθώς έχει εμφανιστεί μόνο σε ένα ποσοστό του γαλλόφωνου καναδικού πληθυσμού της Κομητείας Γιάρμουθ, στη Νέα Σκοτία.

Οι επιστήμονες εξετάζουν την πιθανότητα ύπαρξης και ενός τύπου της νόσου που προσβάλλει μόνο ενήλικες και αναφέρεται μερικές φορές στη βιβλιογραφία ως Τύπος Ε.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα του Τύπου A συνήθως ξεκινούν τους πρώτους μήνες ζωής. Κάποια από αυτά είναι:

• Οίδημα στην κοιλιακή χώρα σε διάστημα 3-6 μηνών
• Παρουσία ερυθράς κηλίδας στο μάτι
• Δυσφαγία
• Απώλεια των πρώιμων κινητικών δεξιοτήτων (η οποία σταδιακά επιδεινώνεται)

Τα συμπτώματα του Τύπου Β είναι συνήθως πιο ήπια και μπορεί να εμφανιστούν αργά στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία. Μπορεί επίσης να υπάρχει κοιλιακό οίδημα στην πρώιμη παιδική ηλικία, όμως συνήθως δεν επηρεάζονται ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα, άρα δεν χάνονται και οι κινητικές δεξιότητες. Κάποιοι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν επανειλημμένες μολύνσεις στο αναπνευστικό τους σύστημα.

Ο Τύπος Γ της νόσου προσβάλλει κυρίως τα παιδιά σχολικής ηλικίας, ωστόσο μπορεί να εμφανιστεί οποιαδήποτε στιγμή από την πρώιμη παιδική ηλικία έως και την ενηλικίωση. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Δυσχέρεια στην κίνηση των μελών (δυστονία)
• Σπληνομεγαλία
• Ηπατομεγαλία
• Ίκτερος κατά τη γέννηση ή αμέσως μετά τη γέννηση
• Διανοητική στέρηση και άνοια
• Κρίσεις με σπασμούς
• Μπερδεμένη, ακανόνιστη ομιλία
• Ξαφνική απώλεια μυϊκού τόνου που μπορεί να οδηγήσει σε πτώσεις (καταπληξία)
• Τρέμουλο
• Παράλυση του κάθετου βλέμματος, δηλαδή δυσκολία στην κίνηση των ματιών προς τα πάνω και προς τα κάτω
• Αστάθεια στη βάδιση, αδεξιότητα, προβλήματα βάδισης (αταξία)

Τα συμπτώματα του Τύπου Δ είναι παρόμοια με εκείνα του Τύπου Γ.

Ο Τύπος Ε εμφανίζεται στους ενήλικες με συμπτώματα όπως η μεγαλοσπληνία και άλλα νευρολογικά προβλήματα. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες σχετικά με αυτόν τον σπάνιο τύπο της νόσου Niemann-Pick.

Ο ασθενής μπορεί στα πρώτα στάδια της νόσου να έχει ελάχιστα συμπτώματα, αλλά και στα επόμενα στάδια ενδέχεται να μην εμφανίζονται όλα τα συμπτώματα της νόσου.

Εξετάσεις

Για τους Τύπους Α και Β της ασθένειας η διάγνωση μπορεί να γίνει με μια μέτρηση της σφιγγομυελινάσης στα λευκά αιμοσφαίρια με δείγμα που συλλέγεται από τον μυελό των οστών. Τα αποτελέσματα της εξέτασης οδηγούν μεν στη διάγνωση της νόσου, ωστόσο δεν μπορούν να καθορίσουν ποιος είναι ο φορές της νόσου. Αυτό μπορεί να καθοριστεί με μια εξέταση DNA.

Οι Τύποι Γ και Δ μπορούν να διαγνωστούν μέσω μιας βιοψίας του δέρματος. Οι επιστήμονες παρατηρούν πώς μεγαλώνουν τα κύτταρα του δέρματος και μελετούν τον τρόπο με τον οποίον τα τελευταία μεταβολίζουν και αποθηκεύουν τη χοληστερόλη. Επίσης, μια εξέταση DNA μπορεί να πραγματοποιηθεί για να βρεθούν τα δύο γονίδια που ευθύνονται για τον Τύπο Γ της νόσου Niemann-Pick.

Άλλες εξετάσεις που ενδέχεται να πραγματοποιηθούν είναι:

• Παρακέντηση του μυελού των οστών
• Βιοψία ήπατος (συνήθως δεν είναι απαραίτητη)
• Οφθαλμολογική εξέταση με σχισμοειδείς λυχνίες
• Ανάλυση σφιγγομυελινάσης

Θεραπεία

Προς το παρόν η νόσος Niemann-Pick Τύπου Α δεν είναι ιάσιμη. Στους ασθενείς με Τύπο Β η μεταμόσχευση μυελού των οστών έχει συνήθως καλά αποτελέσματα. Οι επιστήμονες μελετούν πιθανούς τρόπους θεραπείας, όπως αντικατάσταση ενζύμων και γενετικές θεραπείες.

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία ούτε για τον Τύπο Δ της νόσου, ενώ μια φαρμακευτική ουσία, η μιγλουστάτη, έχει αρχίσει πρόσφατα να χρησιμοποιείται στη θεραπεία του Τύπου Γ.

Στους ασθενείς συνιστάται μια διατροφή χαμηλή σε χοληστερόλη παρόλο που η έρευνα δεν έχει αποδείξει ότι αυτή η διατροφή ή τα φάρμακα που ελέγχουν τη χοληστερόλη εμποδίζουν την επιδείνωση της νόσου ή έστω αλλάζουν τον τρόπο μεταβολισμού της από τα κύτταρα. Ωστόσο, χορηγούνται διάφορα φάρμακα για να τεθούν υπό έλεγχο συμπτώματα όπως η καταπληξία και οι σπασμοί.

Πρόγνωση

Η νόσος A Niemann-Pick Τύπου είναι μια σοβαρότατη ασθένεια, που συνήθως οδηγεί σε θάνατο στην ηλικία των 2 ή των 3 ετών.

Οι ασθενείς με τύπο Β ενδέχεται να ζήσουν μέχρι την προχωρημένη παιδική ηλικία ή την ενηλικίωση.

Ένα παιδί με συμπτώματα της νόσου Τύπου Γ πριν το πρώτο έτος της ζωής του ίσως να μη ζήσει για πολλά χρόνια. Αν το παιδί εμφανίσει συμπτώματα μετά το 6^ο έτος της ηλικίας του, ενδέχεται να ζήσει μέχρι τα μέσα ή το τέλος της εφηβείας, ενώ λίγα παιδιά επιβιώνουν πέρα από το 20ό έτος της ηλικίας τους.

Πιθανές επιπλοκές

• Τύφλωση
• Εγκεφαλική βλάβη με νοητική στέρηση ή καθυστέρηση στην ανάπτυξη σωματικών δεξιοτήτων
• Κώφωση
• Θάνατος

Πότε να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας

Προγραμματίστε μια επίσκεψη στον γιατρό σας αν έχετε ιστορικό της νόσου στην οικογένειά σας και σκέφτεστε να τεκνοποιήσετε. Μια επίσκεψη σε κάποιον γενετιστή είναι ενδεδειγμένη.

Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας αν το παιδί σας παρουσιάσει προβλήματα της νόσου όπως:

• Προβλήματα στην ανάπτυξη
• Δυσφαγία
• Δυσκολία στην αύξηση του σωματικού του βάρους

Πρόληψη

Όλοι οι τύποι της νόσου Niemann-Pick είναι αυτοσωματικές υπολειπόμενες παθήσεις, γεγονός που σημαίνει ότι και οι δύο γονείς είναι φορείς, δηλαδή καθένας από τους δύο διαθέτει την ανωμαλία στο γονίδιο χωρίς κανένας από τους δύο να πάσχει.

Όταν και οι δύο γονείς είναι φορείς, το ποσοστό μεταβίβασης της νόσου στο παιδί είναι 25%, ενώ το ίδιο το παιδί έχει 50% πιθανότητα να είναι επίσης φορέας.

Η εξέταση για τον καθορισμό του φορέα μπορεί να γίνει μόνο εάν εντοπιστεί η γενετική ανωμαλία. Για τους τύπους Α και Β υπάρχει επαρκής εντοπισμός των ανωμαλιών αυτών και έτσι υπάρχουν τεστ DNA για τους τύπους αυτούς της νόσου Niemann-Pick.

Διάφορες γενετικές ανωμαλίες έχουν επίσης εντοπιστεί στο DNA πολλών ασθενών που παρουσιάζουν τον Τύπο Γ της νόσου. Ίσως σύντομα να είναι εφικτή η διάγνωση σχετικά με το αν το άτομο φέρει το γονίδιο που οδηγεί στη νόσο.

Προς το παρόν, πολύ λίγα κέντρα γενετικής παρέχουν τη δυνατότητα διάγνωσης ενώ το έμβρυο βρίσκεται ακόμη μέσα στη μήτρα.